Wat voor land willen we zijn, Mark Rutte? Eén waarin liegen normaal is?

Wie bij de VVD dacht dat ze met Ivo Opstelten, Fred Teeven en Ard van der Steur sterke bewindslieden op Veiligheid en Justitie hadden, mag zich deze week nog wel eens in de spiegel bekijken.

Staatssecretaris Teeven was misschien de slimste van de drie, maar ook degene die het meest in toom gehouden moest worden door een minister met gevoel voor de essentie van de rechtsstaat. Dat soort ministers waren de middelmatige juristen Opstelten en Van der Steur allerminst.

De minister-president, die verantwoordelijk is voor deze rampzalige personeelsselectie, heeft veel uit te leggen. Zelfs als hij het Kamerdebat van donderdag overleeft mét Van der Steur op Veiligheid en Justitie, is zijn geloofwaardigheid beschadigd. Geheel door eigen toedoen.

De Teevendeal was een onwettige afspraak die voormalig officier van justitie Teeven begin deze eeuw maakte met een drugsbaas die men vergeefs probeerde kaal te plukken. In 2014 bracht Nieuwsuur de zaak aan het licht. Sindsdien probeert de VVD de schade te beperken. Die poging heeft inmiddels de politieke kop gekost van Opstelten, Teeven en Kamervoorzitter Anouchka van Miltenburg.

Wat de strategieën nu kunnen zijn

Nu heeft Nieuwsuur-redacteur Bas Haan, die de zaak eerder aan het rollen bracht, opnieuw feiten opgediept die demonstreren hoe ver de premier ging om onnozeler te lijken dan hij was. Feiten die de laatste verdedigingslinie van Van der Steur onttakelen. Haan toont aan: Van der Steur heeft als minister gelogen over hoe hij als Kamerlid zorgde dat zijn collega’s onwetend bleven. Allemaal om Teeven en de VVD te beschermen.

De kans bestaat dat de VVD-top opnieuw besluit ballast uit de heteluchtballon te werpen en Van der Steur al vóór het debat te offeren. Voordeel 1: de VVD kan doen alsof de minister zijn verantwoordelijkheid neemt. Voordeel 2: de VVD bespaart zich Van der Steurs nooit erg sterke verdediging van een collectief rampenparcours.

Van der Steur heeft als minister gelogen over hoe hij als Kamerlid zorgde dat zijn collega’s onwetend bleven

Maar de strategie om Van der Steur nu al naar huis te sturen kent een groot nadeel: Rutte staat er in dat geval in het Kamerdebat alleen voor, wat een motie van wantrouwen tegen het hele kabinet kan uitlokken.

Geruststelling voor wie hecht aan de regeerbaarheid van het land: het is lastig voor de PvdA een motie tegen haar eigen kabinet te steunen. Voorman Lodewijk Asscher is nog wel vicepremier. Dan valt het hele verkiezingsverhaal weg dat de PvdA het land toch maar bestuurbaar heeft gehouden en door de crisis heeft getrokken.

Aan de andere kant: deze VVD-ellende dekken is vlak vóór de verkiezingen ook weinig aanlokkelijk.

Het debat gaat over de waarheid als politieke praktijk

Voor de oppositie én de PvdA is dus de meest aantrekkelijke optie Rutte en zijn VVD optimaal te laten zweten. Daarbij doet het er niet veel toe of Van der Steur het spektakel overleeft. Zoals het er in wezen ook weinig toe doet of het kabinet de rit demissionair of voluit in functie uitzit. De verkiezingscampagne is toch begonnen en de rest is doen alsof.

Het debat is hoe dan ook meer dan een spelletje triktrak voor politieke junkies. Het gaat over liegen en de waarheid als politieke praktijk. Is liegen in de politiek toelaatbaar zolang je niet betrapt wordt? Zijn leugens geen probleem zolang het landsbelang gediend is met een sterk ministerie van openbare orde, geleid door krachtige bewindslieden? Althans zogenaamd.

Waar gaan relatief kleine politieke leugens over in de ontwrichting van waarheid en werkelijkheid die het Witte Huis van Donald J. Trump tot groeiende ontzetting van de wereld demonstreert? De nieuwe politiek is er een zonder gemeenschappelijke feiten. Willen Rutte en zijn campagneteam daarin terechtkomen?

Intussen: een beschavingsoffensief over ‘wat hier normaal is’

Bij de VVD zagen zij de publicatie van Nieuwsuur-redacteur Bas Haans boek De rekening voor Rutte allang aankomen. Het oplaaien van de Teevendeal-affaire zou weer aandacht vestigen op de volgehouden poging van de VVD-top om de waarheid binnenskamers te houden.

De VVD moet gehoopt hebben de zaak te kunnen dempen met het beschavingsoffensief van Rutte

De VVD moet gehoopt hebben de zaak te kunnen dempen door een dag eerder een beschavingsoffensief van Mark Rutte te ontketenen. ‘Laten we duidelijk blijven maken wat hier normaal is en wat niet,’ schreef hij in een paginagrote advertentie in veel kranten. In RTL Late Night deed hij er ’s avonds nog een schepje Hollands fatsoen met xenofobe dressing bovenop.

