Ik liep 6 maanden mee met de Piratenpartij en leerde: iedereen is er roerganger

Stel je voor: een vriend met wie je jarenlang lief en leed hebt gedeeld, keert zich tegen je. Hij verspreidt roddels en beschuldigt je van de gekste dingen. Terwijl hij dit doet, heeft hij nog altijd de sleutel van je voordeur. Terwijl je naar je favoriete serie kijkt, schenkt hij nog een drankje in en komt naast je zitten op de bank. Als de serie afgelopen is, snuffelt hij nog wat rond in je administratie en vertrekt weer. Jij doet niets. De volgende dag is hij er weer en begint het hele circus opnieuw.

Vreemd? Niet voor de Piratenpartij.

Als bestuurslid Floor Drost eind september 2016 opstapt en in NRC Handelsblad zijn verhaal doet, duurt het nog weken voordat wordt besloten dat hij de vergaderingen, die online plaatsvinden, niet meer mag bijwonen. Voordat die beslissing wordt genomen, vuurt voorzitter Drost de ene na de andere tweet af op het ‘Piratenschip.’

Uiteindelijk wordt in een aparte vergadering besloten dat het beter is Drost niet meer toe te laten tot de openbare bijeenkomsten. Hoewel hij in NRC Handelsblad zegt over te stappen naar Thierry Baudets Forum voor Democratie, twijfelt hij daar erg over, zegt hij aan de telefoon. ‘De Piratenpartij, dat is mijn wereldje. Een groot deel van mijn sociale contacten vond daar plaats.’

Van een overstap naar Baudet, zoals veel media melden, is uiteindelijk nooit sprake geweest. Hij meldt zich wel aan, maar ontvangt enkele weken later een brief waarin staat dat hij nooit lid is geweest conform de statuten, omdat hij, volgens Forum voor Democratie, Baudets naam zou hebben gebruikt tijdens een rechtszaak tegen de Piraten - wat Drost ontkent. En Drost ontvangt intussen wel nog regelmatig post van de Piratenpartij met allerlei verzoeken - onder lidnummer 1923.

De Piratenpartij: iedereen aan het roer

Geheel in de geest van het internet, dat niet centraal wordt aangestuurd, werkt de Piratenpartij swarm-wise (‘als een zwerm’). Dit komt neer op het zo veel mogelijk decentraliseren van macht, zowel binnen als buiten de partij. Lokale experts pakken in groepjes problemen aan en worden daarbij geholpen door een centrale bestuursplek.

Het idee hiervoor komt van de Zweed Rick Falkvinge. Op 1 januari 2006 zet hij een website online. Die is naar eigen zeggen erg lelijk, ‘want ik moest de volgende dag gewoon werken en dit was het beste wat ik had.’

Hoe hou je de boel bij elkaar terwijl je groeit? Hoe trek je geen avonturiers en vrijbuiters aan?

Drie jaar later winnen de Piraten een zetel in het Europees Parlement. De belangrijkste speerpunten zijn het creëren van een deeldemocratie, het bevorderen van transparantie bij overheden, meer rechten naar burgers en het decentraliseren van macht.

Ook in Nederland wordt de partij actief. En nu wil een delegatie, onder leiding van Ancilla van de Leest, in de Tweede Kamer komen. Ik vroeg me af: hoe hou je de boel bij elkaar terwijl je groeit? Het politieke slagveld kent immers talloze voorbeelden van jonge politieke partijen die binnen de kortste keren rollebollend over straat gaan.

Een extra complicatie is het feit dat de Piraten leiderschap niet vertalen naar hiërarchie. Het voorbeeld met oud-bestuurslid Drost spreekt boekdelen. ‘Vertrouwen is het sleutelwoord,’ zegt Rico Brouwer, de nummer drie op de kandidatenlijst voor de Tweede Kamer dan ook. ‘Een manager kan tegen twee medewerkers zeggen hoe hij het wil, maar hij kan die twee medewerkers ook met elkaar koffie laten drinken zodat zij zélf met een oplossing komen. Dat is hoe wij dingen organiseren.’

In de zes maanden dat ik met de partij meeloop, kom ik erachter hoe dat in de praktijk werkt.

Tijdens het werven van ondersteuningsverklaringen.

Hoe werkt dat in de praktijk?

