7 vragen en antwoorden over het inreisverbod van Donald Trump

De Verenigde Staten sluiten hun grenzen voor burgers uit zeven landen met een dominante moslimbevolking. Vluchtelingen uit Syrië zijn niet meer welkom. Het besluit daartoe van president Donald Trump leidde tot grote verwarring en boosheid in de Verenigde Staten en de rest van de wereld.

De president en zijn naaste adviseurs hebben geen advies willen vragen aan ambtenaren met kennis van het Amerikaanse immigratiesysteem. Zelfs de baas van het ministerie van Nationale Veiligheid werd pas ingelicht toen de president zijn decreet al tekende. Dat was volgens de president om kwade geesten niet op het idee te brengen nog even naar de VS te vliegen.

Volgens critici, ook binnen zijn eigen ministerie van Buitenlandse Zaken, bereikt hij met de maatregelen hoogstens het tegendeel. Voor radicalisering vatbare mensen in de hele Arabische wereld zullen het inreisverbod opvatten als een antimoslimdaad die vraagt om wraak.

In deze explainer: zeven vragen en antwoorden over het inreisverbod, en hoe we Trumps beleid kunnen interpreteren.

1. Wat zijn de belangrijkste elementen?

Over de bedoelingen van het decreet zijn allerlei theorieën in omloop. Na de aanvankelijke verwarring worden de feiten langzamerhand duidelijk.

1. De grenzen zijn voorlopig 90 dagen dicht voor immigranten en reizigers uit de zeven landen.
2. De grenzen zijn 120 dagen dicht voor vluchtelingen in het algemeen.
3. Het totale vluchtelingenprogramma wordt beperkt tot 50.000 mensen. In 2016 werden 85.000 vluchtelingen toegelaten (39.000 moslims, 37.500 christenen).
4. De grenzen zijn voor onbepaalde tijd dicht voor vluchtelingen uit Syrië.
5. Mensen uit de zeven landen met een permanente verblijfsvergunning, een green card, mogen wel (terug)komen naar Amerika.
6. Mensen met een dubbele nationaliteit, waarvan er één op het lijstje van zeven staat, worden aangekeken op die verboden nationaliteit. Maar nadat mensen die de nationaliteit van een van de zeven landen én de Britse hebben als eerste een uitzondering kregen, zijn meerdere dubbele nationaliteiten zoals de Nederlandse hiervan uitgezonderd.

2. Is het decreet logisch?

Op het eerste gezicht - later meer - kiest Trump niet de meest voor de hand liggende landen uit om burgers van te weren. De 19 daders van de aanslagen van 11 september 2001 kwamen uit geen van deze zeven landen. Zij kwamen uit Saoedi-Arabië, Egypte, de Verenigde Arabische Emiraten en Libanon.

De meeste arrestanten wegens terreuraanslagen of het voorbereiden daarvan waren Amerikanen. En het aantal dodelijke slachtoffers in de VS door terroristen die wél uit deze zeven landen kwamen: nul.

Het decreet leidde onmiddellijk tot protestacties bij verschillende internationale vliegvelden in Amerika. Tijdens de verkiezingscampagne beloofde Trump steeds een ‘inreisverbod’ voor ‘moslims.’ En hoewel die twee termen niet voorkomen in het wijdlopige decreet, werd het besluit wel als zodanig opgevat.

Mensenrechtenorganisaties vroegen met succes bevriezing Lees in dit artikel van David Cole meer over rechtszaken die zijn aangespannen. van het beleid voor mensen die net in de Verenigde Staten waren aangekomen na het van kracht worden van het decreet. Zij mochten niet worden teruggestuurd. Dat was een tegenslag voor het Witte Huis, maar volgens Trump was Amerika al veiliger doordat het beleid werkte.

3. Wat zijn de belangrijkste kritieken?

Het decreet heeft kritiek uit veel hoeken geoogst. Enkele tientallen Republikeinse Congresleden spraken hun reserves uit. De meesten betwijfelden of het inreisverbod effectief zou zijn. Sommigen noemden de traditie van gastvrijheid die werd geschonden.

In Europa is over het algemeen afwijzend gereageerd op het decreet. De Duitse bondskanselier Angela Merkel legde volgens haar woordvoerder telefonisch aan president Trump uit hoe de vluchtelingenconventie van Genève werkt. Het Nederlandse kabinet schaarde zich schoorvoetend achter de kritiek. Maar de Britse premier Theresa May hoopt dat president Trump snel bij de Britse koningin op bezoek kan komen, ondanks meer dan anderhalf miljoen handtekeningen daartegen.

In de VS toont een brede groep oud-functionarissen van beide partijen zich uiterst bezorgd over de noodzaak, geringe doeltreffendheid en mogelijke gevolgen van het door Trump ingezette vreemdelingenbeleid. Oud-minister Madeleine Albright, zelf een vluchtelinge uit communistisch Tsjecho-Slowakije, noemt het decreet ‘on-Amerikaans’: ‘Vandaag weent het Vrijheidsbeeld.’

