Het vliegveld is niet zomaar een vliegveld. Het is het symbool van een prachtige Turkse toekomst die nog niet helemaal is gedefinieerd, maar al wel in beton gegoten wordt. Met dat vliegveld, veertig kilometer van Istanbul, in een bosrijk gebied, gloren de fantastische dagen aan de horizon.

Het vliegveld, dat 10 miljard euro gaat kosten, wordt het grootste van de wereld en daar moest ruimte voor gemaakt worden. Miljoenen bomen zijn inmiddels gekapt voor de 76,5 miljoen vierkante meter die nodig is om de beoogde 150 miljoen passagiers per jaar te vervoeren. Bij de start van de werkzaamheden in de zomer van 2014 sprak een trotse president Recep Tayyip Erdogan: ‘Zes landingsbanen, een capaciteit van 500 vliegtuigen, een parkeergarage goed voor 70.000 auto’s. Alleen een dergelijk vliegveld is goed genoeg voor het Turkse volk.’

Niet alleen de aanhangers van Erdogan in Turkije zijn gebiologeerd door het cement, de steigers en het beton ten noorden van Istanbul. Ook veel Turkse Nederlanders die toegang hebben tot de Turkse televisiezenders zijn dat. Turks-Nederlandse websites bulken van commentaren over het project: ‘Ons nieuwe vliegveld gaat Duitsland als transitland van de troon stoten. Daarom zijn de Duitsers jaloers op Turkije en leveren ze de Koerdische terroristen wapens.’ Of: ‘Lufthansa probeert de bouw van het derde vliegveld tegen te houden. Pure jaloezie. Ze kunnen er niet tegen dat Turkije weer een wereldmacht wordt.’

Het vliegveld dat dorpen en bossen opslokt

Het kleine dorp Agacli ligt op een paar kilometer afstand van de werkzaamheden aan het vliegveld. Met activist Cenk Calisir trotseren fotograaf Ahmet Polat en ik de stoffige wegen om bij zijn huis te komen. Iedere vrachtwagen die ons tegemoet rijdt, lijkt een grommend monster dat ons wil verbrijzelen. En telkens als we denken dat we er zijn, worden we door veiligheidsmensen teruggestuurd. De bouw van het vliegveld mag niet verstoord worden.

Thuis bij Cenk Calisir. Foto’s: Ahmet Polat

Als we uiteindelijk bij Calisir in de tuin zitten, zegt hij: ‘Dag en nacht rijden hier vrachtwagens. Ze rijden ons vee dood en rijden gewoon door. Maandenlang hebben we niet kunnen slapen door de herrie. En het is nog maar het begin. Dat vliegveld zal alle dorpen in de omgeving opslokken. Het hele groene noorden zal opgeofferd worden aan alweer een ander megalomaan project van Erdogan.’

De zoete thee smaakt goed na zo’n slopende reis. Calisir neemt een teugje en zucht: ‘Protesteren tegen de plannen van Erdogan staat gelijk aan landverraad. Mensen zijn bang. Ik en een paar andere dorpsgenoten durven nog kritische vragen te stellen. De rest houdt zijn mond. Misschien is dat ook het beste. De laatste jaren is Turkije een dictatuur geworden.’

En het vliegveld is niet het enige megalomane bouwproject

Het derde vliegveld is niet het enige project dat de bossen ten noorden van Istanbul teistert. Het begon met de bouw van Istanbuls derde hangbrug, waarvan de snelweg aan weerszijden als een mes door de flora en de fauna van het gebied snijdt. Daarna volgden enorme woningprojecten, die al jaren naar de buik van het bos kruipen. Momenteel worden voorbereidingen getroffen voor de aanleg van een kanaal tussen de Zwarte Zee en de Zee van Marmara.

Bron: www.diken.com.tr

Efe Baysal van de organisatie Verdediging van de Bossen in het Noorden voert met tien anderen actie tegen Erdogans bouwdrift. Vandaag hebben ze in hartje Istanbul afgesproken om te protesteren tegen het feit dat de overheid toestemming heeft gegeven een oud park in de historische wijk Besiktas vol te bouwen met woningen.