‘We moeten de hele wereld veranderen!’ roept Melissa Koutouzis een paar maanden eerder uit na de oprichtingsvergadering van de Utrechtse afdeling. Ze vormt met Thomas de Groot en Jelle de Graaf het campagneteam voor de Tweede Kamerverkiezingen van 15 maart. De Graaf is met zijn post in de bestuurscommissie van Amsterdam-West de eerste en enige gekozen volksvertegenwoordiger-Piraat in Nederland.

Het bonte gezelschap bestaat op 17 augustus 2016 uit ambtenaren, werklozen, consultants en ict’ers. Roze overhemden en Metallica-shirts delen een grote eettafel op het terras van een café in Lombok. Na een voorstelrondje (‘Oh, dus je was nog nooit bij de Piraten gewéést?’) wordt er gesproken over het aankomende congres. Hoewel er nog een exacte locatie moet worden gevonden, zal Utrecht de plaats van handeling zijn. (‘Veel studenten, centraal gelegen.’) Het definitieve verkiezingsprogramma moet dan worden vastgesteld, zodat erover gestemd kan worden.

Aan een grote eettafel op het terras van een café in de Utrechtse wijk Lombok.

Ene David (‘voorheen D66, maar gedesillusioneerd geraakt door die club’) weet aan het begin van de avond niet of hij Piraat wil worden. Twee uur later is hij een actieve vrijwilliger voor de partij.

‘Zo werkt het bij ons,’ zegt lid van de kiescommissie Bert van der Lingen. ‘Wij worden niet ideologisch gebonden, zoals de SGP of PvdA. Pragmatisch thema’s aanpakken, met experts die ter plekke opstaan, dát is voor ons democratie.’ Ondanks zijn enthousiasme heb ik David daarna niet meer gezien.

De Piratenpartij: de methode

Anders dan bij partijen als het CDA, de PvdA of SGP, kent de Piratenpartij geen bindende, onderliggende ideologie. Voor de Nederlandse Piraten behoren burgerrechten als het recht op privacy, het nastreven van transparantie bij overheden en bedrijfsleven en radicale democratische vernieuwing tot de speerpunten.

‘Als je zoals wij geen fractiediscipline kent, komen dit soort verschillen gemakkelijker aan de oppervlakte’

Om internationaal toch iets van consistentie in te bouwen, schrijft oprichter Falkvinge het zogenoemde Piratenwiel. Dat is een verzameling ideeën die als leidraad gebruikt kan worden in de inmiddels ruim veertig landen waar de partij actief is.

Zo kan het gebeuren dat de IJslandse Piraten wat linkser zijn dan hun collega’s in Nederland, legt Jelle de Graaf uit. ‘Wat op zich goed te begrijpen is, gezien de bankencrisis die ze daar gehad hebben.’

Tijdens de verkiezingsavond op IJsland, met in het midden lijsttrekker Ancilla van de Leest.

Wat doe je bij een mediastorm?

Wat een rustig rondje door zalencomplex Nutrecht had moeten worden in aanloop naar het congres, wordt op 26 september vorig jaar voor de Piraten een onrustige dag.

In de vroege morgen van die maandag is een aantal bestuursleden opgestapt. Omdat een van hen, de al eerder genoemde Floor Drost, een boekje heeft opengedaan bij NRC Handelsblad, moet het campagneteam hard aan het werk om het eenzijdige verhaal te pareren. Drost heeft onder andere een e-mail naar NRC gestuurd waaruit zou blijken dat lijsttrekker Ancilla van de Leest de partij gekaapt heeft. De krant publiceert de mail en krijgt geen reactie van Van de Leest.

NRC publiceert daarom slechts het verhaal van Drost en zijn mede-muiters (laat ik even in de piratentermen blijven) Roland Louter en Henry Borgman. Van het kapen van de partij, zoals Drost suggereert, kan echter geen sprake zijn: Van de Leest is met een ruime meerderheid gekozen.

Stemmen tijdens een algemene ledenvergadering. Waarover wordt gestemd is niet bekend.

‘Op dit soort momenten wil je als een dictator optreden,’ zegt campagnevoerder Thomas de Groot. ‘Omdat alles wat wij bespreken op internet staat, ben je kwetsbaar. Je wilt alle luiken dichtgooien om niet nog meer om je oren te krijgen. Die eerste emotie laat je dan maar even bezinken en twee uur later realiseer je je dat dit erbij hoort.’

