In juni 1988 vond in het Amerikaanse congres een hoorzitting plaats over klimaatverandering. De jonge klimaatwetenschapper James Hansen stal de show. Hij zei voor het oog van de wereld dat de aarde al met een halve graad Celsius was Het was 99 procent zeker dat dit geen natuurlijke variatie was, zei Hansen, maar een gevolg van menselijke uitstoot.

‘Sterke reductie fossiele brandstof vereist om klimaatverandering tegen te gaan’, kopte The New York Times dezelfde dag op de voorpagina.

Toen besloot een groep Amerikaanse oliebedrijven dat het tijd was voor een tegengeluid. In 1989 richtten ze de op. De lobbygroep kreeg twee doelen: twijfel zaaien over de klimaatwetenschap en benadrukken dat regulering – als die er dan toch kwam – de samenleving duur zou komen te staan. Alle grote Amerikaanse oliebedrijven waren lid, waaronder Shell Oil, een van de grootste dochtermaatschappijen van de Royal Dutch Shell Group.

‘You can be sure of Shell, the key to the countryside’ Een advertentie uit 1958.
‘You can be sure of Shell, the key to the countryside’ Een advertentie uit 1958.

In 1988 een public affairs manager het ‘Exxon-standpunt’: ‘het benadrukken van de onzekerheid in de wetenschappelijke conclusies over het mogelijk versterkte broeikaseffect.’ De reden voor deze opstelling was duidelijk: te hard ingrijpen zou kunnen leiden tot ‘onomkeerbare en dure draconische

De twijfelcampagne die toen werd gestart, volgde hetzelfde patroon – en werd gedeeltelijk door dezelfde mensen gerund – als de eerdere twijfelcampagnes die de tabaksindustrie had gevoerd over de gezondheidseffecten van roken. Maar ook de fossiele energiebedrijven hadden al eerder publieke scepsis ingezet om overheidsmaatregelen tegen te houden.

Al vlak na de Tweede Wereldoorlog was in Amerika door oliebedrijven het Smoke and Fumes Committee opgericht om de publieke opinie over milieukwesties te beïnvloeden. ‘Het uitdrukkelijke doel van de samenwerking was het inzetten van wetenschap en publieke scepsis om maatregelen te voorkomen die – volgens [de oliebedrijven] – haastig, duur en onnodig waren,’ zo stelt de website van het Het comité stopte al zeker vanaf 1958 geld in onderzoek naar CO2 en klimaatverandering.

Wat was Shells betrokkenheid bij de Amerikaanse twijfelcampagnes?

Deze geschiedenis is in verschillende boeken en publicaties beschreven. Ik heb hem weer opgeduikeld toen ik interne Shelldocumenten in handen kreeg uit de jaren tachtig en negentig. In die documenten legde het bedrijf precies uit wat het wist over klimaatverandering. Ik kreeg ook een film in handen uit 1991, Climate of Concern, die door Shells pr-afdeling werd geproduceerd en waarin werd gewaarschuwd voor de levensgevaarlijke gevolgen van de opwarming. Vandaag publiceer ik een op basis van deze documenten en maak ik

Vimeo
Bekijk hier de hoogtepunten van Shells klimaatfilm Climate of Concern (1991). Klik rechtsonder in de player op ‘cc’ om de ondertiteling aan te zetten.

Het lijkt onwaarschijnlijk dat Shell opriep tot de twijfelcampagnes. Maar Shells Amerikaanse dochtermaatschappij zat wel aan tafel

Het leek me een goede aanleiding om me opnieuw te verdiepen in de doelbewuste campagnes die in Amerika zijn gevoerd om twijfel te zaaien over de klimaatwetenschap. Wat was Shells rol in die campagnes? In hoeverre leverde het bedrijf een bijdrage?

Om met die laatste vraag te beginnen: dat weten we niet precies. Door een gebrek aan openbare informatie is Shells precieze betrokkenheid moeilijk te beschrijven. We weten dat Shell lid was van de Global Climate Coalition. We weten (nog) niet precies hoe het zich binnen die groep heeft opgesteld.

