Maandag 6 juni 1966. Schrijver en activist James Meredith begint aan zijn Mars tegen de Angst van Memphis naar Mississippi. Het einde van zijn mars zal hij niet halen. Onderweg wordt hij neergeschoten door een sluipschutter.
Omdat hij wilde lopen.
Burgerrechtenactivisten onder wie Martin Luther King Jr. en de toenmalige voorzitter van de Students Nonviolent Coordinating Committee Kwame Ture trokken naar Memphis om de tocht af te maken.
Het was tijdens deze mars dat de charismatische Ture, die zou uitgroeien tot een van de onvermoeibaarste intellectuelen van zijn generatie, de eerste Black Power-speech gaf:
‘Black power is een oproep voor zwarte mensen zich te verenigen en om hun identiteit te omarmen. Het is een oproep voor zwarte mensen om hun eigen doelen te formuleren om zo een eigen koers te kunnen bepalen.’
Het was een speech die decennia aan zwart verzet zou bepalen. De pacifistische strategie van Martin Luther King ging met hem mee het graf in.
Vijf decennia zwart verzet
En verzet zit in het DNA van de Afro-Amerikaanse cultuur. Op mijn reis door de Verenigde Staten kwam ik een trots en veerkrachtig volk tegen. Muzikale tradities als de blues, soul en hiphop zijn weerspiegelingen van het doorgegeven trauma dat slavernij en segregatie heet. Wat niet wil zeggen dat Afro-Amerika niet méér is dan dit trauma.
Hoe hervorm je een racistisch klassensysteem dat gebouwd is op de exploitatie van zwarte mensen?
Want in het collectieve geheugen van Afro-Amerikanen vind je niet alleen beelden van ‘strange fruit’ en zweepslagen, je vindt er ook een rijke verzetsgeschiedenis die strekt tot de schepen en de plantages waar tot slaaf gemaakte Afrikanen ontsnapten. De traditie waarbinnen Langston Huges en Maya Angelou intellectuele en politieke emancipatie van de zwarte geest cultiveerden.
Dit is het erfgoed waar zowel Black Power-activist Kwame Ture als Patrisse Cullors van Black Lives Matter uit voortkomen.
Want vijftig jaar na de speech van Ture zien we een vergelijkbaar populaire opstand van jonge Amerikanen. Net als Black Power toen, is Black Lives Matter vandaag een beweging die antwoord moet geven op de vraag: hoe hervorm je een racistisch klassensysteem dat gebouwd is op de exploitatie van zwarte mensen?
Op zoek naar een mogelijke strategie onderzocht ik het tijdperk van de laatste populaire zwarte opstand. Wat opvalt is dat niet alleen de missie van Ture en Cullors dezelfde is; ook hun tegenstander is vergelijkbaar.
De dreiging van het socialisme
Na het tekenen van de Civil Rights Act door president Lyndon B. Johnson kozen Republikeinen, om de voormalige ‘Jim Crow’-staten voor zich te winnen, voor solidariteit met witte suprematisten. Dit uitte zich vooral in het ontzeggen van federale troepen de nieuwe wet te handhaven.
Daarnaast werden socialistisch georiënteerde organisaties zoals de Black Panthers een steeds grotere bedreiging voor de status quo. De Panthers kwamen namelijk niet alleen in opstand tegen de verdrukking van de Afro-Amerikanen, ze organiseerden ook voedsel- en gezondheidsprogramma’s voor de armen.
Om socialistische bewegingen binnen de landsgrenzen het hoofd te bieden, riep de federale overheid het FBI-programma COINTELPRO in het leven. Voor de Panthers betekende dit politieke aanslagen door een racistisch politieapparaat dat, tot op de dag van vandaag, met regelmaat Afro-Amerikanen liquideert.
De Pan-Afrikaanse bedreiging
Wat maakte Black Power en daarmee de Panthers een bedreiging voor een imperiale mogendheid als de Verenigde Staten?
De zwarte activisten waren sterk beïnvloed en geïnspireerd door de golf van dekolonisatie in grote delen van de wereld. Een door mondiale verschuivingen ontstaan bewustzijn van internationale solidariteit liet zijn revolutionaire sporen na van Accra tot Fort-de-France, van Mogadishu tot New York.
Het Pan-Afrikanisme gaf ontheemde Afrikanen in de VS de ideologische kaders om de strijd voor zelfbeschikking te voeren
Na eeuwenlange onderdrukking waren Afrikanen eindelijk bevrijd van witte koloniale mogendheden. Althans, dat was het sentiment toen. Tegenwoordig weten we dat de onderdrukking enkel een nieuwe vorm aannam: het economisch model van de VS zou de vervolmaking van westers imperialisme blijken. Maar in die tijd heerste er een sterk sentiment van maakbaarheid en politieke wil in voormalige koloniën. En het was deze vonk die de Atlantische oceaan oversloeg naar de Panthers.
Het Pan-Afrikanisme sprak daar gekleurde jongeren aan omdat het een verhaal vertelt van solidariteit, een verhaal waarbinnen zwarte lichamen veilig zijn. Omdat het een wereld schetst waarin Afrika’s kinderen en grondstoffen geen middelen zijn om westerse welvaart te financieren. Het Pan-Afrikanisme gaf ontheemde Afrikanen in de VS de ideologische kaders om de strijd voor zelfbeschikking te voeren.
