Stel je voor: over acht maanden weet je pas of je je gezin mag zien

November 2016 was een historische maand. Voor het eerst overtrof het aantal vluchtelingen dat via gezinshereniging naar Nederland kwam het aantal asielaanvragers: 2.132 tegen 1.731.

En die trend zet zich voort. Het aantal gezinsherenigingen van met name Syriërs groeit nog steeds. Eerst reisden voornamelijk mannen naar Europa. Nu halen ze vrouw en kinderen naar Nederland.

Deze ontwikkeling wordt bevestigd door ons eigen onderzoek onder 223 nieuwkomers die meedoen aan het initiatief Nieuw in Nederland. Twee op de vijf vroegen gezinshereniging aan. Bij bijna de helft van de aanvragers was het gezin al herenigd. Zij hebben mazzel gehad.

Want naarmate de aanvragen zich ophopen, verloopt gezinshereniging steeds trager. Eind oktober 2016 lagen er 20.000 aanvragen te wachten op een beslissing van de IND, de Immigratie- en Naturalisatiedienst. Die aanvraag is nog maar een van de obstakels op de lange, lange hindernisbaan naar gezinshereniging. Veel aanvragers halen nooit de finish.

Hindernis 1: De nareistermijn

Op de dag dat een vluchteling zijn tijdelijke verblijfsvergunning ontvangt, krijgt hij drie maanden de tijd om gezinshereniging aan te vragen. De nieuwkomer die te laat is met zijn aanvraag, omdat hij niet goed is voorgelicht, de procedure niet begreep, apathisch of in de war is, kan gezinshereniging voorgoed vergeten. Pech gehad.

Hindernis 2: Broodnodige hulp

Om naar Nederland te komen, hebben gezinsleden een speciaal visum nodig: een ‘machtiging tot voorlopig verblijf’ (mvv). Om die aan te vragen, kan de vluchteling een formulier downloaden van de website van de IND. Ook moeten er kopieën worden meegestuurd van documenten zoals geboorteaktes en een huwelijksakte. Die dienen te worden gelegaliseerd en vertaald.

Het lukt een vluchteling nooit om dat allemaal voor elkaar te krijgen zonder hulp en begeleiding. Volwassenen krijgen die ondersteuning meestal van VluchtelingenWerk, minderjarigen van de stichting Nidos. Die organisaties geven uitleg over de procedure. Ze onderhouden het contact met de IND en beantwoorden samen met de vluchteling eventuele aanvullende vragen. Ze zoeken ook contact met ambassades om afspraken voor gezinsleden te maken en helpen bij het organiseren van de reis naar Nederland.

Bij VluchtelingenWerk wordt dat werk voor meer dan 90 procent door vrijwilligers verricht. En wie vergoedt die hulp? De Nationale Postcode Loterij. Niet de nationale overheid.

Hindernis 3: Kansrijk of kansarm?

Na het indienen van de aanvraag begint het wachten, het eerste lange wachten waar menig vluchteling krankjorum van wordt. Wettelijk is de IND verplicht binnen drie maanden een beslissing te nemen, een periode die in individuele gevallen met drie maanden kan worden verlengd.

Maar die termijn van maximaal zes maanden haalt de IND allang niet meer. Staatssecretaris Klaas Dijkhoff van Veiligheid & Justitie kondigde eind november 2015 aan dat voortaan onderscheid zou worden gemaakt tussen kansrijke en kansarme aanvragen om de gemiddelde beslistermijn niet nog verder te laten oplopen. De gemiddelde beslistermijn nam tussen oktober 2015 en oktober 2016 desondanks toe van 19 naar 32 weken. Terwijl het wettelijk maximum 26 weken is. Ondanks een verdubbeling van het aantal fulltimemedewerkers van de IND dat zich met nareizigers bezighoudt.

