Wij Syriërs zijn de gasten die niet weten hoelang ze zullen blijven

Hier ben ik weer met een nieuw artikel. Voor mij is nieuw dat er geen tranen in voorkomen, maar juist heel veel hoop en enthousiasme.

Na mijn tweede stuk hebben veel mensen van verschillende nationaliteiten en met uiteenlopende beroepen contact met mij gezocht. Sommigen boden hulp, anderen wilden me steunen met lieve berichten, weer anderen dachten dat ik over mijn ervaringen schrijf om medelijden op te wekken of om geld te krijgen.

Allemaal wilden ze die nieuwkomer zien: die vrouw die het had gedurfd haar plan A te presenteren na veertien maanden in Nederland. Voor mensen die mijn tweede stuk niet hebben gelezen: tijdens mijn allereerste afspraak met een ambtenaar van de gemeente vertelde ik over mijn plan om een journalistieke website en online radio voor vluchtelingen te beginnen met het doel dat culturen elkaar ontmoeten.

Ik werd onmiddellijk uit de droom geholpen. Dat kon ik wel vergeten. ‘Wat is je plan B?’ vroeg hij. ‘Ga leren schoonmaken bijvoorbeeld.’

Schipperen tussen twee culturen

Vanuit mijn stad Haarlem trok ik het land in om mensen te ontmoeten die schipperen tussen twee culturen. In een straat vlak bij het Centraal Station van Amsterdam hoorde ik de stem van de beroemde Arabische zangeres Fayrouz. Arabische muziek drong door tot in mijn poriën en liet mij stoppen. Ik ging naar binnen samen met mijn vrienden.

Onze gezamenlijke vriend Mohammed was partner geworden in een restaurant. Na drie jaar in Nederland was hij klaar met zijn cursus Nederlands. Zijn herinneringen, vol zorgen en verdriet over zijn land Syrië, had hij opzijgezet. Nu kon hij opnieuw beginnen. ‘Het eerste jaar is het zwaarst,’ zei hij tegen me.

‘Het eerste jaar is het zwaarst,’ zei Mohammed

Zo was hij uiteindelijk economisch onafhankelijk geworden op een plek die er Syrisch uitziet. Met Syrische gerechten, waarvan ‘de maan van Shaam’ de bekendste is. Wij zijn gewend om mooie dingen met de maan te vergelijken, zoals Europeanen dat met de zon doen. Waarschijnlijk gebruiken wij de maan omdat het bij ons heet is en de zon niet altijd welkom. Shaam is de naam die voor Syrië wordt gebruikt.

Ik vroeg Mohammed waarom hij het gerecht die naam had gegeven. ‘Omdat Shaam altijd in de harten van ons Syriërs zal blijven,’ antwoordde hij. Hij vertelde dat hij de Syrische bereidingswijze trouw was gebleven. Om zo toch een beetje in Syrië te wonen, daar in Amsterdam.

Zo is Mohammed dus economisch geïntegreerd. Terwijl hij er ook in is geslaagd een Syrische sfeer over zijn leven te laten hangen. Misschien probeert hij halfslachtig de integratie-toverstaf te vinden. Maar is dat voldoende voor volledige integratie?

Syrië is een bron van rijkdom waaraan Nederland zich kan laven

Op naar Rotterdam. Mijn nieuwe vriend, aangekomen uit Dubai om hier in Nederland zijn cultureel project Al Rewaq te beginnen, heeft het Rotterdamse Verhalenhuis Belvédère een oosterse sfeer gegeven.

Zijn aanwezigheid hier bevestigde de aanwezigen, vooral Syriërs, met al hun culturele bagage en kennis, dat wij een bron van rijkdom zijn, waaraan Nederland zich zou kunnen laven. Zoals wij de Nederlandse cultuur gretig proeven. Dat is doel van de maandelijkse bijeenkomsten van Al Rewaq: twee culturen komen samen.

Mijn nieuwe vriend droeg twee van zijn gedichten voor. Een Nederlandse dichter putte uit het werk van Shakespeare. Eerlijk gezegd begreep ik nog niet de helft van wat hij zei maar ik waardeerde zijn enthousiasme om met ons te delen waar hij van houdt.

Kunnen we dat beschouwen als een bewuste volledige integratie? Jullie moeten me helpen na te denken over deze vraag.

Een bruiloft op zijn Syrisch, maar op een Nederlands tijdstip

In de drukte van mijn nieuwe afspraken, en het voortdurend werken aan de eindversie van mijn plan A, moest ik ook mijn vriendin helpen bij de voorbereidingen van haar huwelijk. Ze had namelijk besloten hier in Nederland te trouwen, ver van haar familie en schoonfamilie, alleen omringd door een paar vrienden.

Ik had veel nagedacht: hoe kan ik de last van het verblijf in den vreemde voor mijn vriendin verlichten op de dag van de bruiloft? Moest haar bruiloft Syrisch zijn, en een beetje Nederlands? Of juist andersom?

Het eten op het feest was Syrisch, de muziek was Syrisch, de gasten voor de helft Syrisch en voor de helft Nederlands. Maar het tijdstip was helemaal Nederlands. In Syrië begint een bruiloft pas om 11 of 12 uur ‘s avonds.

