Bijna 13 miljoen stemgerechtigden mogen vandaag hun stem uitbrengen in ruim 9.000 stembureaus in 388 gemeenten, plus drie bijzondere gemeenten in de Caraïben. Na het sluiten van de stembussen volgt een exit-poll, een peiling gebaseerd op enquêtes die gedurende de dag bij een selectie van stembureaus zijn afgenomen. Daarna begint het echte tellen en rollen de uitslagen binnen.

Ik geef alvast drie kijktips mee.

Waarom we Vlieland moeten negeren, maar Renswoude niet

Waarschijnlijk zijn Schiermonnikoog, Vlieland, Renswoude en Rozendaal als eerste klaar met tellen.

Eerst de Waddeneilanden, die zijn namelijk een geval apart. Er wonen weinig mensen en de paar toeristen die er hun stem uitbrengen, beïnvloeden vaak de uitslag en duwen de opkomst tot boven de 100 procent.

En zijn de verkiezingen in de zomer, dan valt de uitslag linkser uit dan in de winter: de eilanden zijn een favoriete bestemming voor de linkse stedeling. Dit valt in het bijzonder op wanneer er op de eilanden een festival wordt georganiseerd ten tijde van de verkiezingen. In 2012 kleurde het VVD-gezinde Vlieland PvdA-rood, want de verkiezingen vielen samen met Into The Great Wide Open.

Reken dit jaar dus op een relatief grote ruk naar rechts. En nog iets: op Schiermonnikoog haalden SGP-jongeren tijdens de vorige verkiezingen een grap uit. Ze organiseerden er een vakantiekamp met een verveertienvoudiging van die partij als gevolg. Dat de SGP vandaag implodeert op Schiermonnikoog, zegt dus nog niks.

Dan Rozendaal, een villadorpje bij Arnhem. Hier kreeg de VVD de vorige keer bijna de helft van de stemmen. Zo geeft Rozendaal een eerste indruk van wat de elite gaat doen. Verdrievoudigt D66, dan kan Alexander Pechtold vast gaan nadenken over een speech. Is de winst minder dan 10 procent, dan mag hij naar bed.

Vooral Renswoude is een goede graadmeter. Het dorp stemde altijd CDA, maar bij de vorige verkiezingen stapten kiezers massaal over naar de VVD. Maar eigenlijk moeten we hier vooral kijken naar de uitslag van 2010. Toen haalde de VVD in Renswoude 22 procent en het CDA nog 28,1 procent. Blijft Buma daaronder, dan kan ook hij naar huis.

Waarom we moeten letten op het Middenland en het zuiden

Eerder schreef ik over waar ruim de helft van de Nederlanders woont. Mijn punt was: we focussen tijdens de verkiezingen al snel op de grote stad of juist op de kleine dorpen, maar de meeste Nederlanders wonen ertussenin. Ook op de uitslagenavond gaat het eerst over dorpen, die snel klaar zijn, terwijl later in de avond vaak alleen nog steden eruit worden gepikt.

Het is het Middenland dat bepaalt en daarmee is rechts in het voordeel

Bij meerdere verkiezingen bleek de uiteindelijke uitslag een paar zetels rechtser dan de exit-poll. Hoopvol werd er door sommigen gesproken over ‘de grote steden komen nog.’ Maar in Amsterdam woont maar 4,9 procent van de Nederlanders en lang niet alle steden zijn zo links als de hoofdstad. Den Haag is maar ietsje linkser dan het landelijk gemiddelde en compenseert niet voor de vele Renswoudes die Nederland rijk is. Punt is: het is het Middenland dat bepaalt en daarmee is rechts in het voordeel. Verkiezingen win je in Heemskerk en Etten-Leur.

Toch is een overwinning van GroenLinks of D66 dit keer niet geheel uitgesloten. Als een van deze partijen de meeste steden wint en ook hier en daar in het Middenland opduikt, en naast binnenhaalt, dan is de progressieve lente in aantocht.