Maar ik durf wel een gok te wagen. Uit mijn onderzoek naar de Shelldocumenten over klimaatverandering en komt het beeld naar voren van een organisatie die zich graag vereenzelvigt met de wetenschap. Shellers houden niet van onzin, maar van feiten; ze willen weten hoe de wereld werkt. Mogelijk was die cultuur in Amerika in de jaren negentig minder sterk - daar kan ik op basis van mijn onderzoek tot nu toe nog geen uitspraken over doen. Mijn voorlopige conclusie: het lijkt mij onwaarschijnlijk dat Shellmedewerkers opriepen tot de twijfelcampagnes.

Maar Shells Amerikaanse dochtermaatschappij zat wel aan tafel.

Het twijfelarsenaal: reclames, advertorials, memo’s en films

Het beeld van ‘twijfel’ in de wetenschap werd bijna geheel gefabriceerd. In de film uit 1991, Climate of Concern, sprak Shell al van een ‘uitzonderlijk breed gedeelde consensus onder wetenschappers’ - en die werd Uit een interne studie blijkt dat Shell al in 1986 had geconcludeerd dat de wetenschap over het klimaatprobleem serieus genomen moest worden. Die bevindingen werden intern in 1994 bevestigd. In 1995 was ook binnen oliebranchevereniging the American Petroleum Institute (API) al op papier gezet dat de wetenschap over menselijke beïnvloeding van het klimaat door CO2 ‘zeer beproefd’ was, ‘het kan niet Alle Amerikaanse oliebedrijven zaten bij de API aan tafel en waren dus van deze feiten op de hoogte.

Twee advertenties van The Global Climate Coalition uit 1997
Twee advertenties van The Global Climate Coalition uit 1997

Maar in aanloop van de klimaattop die in 1997 in Kyoto zou plaatsvinden, voerde de Global Climate Coalition (GCC) de twijfelcampagne op. Alle middelen werden ingezet om de twijfel te verspreiden: reclames, advertorials in nationale kranten, speciale memo’s voor journalisten en congresleden.

Een van de tactieken: de productie van een video die beweerde dat een verhoogde CO2-concentratie voor hogere opbrengsten in de landbouw zou zorgen en zo de honger zou helpen uitroeien. Een boodschap die geen recht deed aan de waarschuwingen van klimaatwetenschappers - en die bovendien diametraal tegenover het rampscenario stond dat Shell al eerder in Climate of Concern had geschetst. De mainstream opvatting was - en is - juist dat de klimaatverandering de wereldwijde landbouw meer kwaad dan goed zou doen.

In 1995 schreef de GCC in een dat ‘de meeste wetenschappers hun twijfels hebben bij de dramatische voorspelling dat Groenland of het ijs van de Zuidpool zou smelten,’ wat aantoonbaar in tegenspraak was met de kennis die eerder binnen Shell was

De GCC schreef ook een om de legitimiteit van het IPCC - door Shellmedewerker Peter Langcake in 1994 omschreven als ‘de meest samenhangende, gezaghebbende en invloedrijke weerslag van wetenschappelijke opvattingen over klimaatverandering’ – te ondermijnen.

Flirten met klimaatscepsis

leidde opnieuw de aanval. In 1997 plaatste het een paginagrote advertentie in The New York Times met de tekst: ‘Laten we eerlijk zijn: de wetenschap over klimaatverandering is te onzeker om er plannen op te baseren die voor economische onrust kunnen zorgen.’ En Lee Raymond, de CEO van het bedrijf, zei publiekelijk dat klimaatverandering allerminst zeker was, en dat eventuele impact nog ver in de toekomst zou liggen. Hij was op dat moment voorzitter van de API, en verwoordde daarmee de facto het standpunt van alle Amerikaanse oliebedrijven inclusief Shell.

Ook Shellmedewerkers in Europa maakten relativerende opmerkingen over de ernst van het probleem. Tijdens een speech in april 1997 zei topman John Jennings: ‘Ik denk dat we nog altijd niet kunnen weten wat de gevolgen van klimaatverandering zijn: goed, slecht, of geen van beide, of de gevolgen blijvend zijn of dat de natuurlijke processen van aarde het evenwicht weten te herstellen.’