Een Zwarte Lente?
Het besef dat het Afrikaanse continent en zijn diaspora tot op de dag van vandaag systematisch gemarginaliseerd worden, zijn kinderen door witte politieagenten voor het licht van de camera worden afgeslacht, dat leeft duidelijk nog steeds. Op de website van Black Lives Matter staat dat de organisatie streeft naar social justice, black power en international solidarity. De vraag is, hoe nu verder?
De grote uitdaging voor de hedendaagse vertolking van Black Power is om de wereldwijde naamsbekendheid en populaire steun om te zetten in politieke macht. Maar hoe doe je dat als de lange weg van je voorgangers bezaaid is met aanslagen en politieke vervolging? Hoe pak je een systeem als het gevangeniswezen aan; waar vandaag de dag meer Afro-Amerikanen zitten dan er op het hoogtepunt van slavernij geketend waren?
Vragen die de voorhoede van Black Lives Matter, bestaande uit twee schrijvers en een theatermaker, ongetwijfeld slapeloze nachten bezorgen. En dan komt ook nog eens Donald Trump aan de macht, een man die dreigt de vrije pers te breidelen en het internet te censureren, de plek waar Black Lives Matter groot werd.
Misschien kunnen de drie oprichters een antwoord zoeken in het linkse, politieke vacuüm, de plek waar de Panthers het ook zochten. De Amerikaanse samenleving wordt, net als de Nederlandse, etnisch diverser. In 2050 bestaat 50 procent van de bevolking uit etnische ‘minderheden.’
Het zou dus best kunnen lonen om een sterk sociaal geluid te formuleren waar ook voormalige fabrieksmedewerkers uit Ohio zich in kunnen herkennen, een sociale beweging voor álle minderheden te vormen. Wat daarbij kan helpen is dat Bernie Sanders heeft aangekondigd de Democratische partij van binnenuit te willen hervormen om haar weer te verbinden met de grassroots. Misschien is dit dan het moment om daarbij aan te sluiten.
Een nieuwe golf
Ik was onlangs bij een evenement van The Decade for People of African Descent. Tijdens een workshop over herstelbetalingen sprak ik een man, die qua leeftijd mijn grootvader kon zijn, maar wiens vurigheid menig jong activist in de zaal overtrof. De blauwe kringen om zijn pupillen verraadden meer dan één mensenleven aan wijsheid.
Na afloop stapte ik op Louis Burleson af, want zo heette de man. Tot mijn grote verbazing was de man bevriend met de man die aan de wieg stond van de Black Powerbeweging, de man die ik in het begin van dit artikel citeer. Doodleuk vertelt meneer Burleson mij dat hij geregeld over de vloer kwam bij Kwame Ture’s ouders in Guinee Conakry.
Wie was Ture, vroeg ik hem dus. ‘Hij was een geweldige intellectueel die de wereld waarin we leven goed kon verklaren. Hij was zijn tijd ver vooruit. Een echte Pan-Afrikanist.’ Toen ik hem vroeg of de Pan-Afrikaanse droom gefaald is, antwoordde hij resoluut met nee.
‘Waarom niet? Omdat de geschiedenis van de mensheid in golven beweegt. Een droom kent ups en downs, geen falen. Kijk naar jezelf. Jij bent op jouw manier bezig, zoals ik dat in mijn tijd op de mijne was.’
Dit verhaal is mede mogelijk gemaakt door het Verhalenfonds van stcihting Dialoog.
Lees ook:
Black Lives Matter staat op haar derde verjaardag voor de grootste uitdaging tot nu toe
Black Lives Matter bestaat drie jaar. De zwarteburgerrechtenbeweging is onderdeel geworden van Amerika’s sociale weefsel, maar staat nu voor een grote uitdaging: wat te doen met alle steun van wit Amerika?
In Nederland herdenken we de slavernij met een... prijsvraag
Als Suriname deze vrijdag zijn onafhankelijkheid viert, doemt weer de vraag op: hoe staat het met de erkenning van het slavernijverleden? In Amsterdam-Zuidoost sprak ik met een activist die zich daarvoor inzet.
Dit verhaal heb je gratis gelezen, maar het maken van dit verhaal kost tijd en geld. Steun ons en maak meer verhalen mogelijk voorbij de waan van de dag.
Al vanaf het begin worden we gefinancierd door onze leden en zijn we volledig advertentievrij en onafhankelijk. We maken diepgravende, verbindende en optimistische verhalen die inzicht geven in hoe de wereld werkt. Zodat je niet alleen begrijpt wat er gebeurt, maar ook waarom het gebeurt.
Juist nu in tijden van toenemende onzekerheid en wantrouwen is er grote behoefte aan verhalen die voorbij de waan van de dag gaan. Verhalen die verdieping en verbinding brengen. Verhalen niet gericht op het sensationele, maar op het fundamentele. Dankzij onze leden kunnen wij verhalen blijven maken voor zoveel mogelijk mensen. Word ook lid!