Wij falen allemaal, ook in ons eigen land

Een vluchteling doorloopt een aantal stadia voordat hij definitief mag blijven in een land dat niet het zijne is. Het begint met culturele fascinatie, dan met culturele amputatie, aangezien hij zich realiseert dat zijn geschiedenis en zijn ervaringen geen nut meer hebben. Daarna, als hij zich heeft gerealiseerd dat hij minder is dan zijn gastheer, komt hij in het stadium van verlangen naar het vaderland, om zijn identiteit vast te stellen.

Vervolgens ontwikkelt hij de eerste verdedigingsmechanismen, zoals isolement, je terugtrekken in een eigen kringetje. Of ontkenning en het afschuiven van alle verantwoordelijkheid voor elke mogelijke mislukking op het ontvangende land. Want wij falen allemaal, ook in ons eigen land. Er zijn er onder ons die in een fantasiewereld leven, om daar vriendschappen en relaties aan te gaan, want daar is geen verschil tussen een vluchteling en een autochtoon.

We komen bij elkaar in de sfeer van Damascus, onder een Nederlands dak

Hier zijn we dan. We komen bij elkaar in de sfeer van Damascus, onder een Nederlands dak. Onze gelaatstrekken zijn Syrisch, onze dromen Nederlands. We hebben geen duidelijk plan voor een effectieve integratie, we weten alleen wat de Nederlandse wet ons dicteert. We worden omringd door vele vriendelijke Nederlanders maar er is één gevoel dat ons bindt: wij zijn de gasten die niet weten hoelang ons verblijf hier zal duren.

Moeten wij versmelten met deze samenleving? Of moeten we integreren en de identiteit bewaren die we kennen? Is het leren van de taal en het vinden van werk de sleutel tot effectieve integratie, waardoor ons verblijf hier aangenaam wordt? Kunnen we hiermee herinneringen opbouwen die gelijk zijn aan de herinneringen aan ons vaderland?

Het in elkaar schuiven van elementen uit twee culturen én de effecten

Het restaurant van mijn vriend Mohammed, de Syrische gedichten, de bruiloft van mijn vriendin in Europees-Syrische stijl. Allemaal effecten van onze aanwezigheid die wij zullen achterlaten als wij op een dag zullen terugkeren naar ons vaderland. Zoals de Nederlandse cultuur sporen op ons zal achterlaten als wij teruggaan. Al deze elementen zullen aan bod komen op mijn website, mijn plan A.

Laat me je influisteren wat ik denk.

Wat als we niet teruggaan, mijn eerbiedwaardige gastheer? Stel je voor dat iemand plotseling bij je thuis op bezoek komt. Je moet hem wel toelaten, ook al weet je alleen zijn naam en het nummer van zijn identiteitsbewijs. Is het eerste wat in je opkomt om hem de taal te leren? Of zoek je zo snel mogelijk werk voor hem?

Als ik jou was zou ik dat laatste doen. Ik zou beginnen hem te vragen wat voor werk hij vroeger heeft gedaan, naar zijn geschiedenis, naar zijn familie. Ik zou de nodige tijd nemen om door te krijgen hoe hij denkt, om zo te garanderen dat we een tijdje op een goede manier samen kunnen leven. Vervolgens zou ik hem de taal laten leren en werk voor hem vinden zodat ik niet hoef op te draaien voor zijn levensonderhoud.

Een eigen wereldje

Als we werkelijk willen werken aan vermenging van culturen moeten we niet vertrouwen op de kringen die een steen achterlaat in stilstaand water, want die bereiken nooit de diepte.

Tijdens het opnemen van interviews met vluchtelingen die hier al langer zijn als voorbereiding op mijn plan A, ontdekte ik dat sommigen van hen in gesloten groepen leven. Je hebt er die hun vriendschappen hebben gekozen op basis van religie en etnische afkomst, en anderen zijn volledig in de nieuwe samenleving opgegaan, daarmee volledig afstand nemend van hun eigen voorgeschiedenis.

Weer anderen die hier vier of vijf jaar zijn, hebben hun eigen wereldje gecreëerd met social media, en daar zijn ze tevreden mee. Op den duur worden ze een robot die doet wat hem wordt opgedragen, en hebben ze geen creativiteit meer.

Een vriendelijke glimlach voor mijn buurman

Ieder van ons heeft een rijke geschiedenis. Europa gaat vooruit omdat het in staat is van haar cultuur een steunpilaar voor de bevolking te maken. Dat is wat wij missen als volkeren in de derde wereld.

Als ik terugga naar mijn land zal ik prachtige aspecten van hier meenemen, zoals het voor elkaar klaarstaan, de vrijwilligers, de geweldige manier van sociale omgang, de civil society en zijn belangstelling voor ontwikkeling.

Als tegenprestatie moet ik ook een goede indruk achterlaten, zoals dit artikel, of een vertaald boek. Een andere vluchteling zou kunnen werken aan de restauratie van een mooi historisch object hier, en weer een ander kan een lied of een voorstelling achterlaten.

Misschien is het allemaal nog veel eenvoudiger en laat ik een vriendelijke ochtendglimlach achter voor mijn gepensioneerde overbuurman.

Als dat zou lukken, dan is mijn plan A al geslaagd.

Dit verhaal is vertaald uit het Arabisch door Jan Hoogland. Het is onderdeel van het initiatief Nieuw in Nederland. Zonder financiële bijdrage van Stichting Dioraphte was dat niet mogelijk geweest.