De waarnemend minister van justitie Sally Yates (nog door Obama benoemd) werd door president Trump ontslagen nadat zij had geweigerd het decreet te verdedigen of door haar juristen te laten verdedigen in rechtszaken tegen de staat. Barack Obama doorbrak de voor oud-presidenten gebruikelijke stilte en tekende zijn protest aan. De Democratische gouverneur van de staat Washington ging het verst in zijn kritiek op de ‘grove incompetentie van deze uiterst onwettige daad.’ 

4. Is Trumps beleid zoveel harder dan dat van voorgangers?

Na de eerste golf van ontzetting en kritiek in eigen land twitterde president Trump: ‘Mijn beleid lijkt op wat president Obama in 2011 deed toen hij een half jaar geen visa gaf aan vluchtelingen uit Irak. De zeven landen in mijn decreet zijn eerder als bronnen van terreur aangewezen door de regering-Obama.’

Obama besloot al om burgers uit deze landen extra te controleren

Juristen en kenners van het Amerikaanse vreemdelingenrecht hebben erop gewezen dat de vergelijking mank gaat. De regering-Obama stopte de immigratie van Irakezen een halfjaar in 2011 nadat gebleken was dat in Kentucky twee jihadistische Irakezen met geldige verblijfspapieren woonden.

Verder is de lijst met landen die extra aandacht verdienden een Republikeins initiatief waar een aantal Democraten in het Congres zich bij aansloten. President Obama besloot om burgers uit die landen extra te controleren. Van een regelrecht inreisverbod is geen sprake geweest.

Sinds 2015 moeten reizigers uit landen (zoals Nederland) waarvoor bij vakantie- en zakenreizen geen visumplicht geldt, toch een visum aanvragen als zij in vier van de zeven omstreden landen zijn geweest. In 2016 kwamen de andere drie erbij.

President Jimmy Carter hield bepaalde categorieën Iraniërs buiten de deur tijdens de gijzelingscrisis van 1980. Immigranten konden nog steeds komen. Er was geen sprake van een algeheel reis- en immigratieverbod.

Trumps nu uitgevaardigde beleid is dus absoluter en lijkt meer gericht op het weren van moslims: in de campagnetaal is daar steeds sprake van geweest. Bovendien wordt in het decreet een voorrangsbeleid geformuleerd voor religieuze minderheden in betrokken (moslim-)landen. Wie christenen voortrekt, spreekt uit tegen moslims.

5. Is Trumps decreet in overeenstemming met de wet?

De kans is groot dat rechters die het inreisverbod voorgelegd krijgen zullen oordelen dat het decreet in strijd is met het immigratierecht. De tekst verwijst naar een wet uit 1952, die in 1965 is vervangen door een nieuwe immigratiewet die discriminatie op grond van ‘ras, geslacht, nationaliteit, geboorte- of woonplaats’ verbiedt.

Godsdienst wordt niet genoemd, maar nationaliteit en plaats van afkomst wel. De wet verbiedt discriminatie bij de toelating van immigranten; niet die van toeristen, studenten en andere reizigers. Maar daar komt het discriminatieverbod in de Amerikaanse Grondwet tegen in verzet.

David Cole, een vreemdelingenjurist met een academische staat van dienst, en tegenwoordig hoofdjurist van de Amerikaanse mensenrechtenorganisatie ACLU, is ervan overtuigd dat president Trump tegen de antidiscriminatiebepaling aanloopt gezien zijn langdurige campagneretoriek die beloofde af te rekenen met het ‘moslimterrorisme.’

De ACLU en andere mensenrechtenorganisaties hebben hun eerste slag al binnen in rechtszaken in New York, Virginia en elders. Ook Benjamin Wittes van de gematigd Democratische Brookings-denktank ziet grote juridische gaten in het decreet dat hij typeert als een geval van ‘kwaadwilligheid gematigd door incompetentie.’ 

Misschien verrassender is de kritiek van het Cato Institute, een libertair-conservatieve denktank die Republikeinse presidenten meestal steunt, zo niet opjaagt. Het noemt het decreet ‘weinig nuttig’ voor de nationale veiligheid, maar bovenal ‘in strijd met de wet.’

Maar, belangrijk om te weten: Trump kan decreten blijven herhalen of verlengen. Als rechters oordelen dat decreten in strijd zijn met een wet of de grondwet, dan worden ze bevroren of buiten werking gesteld. De finale uitspraak komt dan van het Supreme Court. En daarom is de benoeming van een negende rechter daar zo belangrijk.

6. Hoe zit het met het Supreme Court?

Gezien de kwetsbare juridische houdbaarheid en de vaste wil bij de critici ertegen te vechten, is een extra harde strijd tussen Republikeinen en Democraten te verwachten over de benoeming van een negende rechter in het Supreme Court.

