Ontbossing tegengaan in Brazilië, bomen planten in Kenia, of een biogasinstallatie plaatsen in Cambodja: de projecten waar je CO2-uitstoot mee kunt compenseren liggen vaak in verre en arme landen. Veel bijdragers vroegen dan ook waarom dat niet in Nederland kan. Gewoon, een boom op de Veluwe erbij, is dat niet veel handiger?

Het neemt in ieder geval het ongemakkelijke idee weg dat we met CO2-compensatie onze verantwoordelijkheid voor de klimaatopwarming afschuiven op ontwikkelingslanden, die vaak minder aan klimaatverandering hebben bijgedragen, Kunnen we zelf in Nederland geen verantwoordelijkheid nemen voor onze eigen CO2-uitstoot?

Als het aan de initiatiefnemers van de ligt, moet dat dit jaar mogelijk worden. Op de Nationale Klimaattop, afgelopen oktober gehouden in Rotterdam, presenteerden zij een plan om nog in 2017 een werkend systeem op te zetten voor CO2-handel binnen Nederland.

Lokaal was dit al mogelijk met drie regionale klimaatfondsen: de en het Nu werkt de Rijksoverheid samen met bedrijven, natuur- en milieuorganisaties en lokale klimaatfondsen om dit ook landelijk mogelijk te maken.

Het idee: vrijwillig handelen in CO2

Een van de initiatiefnemers van de Nationale Koolstofmarkt is Jos Cozijnsen, zelfstandig milieuconsultant en fervent promotor van CO2-handel als middel om klimaatverandering tegen te gaan. Cozijnsen nam in 1997 als ambtenaar van het deel aan de klimaatconferentie in Kyoto, waar de eerste afspraken over internationale emissiehandel werden gemaakt. Later heeft hij zich hard gemaakt om het op te zetten.

Foto: Siebe Swart / Hollandse Hoogte

Nu wil hij een soortgelijk mechanisme ook binnen Nederland mogelijk maken. ‘Ik zie de CO2-handel als een erg geschikt instrument om de klimaatdoelen te halen,’ legt Cozijnsen uit. ‘De doelen kunnen concreet in geld worden uitgedrukt. Dus het bedrijfsleven kan er ook mee aan de slag.’

Op het Europese ETS-systeem is veel kritiek. De prijs van CO2 is veel te laag; het aantal beschikbare CO2-rechten juist veel te hoog. Het gevolg: de industrie kan nog steeds bijna kosteloos CO2 uitstoten. Sommige bedrijven verdienden de afgelopen jaren zelfs miljoenen euro’s aan

Het verschil tussen dit slecht functionerende Europese systeem en de nieuwe Nationale Koolstofmarkt? Het eerste is een verplichting voor energiebedrijven en de energie-intensieve industrie in Europa (zo’n 40 procent van alle Europese uitstoot). Het tweede moet juist een vrijwillige markt zijn voor alle overige sectoren, zoals landbouw, verkeer en huishoudens (de resterende 60 procent).

Er zijn tal van projecten die al grote hoeveelheden CO2 terugdringen

Vrijwillig, want de Nederlandse overheid heeft deze sectoren geen wettelijk verplichte uitstootverminderingen opgelegd. Toch zijn er in deze sectoren tal van projecten die zelf al grote hoeveelheden CO2 terugdringen. Denk aan bescherming van veengebieden, investeringen in mestvergisters, het gebruiken van restwarmte – bijvoorbeeld in de vorm van mijnwater – voor opwarming en koeling van gebouwen, of dus het aanplanten van bomen.

Dat kost natuurlijk geld. ‘De vrijwillige markt kan een aanvullend financieringsmiddel vormen om dit soort projecten op te zetten,’ legt Cozijnsen uit. Daarvoor wordt de CO2-vermindering van het project in kaart gebracht, en vervolgens op een online handelsmarkt als uitstootrecht verkocht aan anderen.