Het andere cruciale gebied is het katholieke zuiden. In de tweede bijdrage aan deze serie schreef ik over de bijzondere positie van Het zuiden stemt wispelturig: meer kiezers wisselen hier doorgaans van partijkeuze. Als een partij wint, dan wint die in het zuiden vaak extra hard.

De grote vraag vandaag is of dit op zal gaan voor het CDA. Weet die partij het zuiden te heroveren met een noordelijke lijsttrekker? Let dus goed op bij de eerste zuidelijke gemeente die binnenkomt. Het beste is om de uitslag te vergelijken met die van 2010, niet met de door strategische kiezers atypische uitslag van 2012. Piekt het CDA boven de scores van toen en valt de VVD lager uit? Dan blijft het spannend.

Waar we ons Florida kunnen vinden

Nog even over dat Middenland: daar liggen ook letterlijk de meest gemiddelde gemeenten qua stemgedrag. Gemeenten die de einduitslag dus goed voorspellen. Heemskerk en Apeldoorn staan vaak bovenaan qua gemiddeldheid, gevolgd door gemeenten als Enkhuizen, Overbetuwe, Gorinchem, Culemborg, Duiven en Nieuwegein.

Ook interessant is te kijken hoe lang gemeenten al op de partij stemmen die ook landelijk de grootste is. De partij die in Epe wint is al sinds 1982 ook de landelijk winnende partij. Leggen we kaarten naast elkaar over gemiddeld stemgedrag en het stemmen op de winnaar, dan springen Heemskerk, Geertruidenberg, Oosterhout, Dongen, Wijchen, Druten en Epe eruit. Spits je oren als deze gemeenten langskomen.

Onderzoeksbureau Louter maakte op basis van een hele reeks gegevens een zogenoemde van Nederland. Dongen bleek daarop de meest gemiddelde gemeente, gevolgd door Wijchen en met Epe op plaats vijf. Amsterdam was juist de sterkst afwijkende gemeente.

Wat opvalt bij al deze kaarten is de concentratie van gemiddelde gemeenten in Gelderland en Noord-Brabant, grofweg langs de snelwegen A50 en A59. In dit Middenland ligt onze versie van Florida, de Amerikaanse ‘swing-state’ waarvan velen afgelopen november hoopten dat die ons aan het begin van de avond gerust zou stellen.

Waar je dan op kan letten? In veel van deze Brabantse en Gelderse gemeenten houden VVD, PVV en CDA elkaar ongeveer in evenwicht, mits die partijen landelijk ook even groot worden. Hou deze plaatsen daarom goed in de gaten. Piekt een van de drie in Etten-Leur, Dongen, Druten, Beuningen, Geldermalsen, Drimmelen, Heusden en Waalwijk? Dan kan die partij de champagne klaarzetten. Wint de PVV in meer dan de helft van dit rijtje? Dan zijn we waarschijnlijk wereldnieuws.

Tijdens de uitslagenavond zal ik met opiniepeiler Maurice de Hond de uitslag duiden. Volg ons vanaf 21:00 uur via Twitter, hashtag #dehonddevoogd, of als ‘tweede scherm’ naast de uitslagenavond via

Lees ook:

Hoe je stemgedrag kunt aflezen aan bakfietsen, rolluiken en schotelantennes Allerlei kenmerken verraden de politieke kleur van een buurt. Ziet het er in een straat in Haarlem net zo uit als in Breda? Grote kans dat ook de bewoners er vergelijkbare denkbeelden op nahouden. Lees de analyse hier terug Deze eeuwenoude grenzen kleuren de verkiezingen nog altijd Uitkijken op een katholieke of een protestantse kerk en opgroeien op zand of veen beïnvloedt nog altijd ons stemgedrag. Kijk maar naar deze verkiezingskaarten. Lees het verhaal hier terug In Heemskerk en Etten-Leur winnen politici de verkiezingen. Alleen komen ze er te weinig Wie ons land echt wil leren kennen, moet zich niet focussen op de extremen, maar eens uitstappen in een doodgewone middelgrote plaats. Dat geldt zeker voor politici, want op die plekken win je verkiezingen. Lees het betoog hier terug