Naarmate meer immigratiezaken voor de rechter komen, wordt de samenstelling van het hoogste gerechtshof belangrijker. In dit stuk beschrijf ik het belang van het Supreme Court in het Amerikaanse bestel. Trump maakte deze week bekend dat hij rechter Neil Gorsuch voordraagt als opvolger in het Supreme Court van de ultraconservatieve opperrechter Antonin Scalia die een jaar geleden overleed.

Naarmate meer immigratiezaken voor de rechter komen, wordt de samenstelling van het Supreme Court belangrijker

President Obama kwam redelijk snel met een kandidaat voor de opvolging, maar tot het eind van zijn ambtstermijn hebben de Republikeinen in de Senaat geweigerd die nominatie in behandeling te nemen. Nu klagen zij dat de Democraten benoemingen in de Senaat rekken. Deze week gebeurde dat met de kandidaten voor de ministerschappen van Financiën en Gezondheidszorg.

De Democraten hebben weinig mogelijkheden om Trumps benoemingen definitief te blokkeren. Maar wel bij de nominatie voor het Supreme Court. De Republikeinen hebben acht jaar vrijwel alle benoemingen en maatregelen van Obama en de Democraten in het Congres geblokkeerd.

Uit frustratie daarover hebben de Democraten ervoor gezorgd dat de mogelijkheid een debat lam te leggen door een praatmarathon (filibuster) is beperkt. Om een filibuster te doorbreken, zijn zestig stemmen nodig. Dat geldt nu niet meer voor gewone benoemingen van ministers en rechters, maar nog wel voor opperrechters in het Supreme Court.

Maar het is de vraag of de Democraten gebruik willen maken van de filibuster, of dat zij zich neerleggen bij de uiterst conservatieve rechter Gorsuch in ruil voor een andere benoeming die hun niet bevalt.

7. Wat wil Trump hiermee bereiken?

Amerika veilig maken. Dat is het uitgesproken doel van Trumps maatregel. Hij drukte die bedoeling tijdens de verkiezingscampagne uit door aan te dringen op een ‘total and complete shutdown of Muslims entering the United States.’ Dat ging conservatieve Republikeinen wat ver vanwege het discriminatieverbod in de Grondwet.

Gezien de twijfel aan de noodzaak en de extra risico’s van deze radicale uitbreiding van een al strenge inreispolitiek, is de vraag gerechtvaardigd of de duistere kant van Trumps Witte Huis hier de overhand heeft. Met name Trumps belangrijkste adviseur Steve Bannon is ervan overtuigd dat het blanke Westen al in oorlog is met de moslimwereld. Dit inreisverbod zou een provocatie kunnen zijn die het toebrengen van een volgende, zwaardere slag door de Amerikanen rechtvaardigt.

Conservatieve intellectuelen uit de tijd van de presidenten Reagan en Bush sr. en jr. maken zich grote zorgen. Eliot Cohen, specialist op het gebied van buitenlands beleid, zegt: de afschuwelijke daden van dit Witte Huis worden bepaald door het onzalige temperament en karakter van Donald Trump, het zal dus niet beter worden. Stoelriemen vast. 

David Frum, speechschrijver van George W. Bush, schetst waar Trump aan bouwt. Onrust, opstand, gevaar, oorlog, prima factoren voor de vestiging van wat hij noemt ‘een autocratie.’ Zeg maar dictatuur .

Rectificatie: Een eerdere versie van dit verhaal bevatte een grafiek waar “Guinee” stond. Dit moest Guyana zijn. We hebben de grafiek inmiddels aangepast.

Meer lezen?

Zo verslaan we Donald Trumps aanval op de democratie Nieuws produceert dagelijkse verontwaardiging, maar zelden duurzaam verzet. Nu Donald Trump een regelrechte aanval op de democratie heeft ingezet, zal de journalistiek fundamenteel anders te werk moeten gaan. Laat journalisten de historici voor zijn en de geschiedenis opschrijven voordat zij zich herhaalt. Lees het verhaal van Rob hier terug Donald Trump is een clown/gevaar/zegen (doorhalen wat niet van toepassing is) Niets aan de man die vandaag de 45ste president van de Verenigde Staten wordt is traditioneel of waardig. Niets is gewoon, voorspelbaar of logisch. Alles wat hij doet is gemaakt voor televisie, voor het effect, voor het moment. En toch is Donald Trump de komende vier jaar president van het machtigste land op aarde. Lees mijn verhaal hier terug Wie wil weten hoe Amerika is geworden tot wat het nu is: lees dit boek Barack Obama en Oprah Winfrey zijn fan en hij won de National Book Award 2016. Colson Whiteheads slavenroman The underground railroad lijkt nu al uit te groeien tot een moderne klassieker. ‘Ons slavernijverleden werkt altijd nog door. Fictie is een ideaal middel om dat te laten zien.’ Lees het verhaal van Thomas hier terug