Denk aan een luchtvaartmaatschappij die ook wel vrijwillig haar uitstoot wil terugdringen, maar daar weinig technische mogelijkheden voor heeft. Die zou nu CO2-rechten op de nationale koolstofmarkt kunnen kopen, waarmee een nieuw bosproject gefinancierd kan worden.

Aanplant van jonge bomen. Foto: Siebe Swart / Hollandse Hoogte

Hoeveel potentie heeft zo’n markt?

De Rijksoverheid ziet dit systeem als een van de manieren om aan de klimaatafspraken van Parijs te voldoen. ‘Het is heel goed dat deze handel van de grond komt,’ zei Sander Oosterloo van het ministerie van Infrastructuur en Milieu bij de presentatie van het plan. ‘Er is ook een marktmechanisme buiten het ETS om nodig.’ Zijn ministerie legt dan ook 25.000 euro in om het initiatief van de grond te krijgen.

Hiermee wordt onder meer een overleggroep opgericht met een tiental betrokken partijen, waaronder energiebedrijf Essent, Natuurmonumenten en Over een halfjaar moet het eerste CO2-recht klaarstaan voor de verkoop.

Het doel is om zo jaarlijks een half miljoen ton CO2 uit de lucht te houden. Dat is minder dan 1 procent van de totale CO2-uitstoot in de sectoren die buiten het ETS vallen, aldus van adviesbureau Ecofys uit 2012. Voor Nederland geldt dat we in 2030 een landelijke CO2-reductie van 36 procent ten opzichte van 2005 moeten halen om aan de klimaatdoelen van de Europese Unie te voldoen.

Cozijnsen verwacht dat met de vrijwillige markt zo’n 11 procent van deze 36 procent moet kunnen worden gehaald, oftewel zo’n 4 procent reductie in de totale Nederlandse uitstoot.

Maar de grote vraag: van wie is de CO2?

Terug naar die boom op de Veluwe. Bomen planten tegen de opwarming kan al wel in Nederland. Bijvoorbeeld via het Nationaal Bossenfonds, dat sinds 2012 zo’n 20 hectare bos heeft geplant, zoals het bij Nieuw-Vennep.

Maar anders dan bij projecten in het buitenland kan je hier geen certificaten voor krijgen, en er dus ook niet in handelen. Dat komt door de standaarden waarmee dergelijke projecten worden gecertificeerd - -, die zeggen dat de CO2-reductie niet door twee partijen tegelijkertijd geclaimd mag worden.

Foto: Siebe Swart / Hollandse Hoogte

Het probleem: de Nederlandse overheid claimt deze uitstootverminderingen al. Het Rijk heeft de Kyoto-afspraken uit het verleden zo uitgewerkt dat alle CO2-uitstoot in Nederland (en dus ook de CO2-reductie) op zijn nationale balans komt.

Eigenlijk heeft de overheid CO2-uitstoot dus genationaliseerd, vertelt Hans Warmenhoven. Hij is partner bij milieuadviescoöperatie De Gemeynt en mede-initiatiefnemer van de nieuwe koolstofmarkt. ‘Het Rijk zegt eigenlijk: we gaan niemand in Nederland belonen voor het planten van een boom, want we rekenen de vervuiler nu ook niet extra voor zijn vervuiling.’

Als er in Nederland dus CO2 bespaard wordt, komt de klimaatwinst op conto van de overheid. Een voorbeeld is het dat op dezelfde klimaattop in oktober werd gepresenteerd. Dit actieplan is een initiatief van Staatsbosbeheer, de Nederlandse bos- en houtsector en verschillende milieuorganisaties om de komende jaren honderdduizend hectare bos in Nederland aan te planten. Het zou jaarlijks zo’n 4,5 miljoen ton CO2-uitstoot moeten compenseren. Het project wordt niet gefinancierd uit CO2-rechten, maar in rechtstreekse samenwerking met de overheid. Die boekt dan ook de klimaatwinst en niet, zeg, Staatsbosbeheer.