Met de anderen verlaten we het zalencomplex. Terwijl we rondrijden op zoek naar een geschikte werkplek, zorgen honderden tweets en reacties onder berichten voor hoog oplopende irritaties in de auto. De Piraten strijken uiteindelijk neer op het terras van een gesloten broodjeszaak. Verschillende media is beloofd binnen een uur met antwoorden te komen en de tijd dringt. Op halflege telefoons, tablets en laptops werkt het jonge team aan persberichten. Er wordt geworsteld, gediscussieerd, gerookt en geworsteld.

Dan legt Ancilla van de Leest op Radio 1 uit hoe het volgens haar zit. Ondertussen belt campagneleider Jelle de Graaf zich een slag in de rondte om journalisten en partijleden te woord te staan. Koutouzis en De Groot werken aan een persbericht waarin de partij haar kant van het verhaal uit de doeken doet.

‘Het lijkt nu alsof de partij in duigen ligt maar de waarheid is dat slechts drie mensen de partij hebben verlaten en dat we opgelucht zijn zonder hen verder te kunnen,’ zegt Koutouzis over de boodschap die de Piraten zo snel mogelijk het land in willen hebben.

De Groot probeert te leren van het moment. ‘Vanmorgen om vijf uur kreeg ik het bericht dat hij [Drost, DL] eruit stapte. Toen had ik direct een persbericht op moeten stellen, om het initiatief te behouden. Nu moeten wij reageren op onwaarheden, dat is altijd moeilijker.’

De belangrijkste fout van die ochtend? ‘Ik ben weer gaan slapen.’

De Piratenpartij: slachtoffer van de organisatiestructuur

Twee dagen later is de wind enigszins gaan liggen. Hoewel de meeste media ook het verhaal van de Piraten brachten en GeenStijl zelfs een lyrische steunbetuiging publiceert, is de kater niet minder.

Thomas de Groot: ‘We zijn een partij met veel uiteenlopende types. We hebben ambitieuze, talentvolle mensen binnen onze gelederen, maar ook leden die zich niet aanpassen of zich niet professioneel gedragen. Omdat we nog relatief klein zijn, krijgen die laatste mensen misschien wel meer ruimte dan goed is voor de partij.’

Er wordt ook minder gecorrigeerd dan bij traditionele partijen, weet hij. ‘De drie [Floor Drost, Roland Louter en Henry Borgman, DL] saboteerden al maanden de partij. Ze wilden zich écht overal mee bemoeien, terwijl het zo niet werkt bij ons. Het bestuur heeft een mandaat om de werkgroepen te faciliteren en niet meer dan dat.’

Als iemand zich afscheidt van de PvdA of VVD, betekent dat doorgaans een directe scheiding van tafel en bed. Bij de Piraten kan het zo zijn dat iemand nog een tijdje in de logeerkamer slaapt of vanuit het kraaiennest blijft toekijken. Het is een gevolg van de organisatiestructuur.

Ik verbaas me verder over de mate van vertrouwen die de Piraten elkaar geven. Het werken in groepjes, waarbij de leden niet worden aangestuurd, maar zelf initiatief moeten tonen, dat werkt alleen op basis van een behoorlijke dosis zelfredzaamheid. Een goed voorbeeld is het campagneteam.

‘Door wél te roken toon je aan dat je volwassen bent. En dat is cool’

Begin december geeft het team dat eerder de mediastorm probeerde te overleven het stokje door aan Rico Brouwer, Jonathan van Dijken en Wiel Maessen. Brouwer komt uit de IT, Van Dijken is een voormalig game-ontwerper en Maessen werd vooral bekend omdat hij vocht voor het recht om te roken in kleine horeca.

Hoewel de drie het naar behoren doen, vind ik de stap toch opmerkelijk – het eerdere campagneteam heeft binnen de partij immers de meeste ervaring. Waarom dan opeens een nieuw team aanstellen?

‘De hectiek van het afgelopen halfjaar zorgde ervoor dat de chemie tussen Ancilla en ons een beetje op was,’ legt Thomas de Groot uit. ‘Dat kan gebeuren. Campagnewerkzaamheden zijn uitputtend en we hebben maar een kleine club. Daardoor doet een klein groepje veel werk en is het contact intensiever dan bij een partij die kan putten uit een uitgebreide lijst vrijwilligers. Daardoor kregen we weinig hulp.’

Hoe ga je van een globale naar een lokale beweging?

Het is 16 november 2016 en om 04.30 uur gaat de wekker. Een uur later word ik opgehaald door Thomas de Groot en Jelle de Graaf, om een vergadering bij te wonen van de European Commons Assembly in Brussel. Het doel van deze alliantie van allerlei politieke bewegingen? Meer invloed voor de burger.