Kansrijk zijn de meeste aanvragen van Syriërs die alle vereiste documenten kunnen overleggen. Zij volgen de versnelde procedure. Al is die term misleidend, omdat een beslissing ook in deze gevallen makkelijk een half jaar op zich kan laten wachten. Al die tijd horen aanvragers van gezinshereniging niets. VluchtelingenWerk heeft de handen vol aan al die vluchtelingen die aan de balie komen vragen - steeds wanhopiger, soms met foto’s van huilende familieleden - hoe het met hun aanvraag staat.

Een lid van De Correspondent schrijft over de Syrische vluchteling met wie ze contact heeft en die ‘na tien maanden nog steeds geen uitslag over de aanvraag heeft terwijl haar schriftelijk is toegezegd dat dit binnen zes maanden zou gebeuren.’

‘Zij durft, begrijpelijkerwijs, niet veel te ondernemen omdat ze niet weet hoe dingen hier werken. Haar begeleidster zegt dat ze niet veel meer kan doen dan afwachten en afwachten. Zij weet dat zij niet de enige is, maar zij lijdt zeer.’

En dan hebben Syrische vluchtelingen dus nog mazzel. De meeste van hun aanvragen worden met voorrang behandeld. Van hun aanvragen wordt 87 procent gehonoreerd, zegt het ministerie van Veiligheid en Justitie desgevraagd.

Intermezzo: Het verhaal van een geluksvogel

Ga maar eens naar de geluksvogels kijken aan het eind van een vrijdagmorgen bij Arrivals 3 op Schiphol. Het wemelt van de mannen - ja, het zijn vrijwel allemaal mannen - die reikhalzend staan te wachten totdat ze eindelijk worden herenigd met hun vrouw, al dan niet met kinderen. Na een scheiding van soms jaren.

In de babbelende massa afhalers van vakantiegangers pik je de gezinsherenigers er onmiddellijk uit. Ze hebben hun beste kleren aangetrokken, hun schoenen gepoetst, hun haren en snor geolied. En allemaal hebben ze een boeket in hun knuist, sommigen ook nog een grote boodschappentas met cadeautjes.

Vlucht PC475 uit Istanbul is een half uur geleden geland en de spanning stijgt. Sommige mazzelaars staan bij voorbaat te stralen. Anderen hippen onafgebroken van het ene op het andere been. Of ze hangen zo ver mogelijk over de afscheiding bij de automatische schuifdeur die nu onophoudelijk passagiers uitspuugt.

De Syriër Omar Sbeibi uit Den Bosch is een van hen. Hij meldde zich in september 2015 als vluchteling in Nederland. Vier maanden later kreeg hij zijn tijdelijke verblijfsvergunning. Weer een maand later, in februari 2016, vroeg hij gezinshereniging aan voor zijn vrouw, zijn zonen en zijn dochter. En half november was het dan zover.

Sbeibi heeft die nacht nauwelijks geslapen. Welke bloemen moest hij kiezen voor zijn vrouw Selma? Hoe kan hij nog weten van welke bloemen ze houdt? Hij zag haar twee jaar geleden voor het laatst.

Toch heeft hij mazzel. Zelfs dubbel mazzel. Want hij wacht hier niet alleen. Een kring van Nederlandse vrienden omringt hem: mannen die hij ‘broer’ noemt, vrouwen die voelen als zusters. Allemaal hobbelen ze achter hem aan als hij opeens op een sukkeldraf naar Arrivals 4 rent na een telefoontje van zijn oudste zoon dat de familie daar vergeefs op hem wacht.

Discreet gunnen ze Sbeibi de tijd en de ruimte om zijn vrouw en zijn kinderen innig te omhelzen rond de twee karren waarop hun bagage opgestapeld ligt. Tot zijn vrouw Selma haar blik op de Nederlandse supporters richt en de afstand met resolute passen overbrugt. Zijn Syrische gezin en zijn Nederlandse naasten ontmoeten elkaar.