‘Het Rijk zegt eigenlijk: we gaan niemand in Nederland belonen voor het planten van een boom’

In 2012 dat de overheid volgens het Kyotoprotocol zelf de keuze heeft of ze de extra klimaatwinst van losse projecten meetelt op haar nationale balans. Tegelijkertijd vond de rechter dat de CO2-rechten wel op de markt verkocht mochten worden aan partijen die hebben geïnvesteerd in het project.

Hier moeten bij de Nationale Koolstofmarkt nog duidelijkere afspraken over worden gemaakt. Als dat lukt, maakt de nieuwe markt een landelijke registratie mogelijk van alle projecten die in Nederland aan CO2-reductie doen. Een bedrijf dat vrijwillig zijn CO2-uitstoot wil terugdringen voor bijvoorbeeld marketingdoeleinden, kan dan gemakkelijk uitzoeken in welk project het wil investeren.

De volgende stap

René Toet, directeur van Climate Neutral Group - een van de betrokken marktpartijen -, is ondanks de uitdaging van dubbeltellingen blij met het plan. De vrijwillige compensatiemarkt zal de komende jaren flink groeien, verwacht hij. Momenteel wordt slechts 1 procent van alle vliegreizen gecompenseerd. Alleen al in die sector zit dus heel veel potentiële groei.

Toets organisatie, die onder meer via GreenSeat.nl aan particuliere reizigers kan nu alleen nog CO2-rechten uit het buitenland halen. Met Nederlandse compensatie heeft Climate Neutral Group straks meer opties te bieden. ‘Sommige mensen vinden het juist belangrijk om lokaal bij te dragen aan het milieu.’

Volgens Warmenhoven moet de richtprijs van een ton CO2 op de nieuwe markt dan zo’n 25 euro zijn, stukken hoger dan de huidige ETS-prijs. Dat is gebaseerd op de werkelijke kosten van de CO2-reductie, legt hij uit. Want CO2-rechten zullen alleen worden afgegeven als projecten ook financieel mogelijk zijn.

De nieuwe markt kan kortom een stap zijn naar minder CO2-uitstoot in Nederland. Maar wel een ingewikkelde stap om uit te werken. Laten we vooral ook al die andere opties niet vergeten. Minder vliegen bijvoorbeeld. Uiteindelijk is dat het efficiëntst.

Correctie 13-1-2016: Een eerdere versie vermelde het oordeel van de rechter niet volledig. Hier is aan toegevoegd dat dat hij oordeelde dat CO2-rechten wel op de markt verkocht mogen worden aan partijen die hebben geïnvesteerd in projecten.​

Meer lezen?

Zo vlieg je het komende jaar groen Dit jaar groen op reis? Dat kan als je de schadelijke CO2-uitstoot van je vlucht compenseert. Ik zette op een rij waar je op moet letten bij je volgende vliegvakantie. Lees mijn verhaal hier terug Deze boeren planten bomen om onze vlieguitstoot te compenseren. En krijgen daar zelf ook veel voor terug Om onze vlieguitstoot te compenseren, planten boeren in Bolivia bomen in plaats van ze te kappen. Een win-winsituatie: zowel voor het klimaat als de lokale boer. Lees mijn verhaal uit Bolivia hier terug Dit succesvolle project om Colombiaans regenwoud te beschermen laat zien wat er mis is met de handel in CO2 Door hun eigen regenwoud tegen illegale boskap te beschermen weet een Afro-Colombiaanse gemeenschap aan de Caraïbische kust evenveel CO2-uitstoot te voorkomen als dat van 25.000 auto’s. Maar nu worstelt de gemeenschap om daar geld voor te krijgen. ‘De markt laat het volledig afweten.’ Lees mijn verhaal uit Colombia hier terug