Thomas de Groot, Jelle de Graaf en Dennis l’Ami (op de achterbank) onderweg naar Brussel.

Jelle de Graaf tikt op de bijrijdersstoel een opiniestuk over bestuursperikelen in Amsterdam-West. Tussendoor nemen we de laatste ontwikkelingen binnen de partij door. ‘Na het congres zijn nieuwe afdelingen gestart, of nieuw leven ingeblazen.’ Aan screening vooraf wordt daarbij niet gedaan, zegt De Groot. ‘Iedereen kan een plaatselijke afdeling beginnen.’

Ik luister met verwondering. Dit is toch dé valkuil waar andere nieuwe partijen veelvuldig zijn ingetrapt? ‘Daar zijn wij niet zo bang voor. Natuurlijk zijn de komende Kamerverkiezingen erg belangrijk voor ons, maar de langetermijnstrategie is echt het belangrijkst. En daar spelen de lokale organisaties een vitale rol in. We werken momenteel hard aan een landelijke infrastructuur om dat allemaal goed te organiseren.’

Piraten uit Duitsland, België en Nederland in gesprek, in het midden Ancilla van de Leest.

De bijeenkomst wordt gehouden in een aparte debatzaal. Ik zie Schotten, Basken en Polen. Kroaten en Duitsers: heel Europa is aanwezig. Stropdassen zijn volledig áfwezig, baarden en mensen onder de 35 zijn oververtegenwoordigd.

Een pleidooi voor gemeenschappelijke exploitatie van grondstoffen volgt na een vurig betoog van een Portugees lid over het teruggeven van landbouwgrond aan burgers. De Graaf en De Groot schudden vele handen, delen contactgegevens uit en spreken geestverwanten.

Dat wat zo ver van de meeste Europeanen af staat, brengt de European Assembly of Commons dichterbij: invloed en een stem voor die zo ongrijpbare gewone man of vrouw uit de peilingen van Maurice de Hond.

Ja, het is zo nu en dan chaotisch. Door de meertaligheid van het gezelschap is vertraging deel van de beraadslagingen, maar het bruist. ‘Don’t ask for power, take it!’ roept een Spaanse dame tegen haar collegae. Met zoveel organisaties die een blok proberen te vormen, klinkt ze zonder meer geloofwaardig.

Met de Duitse Julia Reda, de enige Piraat in het Europees Parlement, zoeken we ‘s avonds een eettentje op. ‘Lokalisering is de tegenovergestelde beweging van globalisering. Dáár zetten wij ons voor in,’ vertelt Mattias Bjärnemalm boven een bord met verschillende Turkse gerechten. Hij is adviseur van De Groenen, het politieke blok in het Europese Parlement waar Julia Reda ook met één zetel deel van uitmaakt. ‘De ene partij legt meer de nadruk op privacy, de ander op lokaal voedsel. Maar het behoort allemaal tot dezelfde brede stroming.’

Hij ziet geen paradox in het stimuleren van lokale initiatieven die vanuit één centraal punt, Brussel, worden gefaciliteerd. ‘Democratie is altijd aan verandering onderhevig en is daarom nooit af. Het is goed een centraal punt te hebben waar lokale bewegingen hun belangen kunnen behartigen.’

Hierbij is transparantie het sleutelwoord, vindt hij. ‘Er is bijvoorbeeld een open agendasysteem waardoor we kunnen zien met wie Europarlementariërs afspreken. Helaas vult slechts een kleine minderheid van hen die agenda in. Dat willen wij veranderen, zodat duidelijk wordt waar lobbyisten actief zijn en met wie.’

De dag eindigt toch nog in mineur. Floor Drost laat weer eens van zich horen, dit keer via De Telegraaf. Er zou 10.000 euro zijn verduisterd, in 2012, maar Drost heeft daarvoor nooit bewijs overhandigd. Het oud-bestuurslid laat in hetzelfde artikel weten zijn royement aan te gaan vechten voor de rechter. De wat jolige sfeer na een lange dag slaat om in koortsachtig bellen en overleg tussen De Graaf en De Groot. Ancilla van de Leest houdt een paar honderd kilometer verderop de pers op een afstandje, maar wacht met smart op een strategie.

