De is de Haarlemmerolie van de politie. Een probaat middel dat vrijwel overal voor gebruikt kan worden:

  • bewijsmateriaal verzamelen;
  • verdachten identificeren;
  • verdachten confronteren met hun gedrag;
  • verdachten sneller laten bekennen;
  • vastleggen van verstoringen van de openbare orde;
  • beter aansturen van de ME tijdens rellen;
  • effectievere handhaving op straat;
  • bevorderen van correct politieoptreden;
  • terugdringen van etnisch profileren;
  • gebruik van beelden als voorlichtings- of pr-materiaal;
  • coachen van agenten door het terugkijken van beelden;
  • objectief afhandelen van klachten tegen de politie;
  • bevorderen van het veiligheidsgevoel van agenten;
  • én natuurlijk het terugdringen van geweld tegen de politie.

Het is een indrukwekkende hoeveelheid doelstellingen, die onderzoeker verzamelde in

Het rapport, geschreven in opdracht van Politie en Wetenschap, is vandaag openbaar gemaakt, ik kreeg onder embargo voorinzage en wilde weten: helpen bodycams werkelijk om die doelstellingen te behalen?

Nee, geweld en etnisch profileren zullen ze waarschijnlijk niet voorkomen in Nederland. Waarom hebben politici én de politie dan toch zulke hoge verwachtingen?

Bodycams moeten geweld voorkomen...

De gedachte dat bodycams helpen bij het voorkomen van geweld tegen agenten is in Nederland buitengewoon populair. Na het geweld tegen politie en hulpverleners rond Oud en Nieuw kondigde korpschef Erik Akerboom op aan dat de politie dit jaar grootschalige experimenten met bodycams gaat doen – naast proeven met stroomstootwapens en uitschuifbare wapenstokken.

Die proeven met bodycams zijn niet nieuw. Chief Innovation Officer van de politie Hans Schönfeld kondigde ze een paar maanden geleden al aan op Wel nieuw is dat Akerboom diezelfde experimenten aankondigt als onderdeel van een serie maatregelen om politiemensen tegen agressie te beschermen.

Politieagenten zijn daar ook massaal voor, zo blijkt uit een van de politievakbond begin januari. Ze verwachten dat de camera’s een afschrikwekkend effect hebben op vechtersbazen: wie weet dat hij gefilmd wordt, zal niet snel geweld durven gebruiken. En mocht dat toch gebeuren, dan heeft de politie de beelden nog.

Naast politiemensen geloven ook politici van tot erin. ‘Dit is bijzonder omdat het voorkomen van geweld tegen politieambtenaren in andere landen bijna nooit een doel van de bodycam is; vaak niet eens als mogelijke bijvangst,’ zo stelt onderzoeker Flight nu vast.

...maar doen ze dat wel?

Of ze tegen geweld gaan werken, is ondertussen nog maar zeer de vraag. Flight komt na een analyse van alle gepubliceerde evaluaties in binnen- en buitenland tot de ontnuchterende conclusie dat het overgrote deel daarvan niet goed was opgezet. De onderzoekers waren niet onafhankelijk, er was geen nulmeting gedaan of er was geen controlegroep.

Daarover constateert Flight droog: ‘Zonder controlegroep kun je geen harde uitspraak over effecten doen. Dat inzicht is echter nog niet doorgedrongen bij de meeste mensen: zij vinden het vaak zonde van het geld en de moeite om een groep te onderzoeken waar helemaal niets bijzonders mee aan de hand is [de controlegroep dus, BdK].’

Na een minicollege over hoe je beleid dan moet evalueren, constateert Flight dat er van die tientallen onderzoeken naar bodycams maar negen goed opgezet zijn: allemaal uit de Verenigde Staten, Groot-Brittannië en Canada. De Nederlandse onderzoeken hadden geen controlegroepen.

In dat handjevol studies dat wel deugt, is geweld tegen de politie niet Wel zijn er vijf onderzoeken die een daling van het aantal klachten tegen de politie laten zien en drie die minder politiegeweld maten.

Maar voordat we hieruit concluderen dat de camera’s dus effectief zijn tegen geweld, merkt Flight op dat alle grote dalingen plaatsvonden in de Verenigde Staten en niet bij de Britten en de Canadezen.

Het probleem is dat de Amerikaanse politie veel gewelddadiger is dan andere politiekorpsen: de kans om als burger door een politiekogel te sterven, is in de Verenigde Staten twintig keer groter dan hier. Allicht dat het invoeren van een matigend effect op geweld heeft, maar als er al relatief weinig geweld is (zoals in Nederland), kan het dus ook niet zo sterk dalen.

Waarom Nederland toch vóór is...

Nog even over dat Nederlandse onderzoek: hoewel het slecht opgezet is, laat geen geval duidelijk bewijs zien dat bodycams werken tegen geweld. Toch zijn de verwachtingen hooggespannen.

Niet alleen bij de politie, ook bij politici. Iets wat je eigenlijk nooit ziet bij technologie waarbij de privacy van burgers én ambtenaren in het geding is. Neem de discussies over cameratoezicht, surveillance of nieuwe bevoegdheden voor de politie: die zijn al decennia voorspelbaar. Rechtse politici en de politie zijn vóór, burgerrechtenactivisten en linkse politici tegen.