Het contrast was zacht gezegd kwetsbaar. Wie in een brief en in begeleidende interviews pleit voor gewoon Nederlands normaal doen, en anders maar ophoepelen, trekt wel erg veel kritiek naar zich toe als blijkt dat-ie de afgelopen jaren steeds meer wist en toedekte dan hij met blauwe ogen in de Kamer beweerde. Zelf opzouten, is een vrij voor de hand liggende conclusie.

De kolossale VVD-bluf op Justitie

Dit is geen eenvoudig ge-jij-bak. Een minister-president die opnieuw naar zijn eigen functie solliciteert heeft een serieus probleem als iedereen zijn niet-nagekomen verkiezingsbeloftes uit 2012 nog kan opzeggen en helder voor ogen heeft hoe hij het Oekraïnereferendum liet gebeuren en er nu al een klein jaar van wegschaatst. En net als hij de moral high ground opzoekt, ontploft opnieuw de kolossale VVD-bluf met het ministerie van Justitie.

Dat ministerie zou de VVD uitbouwen tot dé krachtcentrale van law and order, van politie tot en met openbaar ministerie en rechtspraak, alles in één krachtige liberale hand. De opperburgemeester Opstelten belichaamde deze ambitie. Bij de vorige kabinetsformatie liet de PvdA Rutte ermee zijn gang gaan.

Het ministerie van Justitie moest per se Veiligheid gaan omvatten, politie moest weg bij Binnenlandse Zaken, de Nationale Politie moest erdoorheen worden gejast, de ongeschreven regel dat de politie onder twee ministeries viel (Binnenlandse Zaken en Justitie), die liefst door ministers van verschillende partijen werden geleid, ook dat was nergens voor nodig. Zoals ook de gulden regel overboord ging dat minister en staatssecretaris op Justitie van een verschillende partij waren.

Het waren allemaal ingebouwde checks and balances, krachten en tegenkrachten, die een bestel behoeden voor zelfoverschatting en machtswellust. Dat is waar democratie over gaat. Macht en tegenmacht omdat niemand perfect is. Daar heeft de huidige VVD lak aan. Zij beschermt haar partijbelangen met dwangmatig liegen.

De onwaarheid was eigen keuze

Bas Haan somt in zijn boek op bladzijde 228 overtuigend de negen leugens op waarmee de VVD-top in de Teevendeal-kwestie vooruit vluchtte, steeds maar hopend ermee weg te komen. Dat is niet gelukt. Dankzij de tijd die Nieuwsuur de verslaggever gaf, dankzij de ambtenaren die zwijgen niet meer met hun geweten in overeenstemming konden brengen.

Beste mensen uit de VVD-bubbel, niet alleen hebben jullie steeds weer nieuwe leugens verkocht, jullie hebben bij herhaling de schuld gegeven aan loyale ambtenaren. Dat hoort niet in democratische staatkundige verhoudingen. Het was jullie eigen beslissing te beginnen met een onwaarheid, en ook om ermee door te gaan. Om bonnetjes onvindbaar te verklaren waarvan iedereen wist waar ze te vinden waren. Allemaal politiek gemotiveerde kletskoek.

Het volledig uitmeten van deze VVD-arrogantie kan ten goede komen aan de PVV

Partijen die zich oppermachtig wanen horen afgelost te worden. Zoals het CDA zich in de naoorlogse jaren tot 1994 onmisbaar waande, en vervolgens door Paars op retraite werd gestuurd. De twee Paarse kabinetten hebben een paar goede en vrij veel onwijze dingen opgeleverd.

Zo is nu het risico dat het volledig uitmeten van deze VVD-arrogantie vooral ten goede komt aan de PVV die nog nooit verantwoordelijkheid heeft genomen voor wat dan ook. Het is aan de oppositie en de PvdA er verstandig en bescheiden mee om te gaan. Laat de schijnheiligheid maar thuis.

En nu?

Daarom rust een zware verantwoordelijkheid op de schouders van Mark Rutte nu ten diepste zijn verantwoordelijkheid te nemen en in het parlement te analyseren waar zijn partij de fout in is gegaan.

Stop de smoezen.

Hou op met gladde uitvluchten.

Laat de vergeetverzinsels achterwege.

Vertel het eindelijk zoals het is.

Zeg niet, zoals Trump, dat je het anders beleeft.

Maak aannemelijk dat je ervan hebt geleerd.

Het land moet inderdaad worden geregeerd, ook na 15 maart. Voor leugenaars is daarbij geen plaats.

Ja Mark, je zei het prima in je brief van maandag: ‘De komende tijd is bepalend voor de koers van ons land. Er ligt slechts één vraag voor: wat voor land willen we zijn?’

Niet een land waarin liegen de gewone praktijk is van kabinetten die jij of iemand anders leidt. De wereld is al ingewikkeld genoeg. Daar hebben we geen alternatieve feiten bij nodig.

In mijn Politiek Dagboek probeer ik achtergrond te geven bij het nieuws over politiek en democratie. Het zijn persoonlijke notities bij de actuele gang van zaken. Volgende week kan de invalshoek weer anders zijn.