‘Dankjewel,’ zegt Selma, ‘dat jullie zo goed voor mijn man hebben gezorgd.’

Fotograaf, Correspondentlid én deelnemer aan het project ‘Nieuw in Nederland’ Marieke Viergever fotografeerde de Syriër Omar Sbeibi uit Den Bosch in voorbereiding en tijdens de hereniging met zijn gezin.

Hindernis 4: Bewijsnood

Niet iedereen heeft zoveel geluk als Sbeibi. Er zijn ook nog de pechvogels van wie de aanvragen op die andere stapel belanden. De stapel voor de moeilijke gevallen, de kansarmen.

Over hun lot zegt het ministerie van Veiligheid en Justitie alleen maar: ‘In individuele gevallen kan de doorlooptijd dus korter of langer zijn.’ In elk geval aanzienlijk langer dan het wettelijke maximum.

‘Bewijsnood,’ zo heet dat in jargon als een vluchteling niet meteen de gewenste documenten kan overleggen om een gezinsband aan te tonen met de persoon of personen die hij naar Nederland wil halen. Hij zal die relatie op een andere manier aannemelijk moeten maken.

Die vluchteling krijgt dus het voordeel van de twijfel. Maar de Nederlandse overheid behandelt hem ook als lastpost. Iemand die desnoods beboet wordt omdat hij te veel tijd en mankracht kost. Vooral Eritrese vluchtelingen lijden aan bewijsnood. Van hun aanvragen wordt maar 29 procent gehonoreerd.

Voor Eritreeërs is het nu eenmaal lastig om familiebanden aan te tonen. Gezinsleden komen legaal hun land niet uit. Als het ze toch lukt een buurland te bereiken, hebben ze vaak geen geldige papieren. Meestal kunnen ze alleen een trouwbewijs van een kerk overleggen, maar dat wordt door de IND niet erkend. Het gevolg is, zeggen ze bij VluchtelingenWerk, dat ‘mensen die hartstikke bij elkaar horen,’ het onheilsbericht krijgen dat ‘de feitelijke gezinsband niet aannemelijk is gemaakt.’

De vluchteling kan tegen dat besluit nog wel bezwaar maken, maar daarmee wordt de hindernisbaan meteen weer een stuk langer. Een Eritrese nieuwkomer die contact heeft met een Correspondentlid meldt daarover: ‘Mijn advocaat stuurde een brief met de vraag het hele dossier over mij en mijn gezin te mogen inzien. Reactie: u krijgt dat over maximaal zes maanden.’

Hindernis 5: Wachttijden bij ambassades

Als de IND dan toch eindelijk het verlossende besluit neemt dat familieleden naar Nederland mogen komen, hebben ze drie maanden de tijd om bij een Nederlandse ambassade het speciale visum op te halen. Dat geldt voor de verwanten van alle aanvragers, kansrijk en kansarm.

Ook die ambassades hebben weer wachttijden. Begin vorige maand bedroeg die in Beiroet voor een speciaal visum negen tot tien weken, in Khartoum zes weken. Voor een zogeheten identificerend interview, een gesprek om de gezinsband vast te stellen, was de wachttijd in Addis Abeba twaalf weken.

Intermezzo: Een onmogelijke reis

De reis naar een Nederlandse ambassade is vaak lang en gevaarlijk, soms zelfs onmogelijk. Voor de vrouw van Abdullah Alkhalaf (23) bijvoorbeeld, een Syriër die in september 2015 naar Nederland kwam en tegenwoordig in Den Bosch woont achter het station. Zijn aanvraag voor gezinshereniging werd op 9 september 2016 al gehonoreerd. Maar of hij zijn vrouw Maram - ‘met haren tot haar middel en een lief gezicht’ - ooit in Nederland zal zien?

Hij hoopt en wanhoopt, om de beurt.