‘Als een van de collega’s vindt dat er etnisch geprofileerd is, kun je dat terugkijken. Was het professioneel of etnisch profileren?’

Dat voorspelbare patroon doet zich bij bodycams niet voor. Ook burgerrechtenorganisatie en de zijn – onder bepaalde voorwaarden – voorstander. Doorslaggevend is dat het gedrag van de agenten ook vastgelegd wordt. Bodycams worden als een krachtig middel tegen machtsmisbruik en etnisch profileren gezien.

De Nederlandse politie, zo Hans Schönfeld al in november, vindt dat ook. Als een actie is opgenomen, kan die worden teruggekeken: ‘Ging het goed? Als een van de collega’s vindt dat er etnisch geprofileerd is, kun je dat terugkijken. Was het professioneel of etnisch profileren?’

Want dat dat gebeurt, staat voor de korpsleiding wel vast, vertelde Schönfeld: ‘Politiemensen zijn net mensen, ze hebben ook emoties. Ze doen meestal het goede, maar niet altijd. En dat kan je ook niet verwachten van een organisatie met 67.000 mensen. Daarom vind ik het zo belangrijk dat we zelf de discussie zijn gestart over etnisch profileren, dat wij zelf de camera’s gebruiken om collega’s te laten discussiëren. Verandering zal van binnenuit moeten komen. Door het nieuwe leren, waarbij je elkaar er collegiaal op aanspreekt, niet in een klasje. Daar horen dit soort hulpmiddelen bij.’

Dit terwijl niet onderzocht en dus niet bewezen is dat bodycams helpen tegen etnisch profileren. Flight bekeek alle studies en vond nergens degelijk onderzoek naar het effect van bodycams op etnisch profileren.

...maar Flight vindt dat we er meer over moeten discussiëren

Juist omdat iedereen verschillende verwachtingen heeft over wat bodycams moeten kunnen, is het volgens Flight dus nu essentieel om eerst goed na te denken over waar je ze voor wilt gebruiken. Als je een timmerman de vraag zou stellen ‘Werkt een hamer?’, dan snapt iedereen dat die vraag in deze vorm onmogelijk te beantwoorden is, schrijft hij filosofisch. Maar of een hamer werkt, hangt af van de vraag welke hamer je gebruikt, hoe ervaren de timmerman is en voor welke klus je hem gebruikt.

Toch gaan er geen alarmbellen af als dezelfde vraag over bodycams wordt gesteld, schrijft Flight. ‘Mijn voorstel is om een ingewikkelder vraag te stellen: Hoe, waar, onder welke randvoorwaarden, voor wie en voor welke doelen werkt de bodycam?’

Want een bodycam werkt nooit uit zichzelf. Het domweg ‘uitrollen’ van bodycams omdat er ergens een succesvol experiment is geweest, is ook geen goed idee. Het maakt bovendien een enorm verschil of je een bodycam ‘s nachts inzet op het Leidseplein of juist om huiselijk geweld vast te leggen. Wil je een preventieve werking? Dan zul je geen of minder strafbare feiten vastleggen.

En wie krijgt toegang tot de beelden? Hoelang blijven ze bewaard? Als je wilt dat collega’s de beelden gaan gebruiken om elkaar na afloop van een dienst eerlijk en openhartig te coachen, dan moeten agenten niet steeds het idee hebben dat die beelden misschien toch tegen ze gebruikt gaan worden. Wil je het liefst pittige actie filmen om te gebruiken als voorlichtingsfilmpjes op YouTube? Dan kun je misschien beter een professionele cameraploeg mee laten lopen – dat levert scherper beeld.

Het zijn allemaal vragen waar nog niet goed over is nagedacht door de Nederlandse politie. En het klinkt in deze tijden van fact free politics misschien ouderwets, maar er moet de komende jaren wetenschappelijk écht goed onderbouwd onderzoek komen naar wat bodycams wel en niet kunnen, juist om bij al deze hooggespannen verwachtingen teleurstellingen te voorkomen. Zoals Flight zijn onderzoek besluit: ‘De kans is groot dat bijna elke politieambtenaar over tien jaar met een bodycam loopt: hoog tijd om daar nu meer focus in aan te brengen.’

Meer weten?

Agenten krijgen een bodycam (en nog 7 innovaties bij de Nederlandse politie) Smartphones en wifi voor alle agenten en rechercheurs (ja, echt), apps waarmee burgers zélf kunnen rechercheren, een proef met bodycams voor agenten tegen etnisch profileren: zo moet de toekomstige politie van Nederland eruitzien. Lees het verhaal hier terug Dit nieuwe rapport laat zien hoe de Nederlandse politie profileert. En hoe ze dat kan veranderen De politie denkt boeven te kunnen herkennen als ze ze ziet. Een rapport dat recent verscheen laat zien: dat valt vies tegen. Dus hoe kun je boeven vangen zonder etnisch of anderszins te profileren? Lees mijn analyse hier terug Hoe kunnen we mensen minder vlees laten eten? Ik vond drie manieren Dat het slecht voor onze gezondheid én de aarde is om zoveel vlees te eten wordt deze dinsdag weer bevestigd door het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM). Dus hoe zetten we consumenten ertoe aan minder vlees te eten? Lees het verhaal van Evert Nieuwenhuis hier terug