Na een flinke klim naar de heuvel waar het verwaarloosde park staat, veegt Baysal het zweet van zijn voorhoofd. Routineus dreunt hij de bouwprojecten op die volgens hem niet alleen de toekomst van de stad, maar die van het hele land op het spel zetten: ‘De derde brug, het grote kanaal, het derde vliegveld, de enorme moskee op de grootste heuvel van Istanbul, de honderden wooncomplexen in bosrijk gebied, al die projecten hangen met elkaar samen. Er moet een nieuwe stad verrijzen ten noorden van Istanbul. Het bos, de allerlaatste dorpen daar, landbouw en veeteelt, alles gaat eraan. De regering kan beslag leggen op hele gebieden en grondeigenaren en boeren hebben door een oude wet niet eens de mogelijkheid om in beroep te gaan. Over dit park zullen ze zeggen dat het toch al verwaarloosd was. Het is bewust beleid. Eerst verwaarlozen ze dit soort plekken om er vervolgens beslag op te leggen.’

De bouw van de snelweg en het vliegveld ten noorden van Istanbul. Foto’s: Ahmet Polat

Alle Turkse regeringen hebben een zwak gehad voor grote bouwprojecten, maar de huidige president overtreft zijn voorgangers met zijn passie voor cement en beton. Baysal: ‘Erdogan moet de hem steunende bouwers tevreden houden. We zijn laatst bij een bouwproject gaan protesteren en werden er bijna in elkaar geslagen door de veiligheidsmensen. Als oppositie hebben we het erg moeilijk, toch geven we niet op. Het gaat tenslotte om de toekomst van ons land.’

Baysal schrijft het succes van Erdogan grotendeels toe aan de bouwdrift in het land: ‘Het zijn altijd dezelfde bouwmagnaten die de grootste staatsopdrachten binnenslepen. In ruil voor dat geld financieren die rijke zakenmannen de Erdogan-media. Het overgrote deel van de kranten en de televisiezenders fungeert inmiddels als een propagandamachine voor de president. Bovendien leveren die bouwprojecten op korte termijn werkgelegenheid op waardoor het makkelijker is voor Erdogan om verkiezingen te winnen.’

Waar deze bouwdrift vandaan komt

Turkije heeft ook andere tijden gekend. In 2005 begonnen onder Erdogans leiding de gesprekken voor volledige toetreding van Turkije tot de Europese Unie. Net als de meeste Turken bleek de president onder de indruk van de rust, de vrede en het welzijn die van de unie uitgingen.

Terwijl er onderhandeld werd, beleefde Turkije vijf gouden jaren: de politie stopte met het martelen van gedetineerden, politieke gevangenen werden vrijgelaten, er werd met de Koerden onderhandeld over vrede, het westerse grootkapitaal investeerde in de prille democratie en het toerisme bloeide op.

Op straat worden mensen gevraagd een petitie te ondertekenen voor de vrijheid van media in Turkije. Foto’s: Ahmet Polat
De best opgeleide Turken trekken naar westerse landen, het toerisme donderde het ravijn in en het parlement heeft een symbolische functie gekregen

Tot 2010. Toen begonnen de Turken door te krijgen dat die gesprekken door de houding van Angela Merkel en Nicola Sarkozy nooit tot een volledig lidmaatschap zouden leiden en ontpopte Erdogan zich tot autoritair leider: hij zou zich niet meer laten beteugelen door Europese regelgeving en diplomatie. Hij zou op eigen wijze een wereldmacht maken van zijn land.

De islamisten gingen zich actief bemoeien met de geschillen en de oorlogen in het Midden-Oosten. Als vertoon van de grootsheid van het ‘nieuwe Turkije’ werd het ene na het andere grootse bouwproject aangekondigd. Ondertussen brokkelde de prille democratie langzaam af. Men begon met het aan banden leggen van het vrije woord. Journalisten werden gevangengezet. De oppositie werd monddood gemaakt en belangrijke voormannen van de Koerden belandden achter de tralies.

De klap op de vuurpijl was de mislukte staatsgreep van afgelopen zomer. Nadien werden honderdduizenden ambtenaren op straat gezet en kwam de seculiere oppositie verder in de verdrukking. De best opgeleide Turken trekken naar westerse landen, het toerisme donderde het ravijn in en het parlement heeft een symbolische functie gekregen.