Hij was daarmee een stuk minder uitgesproken dan de wetenschappers die hij zelf in dienst had en die al sinds de jaren tachtig rapporteerden over de ernst en de waarschijnlijke onomkeerbaarheid van het probleem. Bovendien weersprak Jennings de waarschuwingen uit Climate of Concern, de film die Shell zelf al in 1991 maakte. Jennings ontkende de wetenschap niet, maar hij flirtte met de geruststellende boodschap die de twijfelbrigade uitdroeg.

‘Is het verbranden van fossiele brandstoffen.. een serieuze bedreiging of een boel hete lucht?’ Dat waren de vragen die centraal stonden in deze advertentie uit 2003.
‘Is het verbranden van fossiele brandstoffen.. een serieuze bedreiging of een boel hete lucht?’ Dat waren de vragen die centraal stonden in deze advertentie uit 2003.

De poging om voorstanders van actie als ‘wereldvreemd’ af te schilderen

De relativerende opmerkingen van Jennings daargelaten: de medewerkers op Shells hoofdkantoren in Europa vonden de twijfelcampagne veel te ver gaan, en Shell werd onder druk gezet door de milieubeweging. In stapte Shell Oil, na bijna tien jaar aan twijfelzaaien, eindelijk uit de Global Climate Coalition.

Maar de schade was toen al berokkend, de twijfelcampagne een succes: Dat was precies het doel geweest, zo weten we dankzij

‘We hebben gewonnen als gewone burgers ‘doorhebben’ (erkennen) dat veel onzeker is in de klimaatwetenschap; wanneer het bestaan van die onzekerheden ‘alledaagse wijsheid’ wordt…[en] wanneer wie op basis van de huidige wetenschap vóór het Kyoto-verdrag is, wordt beschouwd als wereldvreemd.’

In 1998 verschenen 96 studies die bevestigden dat de mens de oorzaak was van opwarming, 3 die het bewijs nog niet accepteerden

De betrokkenen hebben altijd ontkend dat het plan letterlijk is Maar wie naar de feiten kijkt – de die plaatsvonden nadat het actieplan werd uitgeschreven, de twijfel die inderdaad is ontstaan onder het gebrek aan ingrijpende klimaatactie – moet vaststellen dat de strategie wel degelijk is gevolgd en dat het doel is bereikt.

In 1998 verschenen er 96 wetenschappelijke artikelen die bevestigden dat de mens de oorzaak van de waargenomen opwarming Er verschenen dat jaar slechts drie studies die het definitieve bewijs daarvoor (nog) niet accepteerden. Maar het beeld dat ‘de meningen verdeeld’ waren, werd effectief gevestigd.

De gevolgen van de twijfelcampagnes werken tot de dag van vandaag door. De argumenten die toen gefabriceerd werden, behoren tot het standaardvocabulaire van sceptici over de hele wereld. Koop anno 2017 een Elsevier en je zult lezen dat de planeet groener wordt – omdat – en we mede daarom

Een advertentie van Shell uit 2014
Een advertentie van Shell uit 2014

‘Niet in het kamp van de sceptici’

Klimaatscepsis zul je vandaag niet meer bij Shell aantreffen. ‘Voor ons als bedrijf is het wetenschappelijke debat over klimaatverandering voorbij,’ schreef topman ‘Het debat draait nu om wat we eraan kunnen doen.’ In 2014 zei zijn opvolger Ben van Beurden het nog eens duidelijk: ‘Laat ik heel, heel duidelijk zijn. Voor ons is klimaatverandering reëel en vormt het een bedreiging die we willen aanpakken.

Maar in Amerika bleef Shell tot voor kort indirect betrokken bij twijfelcampagnes, ook nadat het bedrijf de Global Climate Coalition – waar Shell tot op de dag van vandaag lid is – financierde bijvoorbeeld het werk van de eenzame klimaatscepticus en Harvardonderzoeker In 2011 beriep de API zich op onzekerheid over klimaatverandering in een rechtszaak tegen de Amerikaanse milieuwaakhond EPA.