Bjärnemalm kent het klappen van de zweep. ‘Je kunt dit soort belachelijke aantijgingen alleen maar met humor te lijf gaan. Geef een verklaring af waarin je de vinder van het geld vraagt zich te melden omdat je het graag wilt gebruiken om campagne te voeren.’ De Graaf en De Groot durven het niet aan. ‘Ik heb de boekhouding voor me. Er klopt niets van die aantijgingen,’ zegt De Groot. Als ik de Zweedse oud-Europarlementariër voor de Piraten Amelia Andersdotter spreek, geeft die een andere voorstelling van zaken. Zij was degene die het geld verstrekte. ‘Het ging hier om een persoonlijke kwestie en dit heeft werkelijk niets met de Piratenpartij te maken.’

De Piratenpartij: de opperpiraat

De naam is al enkele keren gevallen: Ancilla van de Leest. Na het artikel in NRC Handelsblad, waarin de krant de Piraten er flink van langs gaf, vindt een gesprek plaats tussen twee kopstukken van de partij en de krant in café Dudok in Den Haag. ‘We hebben de lucht kunnen klaren,’ vertelt Van de Leest me.

Partijleden voeren campagne op de Dam in Amsterdam.

‘Ik ben ook best nerdy, hoor’

Ze is de belichaming van de Piratenpartij, ook al bestaat het merendeel van de leden uit witte, ietwat nerdy mannen. ‘Ik ben ook best nerdy, hoor,’ zegt ze zelf. Waar media vooral vragen blijven stellen over haar verleden als fetisjmodel, heeft niemand het over het feit dat ze als achttienjarige een eigen website runde. ‘Ik begon met ondernemen toen Google en Facebook nog niet eens bestonden en internet veel vrijer was dan nu. Dat zijn slechte ontwikkelingen en de kennis in de Kamer over dit soort dossiers is bedroevend.’

Halverwege december 2016 mag ze in RTL Late Night discussiëren over de nieuwe Wet Computercriminaliteit III, kortom de ‘hackwet.’ Hoewel ze de gevaren van dit initiatief goed uit weet te leggen, gelden hier ook de wetten van de televisie. Beau van Erven Dorens, die naast haar zit, laat duidelijk merken privacy niet belangrijk te vinden. ‘Als je opkomt voor de daklozen, dán heb je mijn stem!’ zegt hij. Of hij hiermee het daklozenprobleem op de politieke agenda wil krijgen, of vooral zijn tv-programma wil aanprijzen, wordt niet duidelijk.

Maakt de Piratenpartij een kans?

In de meeste peilingen komt de partij op nul zetels. De Piraten mikken op drie. Peter Kanne van I&O Research over de kans dat ze dat halen: ‘De Piraten hebben met privacy een onderwerp te pakken waarmee ze zich duidelijk onderscheiden, maar daarmee ben je er nog niet.’

Wat de PVV bijvoorbeeld veel doet, is scoren als er maatschappelijke onrust is, stelt hij. ‘Dat zien we terug in onze onderzoeken. De Piratenpartij heeft dus een digitale ramp nodig om een flinke boost te krijgen. Maar dat wil je natuurlijk niet.’

Begin februari zijn er posters van de top drie van de kandidatenlijst. Tijdens een etentje met Piraten in Groningen vertelt Rico Brouwer hoe hij zich voelde, als fotomodel met een ooglapje voor. ‘Eigenlijk is dat niets voor mij, ik hoef niet zo nodig op de voorgrond. Maar voor de partij doe ik het.’

Maar soms kún je niet eens op de voorgrond treden. Op woensdag 8 februari sta ik met Ancilla van de Leest en Rico Brouwer voor een gesloten deur in het Tweede Kamergebouw. Op uitnodiging zijn de Piraten op komen draven om zich door kinderen te laten interviewen. Maar nu mogen ze niet naar binnen.

Iemand van de organisatie laat weten dat de fout bij hen ligt, maar dat we niet door mogen. Namen ontbraken op de lijst, de aanmelding was niet doorgegeven aan de receptie. Ondanks het feit dat Van de Leest een inmiddels redelijk bekende lijsttrekker is, blijft de man onvermurwbaar. Of de deur naar de Tweede Kamer na de verkiezingen wel opengaat voor de Piratenpartij weten we binnen een paar weken.

Update 21-2-2017: Een eerdere versie vermeldde dat NRC Handelsblad Ancilla van de Leest niet kon bereiken. Dat was wél het geval, ze gaf alleen geen reactie. Dit is in het verhaal aangepast.

Correctie 27-2-2017: Een eerdere versie vermeldde dat de Brusselse bijeenkomst werd georganiseerd door Commons Network, DIEM25 en de Piraten. Dit is incorrect en geschrapt.