Maram woont bij Abdullah’s ouders in Idlib. Dat is een streek vlak bij Aleppo, waar de rebellen nog heer en meester zijn. Van Idlib is het niet ver naar Turkije, maar die grens is al meer dan een half jaar hermetisch gesloten. Wekelijks worden er Syriërs doodgeschoten bij het illegaal oversteken van de grens.

De termijn van drie maanden waarbinnen zijn vrouw zich bij een Nederlandse ambassade moet melden is al verstreken, maar werd eenmalig met nog eens drie maanden verlengd.

De enige manier om Maram op tijd naar Nederland te halen, is haar met de hulp van een mensensmokkelaar toch de Turkse grens over te krijgen. Met alle risico’s van dien. Intussen komt 9 maart, de uiterste datum voor de gezinshereniging, steeds dichterbij.

Hindernis 6: Reiskosten voor eigen rekening

Gezinshereniging is een kostbare aangelegenheid. Eerst moeten er vliegtickets worden gekocht. Tel daarbij op de reis- en verblijfkosten voor de tocht naar een Nederlandse ambassade.

Familieleden die het visum in Beiroet kunnen krijgen, moeten al gauw meer dan een week wachten, omdat de ambassade daar de paspoorten wel inneemt, maar het speciale visum niet kan geven. Dat mag alleen het Regional Support Office in Amman. De paspoorten moeten dus eerst heen en weer naar Jordanië.

VluchtelingenWerk schat dat de kosten om een gezinslid legaal naar Nederland te halen zo’n 2.000 euro per persoon zijn. Die komen voor rekening van de vluchteling in Nederland. Vaak leent hij het geld. Of hij beschikt over Nederlandse bekenden en vrienden die financieel bijspringen. Dat gebeurde bij de Syrische Khadija uit Den Bosch, voor wie een Correspondentlid geld inzamelde. Zij haalde haar man en vier kinderen naar Nederland.

Hindernis 7: In Nederland en nog niet samen

Bij aankomst in Nederland moeten de familieleden meteen een telefoonnummer bellen, waarna ze te horen krijgen waar en wanneer ze zich moeten melden: meestal binnen drie dagen, meestal bij de opvanglocatie in Veenhuizen. Daar blijven ze een paar dagen en krijgen ze hun verblijfsvergunning.

In de meeste gevallen volgt dan eindelijk de feitelijke hereniging: het samenwonen in Nederland kan beginnen. Maar soms gaat het toch nog mis. Zoals bij de Syrische Ayham Mozayek uit Schijndel, deelnemer van Nieuw in Nederland. Hij sloot zijn vrouw en twee zonen eind november op Schiphol in de armen.

Toch leeft het gezin nog steeds niet samen. Tot Ayham een eengezinswoning kan betrekken, verblijft de rest van zijn familie in het asielzoekerscentrum in Oss.

Nog even en zijn hindernisbaan zit erop.

Boerenverstand

Gezinshereniging is een recht maar ook een kwestie van boerenverstand. Herenig een gezin zo snel mogelijk en de vluchteling voelt zich sterker, verantwoordelijker, minder eenzaam. Dat is in het eigenbelang van elke ontvangende natie.

De nationale Adviescommissie voor Vreemdelingenzaken zegt dat nadrukkelijk: ‘Een spoedige hereniging van het gezin is van evident belang voor het welbevinden van de gezinsleden, alsmede voor hun integratie in de samenleving.’

Gezinshereniging die stroperig verloopt, remt integratie. Dat is wat er op dit moment gebeurt. Slecht voor vluchtelingen, slecht voor Nederland.

Dank aan alle nieuwkomers en Correspondentleden die in het kader van het initiatief Nieuw in Nederland met informatie een belangrijke bijdrage leverden aan dit verhaal.

Dit verhaal is onderdeel van het initiatief Nieuw in Nederland. Zonder financiële bijdrage van Stichting Dioraphte was dat niet mogelijk geweest. Dit verhaal is vertaald in het Arabisch.