Shell Oil is ook nog steeds lid van de Western States Petroleum Association, een branche-organisatie die in 2014 hielp met het oprichten van van burgers die klaagden over de kosten van nieuwe regulering - en zo de facto oliebelangen hielpen beschermen tegen klimaatactie.

Shells betrokkenheid bij dit soort campagnes staat in geen verhouding tot de lobby van ExxonMobil of de gebroeders Koch, eigenaren van het multinationale conglomeraat Zij zijn nog steeds bij de meest schimmige gezelschappen aangesloten. Shell – voor zover ik weet – niet.

Deze Shelladvertentie uit 2007 stelt dat de CO2-uitstoot van het bedrijf gebruikt wordt om bloemen te laten groeien. De Advertising Standards Authority heeft dit misleidend genoemd omdat het bedrijf maar een heel klein deel van de CO2-uitstoot recyclet.
Deze Shelladvertentie uit 2007 stelt dat de CO2-uitstoot van het bedrijf gebruikt wordt om bloemen te laten groeien. De Advertising Standards Authority heeft dit misleidend genoemd omdat het bedrijf maar een heel klein deel van de CO2-uitstoot recyclet.

De smet op Shells blazoen

Maar de vroegere twijfelcampagnes blijven het bedrijf achtervolgen. In februari 2016 hebben Congresleden in de VS tot een strafrechtelijk onderzoek naar Shells bijdrage aan de Amerikaanse twijfelcampagnes. De Congresleden vragen zich af of Shell heeft bijgedragen aan ‘het patroon van bedrog’ van ExxonMobil. maar de oproep is een teken aan de wand.

Of Shell hier ooit voor zal worden vervolgd, valt nog niet te zeggen. Zeker is alleen dat Shell lang heeft geprofiteerd van de gezaaide twijfel, en er indirect ook lang aan heeft meegewerkt.
Het duurde tot augustus 2015 voordat Shell de notoire Amerikaanse klimaatsceptische lobbygroep the American Legislative Exchange Council (ALEC) verliet. Deze lobbygroep van vrije marktfundamentalisten mede omdat de oorzaak van de opwarming nog zou zijn.

‘Je hebt donkere krachten en diepdonkere krachten,’ zegt Europarlementariër Bas Eickhout, die door zijn betrokkenheid bij het Europese klimaatbeleid vaak het doelwit is van lobbyende oliebedrijven. ‘Shell heeft eerder een draai gemaakt dan Exxon. Vergeleken met Exxon is Shell een progressief licht. Maar in het bredere debat is Shell altijd nog een donkere speler.’

Benieuwd waarom Bas Eickhout Shell ziet als sta-in-de-weg in de transitie naar duurzame energie? Lees mijn reconstructie van

Shell erkent al dertig jaar het gevaar van klimaatverandering (en deze film bewijst dat) Uit vertrouwelijke documenten blijkt dat oliebedrijf Shell al sinds 1986 intern alarm slaat over de gevaren van klimaatverandering. Tegelijkertijd werkt het bedrijf al dertig jaar klimaatbeleid tegen. Vandaag openbaren wij opnieuw Shells zelfgemaakte klimaatfilm waarmee het de wereld wilde waarschuwen - en wat het daarna (niet) deed. Bekijk hier de film Zo reageerde Shell op mijn onderzoek naar de verontrustende klimaatfilm die het in 1991 liet maken Vandaag maken wij Shells klimaatfilm Climate of Concern opnieuw openbaar en publiceer ik een uitgebreide reconstructie over Shells vroege klimaatkennis. Vóór publicatie vroeg ik Shell of het gedrag van het bedrijf in lijn is geweest met de kennis die het al sinds eind jaren tachtig verzamelde over klimaatverandering. Hier lees je Shells reactie. Lees hier de reactie Wil je dit onderwerp volgen? Als correspondent Klimaat & Energie onderzoek ik de oorzaken van de klimaatcrisis en onze toekomst op een steeds warmere aarde. Blijf op de hoogte via mijn wekelijkse mail