De Trumptower in Istanbul. Foto’s: Ahmet Polat

Hoe moet dit verder?

De Turkse economie is inmiddels in een diepe crisis terechtgekomen, maar Erdogans bouwprojecten gaan door. De buitenlandse investeerders verlaten het land dat in hun ogen te wankel is geworden. De actieve deelname aan de oorlog in Syrië en Irak drukt op de verzwakte begroting van het land. In het laatste kwartaal van dit jaar werd de krimp van de economie met een negatieve groei van 1,8 procent officieel.

Volgens econoom Erinc Yeldan is de grote waardedaling van de Turkse lira van de laatste maanden een gevolg van zaken die al langer fout gaan. ‘We konden lange tijd relatief goedkoop geld lenen en dankzij het EU-proces kwamen ook de investeringen. Helaas is dat geld in cement en beton gestopt. De bouw is geen sector die op lange termijn geld oplevert. We hadden in kennis en technologie moeten investeren. Nu zitten we met torenhoge schulden.’

Meren zijn gedempt en miljoenen bomen zijn gekapt voor de aanleg van het vliegveld, de derde brug en het vliegveld ten noorden van Istanbul. Foto’s: Ahmet Polat

Muzikant Cem Badrossian heeft in de grootste Turkse stad gewoond waar de bruggen, de tunnels, het kanaal, het derde vliegveld en alle andere bouwprojecten het volk het gevoel moeten geven van hoe groots het huidige Turkije is. Hij is een van de vele beter opgeleide Turken die vanwege de politieke situatie van de laatste jaren het land hebben verlaten. Met vrouw en dochter is hij neergestreken in Zeist.

Terwijl hij langs de Utrechtse gracht wandelt, neemt hij een trek van zijn sigaret en zegt: ‘We hebben alles verkocht: het huis, de auto, grond. Ik spreek geen Nederlands en probeer mij te redden met Engels hier. Maar mijn dochter zal het in ieder geval beter hebben dan in de dictatuur die Turkije is geworden. Ik wil niet meer tussen mensen wonen die geen moer geven om het feit dat die weinige democratie die we hadden door de president van het land om zeep is geholpen. Laat ze maar lekker genieten van hun grootse vliegveld. Wij zijn hier gelukkig in Zeist.’

We gaan in een café zitten. Daar kijkt hij wat de koers is van de Turkse lira ten opzichte van de dollar. Alweer een daling van twee procent, ziet hij. ‘Het gaat wel heel slecht met de economie daar. Ik heb nog wat geld op de Turkse bank staan. Misschien moet ik dat ook overmaken naar Nederland. Je weet het nooit met Erdogan. Straks legt hij beslag op alle bankrekeningen.’

Luister en kijk ook:

De kroniek van een veranderend Istanbul Het afgelopen jaar was Turkije vaak in het nieuws. Door te kijken naar de megalomane bouwprojecten van president Recep Tayyip Erdogan in en rond Istanbul, wordt de onderliggende problematiek zichtbaar. In een audiodagboek en beeldverhaal deel ik mijn persoonlijke observaties en overpeinzingen over een snel veranderend Turkije. Luister en bekijk hier het dagboek van Ahmet Polat

Lees verder:

Wat de knulligste couppoging ooit over het Turkije van nu leert De nacht kan de geschiedenis in als de nacht waarin de republiek van Recep Tayyip Erdogan opgericht werd. De nacht waarin zijn radicaal islamitische aanhangers een bloedbad aanrichtten op straat. De nacht waarin de polarisatie nog verder vergroot werd. Lees mijn reportage hier terug Hoe jihadisten het vliegveld troffen dat hen ooit zo gastvrij heeft verwelkomd Dit jaar richtten zelfmoordterroristen een bloedbad aan in Istanbul, met nu al 41 doden en 239 gewonden tot gevolg. Vanuit Istanbul probeer ik de nachtmerrie die Turkije al jaren uit zijn slaap houdt te duiden. Nu IS terrein verliest in Syrië, wijken steeds meer jihadisten naar Turkije uit. Lees mijn analyse hier terug