Er zijn zoveel Chinese tragedies, dat deze schrijver besloot satire over dat land te maken

Bijna vijftigduizend dollar aan personeelskosten was de politie kwijt met het in de gaten houden van mevrouw Wang. De boerenvrouw was op weg naar Beijing om een petitie in te dienen. Haar land zou in beslag zijn genomen door de lokale regering en volgens een oud Chinees gebruik – vastgelegd per wet – hoopte ze op een hoger bestuurlijk niveau haar gelijk te halen.

Het bedrag, dat twee weken geleden in een rechtszaak naar buiten kwam, geeft een inkijkje in de enorme uitgaven die China doet omwille van het ‘behoud van de maatschappelijke stabiliteit,’ een veelgebruikte term voor het controleren van mondige burgers.

De zaak laat ook zien hoe een enkel individu als Wang de agenda kan beheersen van de autoritaire bestuurders die haar niet willen of kunnen helpen.

Liu kijkt wel naar gemarginaliseerde groepen

In China kijkt niemand op van een verhaal als dat van Wang. Het land kent miljoenen petitie-indieners. Het zijn de vaak door hun reis wat verwilderde vrouwen en mannen die met hun handgeschreven posters bij de poorten van regeringsgebouwen staan. Iedereen ziet ze, maar bijna niemand kijkt om naar deze gemarginaliseerde groep.

‘Ik schrijf liever over verhalen die onderbelicht blijven’

Toch zijn het verhalen als die van Wang die de Chinese auteur Liu Zhenyun (1958) inspireren. Liu, in China bekend om zijn maatschappelijke romans en populaire verfilmingen ervan, won met zijn roman Een woord is tienduizend woorden waard in 2011 de Mao Dunprijs, een van China’s meest prestigieuze literaire prijzen. Waar het om gaat: ook Li Xuelian, de hoofdpersoon van zijn satirische roman Ik ben geen secreet, Lees op de site van De Arbeiderspers meer over Ik ben geen secreet. die vorig jaar als eerste Nederlandse vertaling van Liu’s werk uitkwam bij De Arbeiderspers, is ervaren in het indienen van petities.

Op de dag dat ik Liu spreek in een chique buurt van Beijing wordt bekend dat Koreaanse president Park Geun-Hye moet aftreden. ‘Over haar wordt sowieso wel geschreven,’ zegt Liu. ‘Ik schrijf liever over verhalen die onderbelicht blijven. Ik ben geen secreet gaat over een gewone vrouw die twintig jaar lang niemand kan vinden die echt naar haar wil luisteren. Ze wil iets rechtzetten dat voor niemand belangrijk is behalve voor haar. Dat is niet typisch Chinees, dat kan overal.’

Li reist door het corrupte politieke en rechtssysteem

In Ik ben geen secreet besluit Li met haar man het eenkindbeleid te ontwijken door middel van een tijdelijke scheiding. Als ze na het ter wereld brengen van haar tweede kind wil hertrouwen met man Qin, blijkt dat hij een ander heeft. Als Qin vervolgens Li ook nog voor gek verklaart, en haar ervan beschuldigt zelf een ‘mannenversierder’ te zijn, trekt Li ten strijde. Ze voelt zich bedrogen en wil dat de eerdere scheiding ongeldig wordt verklaard. Daarna kan ze altijd nog - echt - bij Qin weg.

De roman gaat over een systeem dat bijzonder goed is in van een ‘sesamzaadje’ een ‘watermeloen’ te maken

Wat volgt is een twintigjarige trektocht van een stoere boerenvrouw door verschillende lagen van China’s vaak corrupte politieke en rechtssysteem. Niemand kan haar helpen en de lijst van mensen die Li wil aanklagen wordt steeds langer. Tussen de regels door legt de satirische roman veel bloot over een systeem dat bijzonder goed is in van een ‘sesamzaadje’ een ‘watermeloen’ te maken.

Liu beschrijft communicatieproblemen in een veranderende samenleving

In Liu’s boeken draait het vaak om communicatieproblemen die ontstaan in een ingewikkelde samenleving waarin sociale normen aan het verschuiven zijn. Liu’s roman Cellphone gaat bijvoorbeeld over de invloed van de mobiele telefoon op het liefdesleven van een succesvolle tv-presentator. En net als Liu zelf komen zijn hoofdpersonen vaak uit Henan, een van China’s armere provincies.

Maar: is een nepscheiding om een tweede kind te kunnen krijgen wel een zaak zo klein als een ‘sesamzaadje’?

‘In China is het vrij normaal om te scheiden vanwege een bepaald doel, bijvoorbeeld een tweede kind of om de hogere belasting op de aankoop van een tweede huis te vermijden. Het huwelijk is belangrijk, maar sommige dingen zijn nog belangrijker.’

‘Hoe ‘groot’ of ‘klein’ zo’n beslissing wordt gevonden, is ook in China een onderwerp van discussie. In de verfilming van Ik ben geen secreet gaat het over een huis in plaats van over een kind. De censuur van films is strenger dan die voor boeken – films bereiken meer mensen – en de censors vonden een hele film over het eenkindbeleid blijkbaar politiek te gevoelig.’

Liu denkt dat mensen anders naar China kijken door romans te lezen

Hoe bekend zijn uw buitenlandse lezers met China?

‘Het wordt steeds beter. Toen ik voor het eerst op boektournee ging naar Europa, had ik het idee dat men China nog zag als een land waar geen enkele vrijheid was, waar bij wijze van spreken vrouwen nog met gebonden voeten lopen. Het nieuws focust natuurlijk ook vooral op China’s politiek, en die is inderdaad heel anders dan in het democratische Westen.’

‘Maar nu zijn er steeds meer boeken en films over China beschikbaar. Een roman lezen is een heel goede manier om over een andere cultuur te leren. Niet alleen word je iemands emotionele wereld binnengetrokken, je krijgt ook veel mee van het dagelijks leven in een land.’

‘Er bestaat een beeld van Chinezen als mensen die er allemaal ongeveer hetzelfde uitzien, en daarom misschien ook wel hetzelfde zullen denken’

‘Er bestaat een beeld van Chinezen als mensen die er allemaal ongeveer hetzelfde uitzien, en daarom misschien ook wel hetzelfde zullen denken. Maar dat is natuurlijk niet zo, en na het lezen van een roman kan je dat ook niet meer denken.’

‘Misschien is de humor in mijn boeken wel vrij Chinees. In 1942, een boek over de grote hongersnood die er in dat jaar in mijn geboorteprovincie Henan plaatsvond tijdens de Japanse bezetting, gaan veel mensen dood. In het Westen zouden mensen dan misschien op zoek gaan naar een antwoord: we betalen belasting, waarom doet de regering niks aan onze situatie? Maar in mijn boek zegt iemand die drie dagen na zijn vriend overlijdt dat hij die uitkomst wel oké vindt. Hij heeft gewonnen. In de Chinese geschiedenis zijn zo veel enorme tragedies te vinden dat een al te serieuze toon al snel hol klinkt.’

Liu verklaart waarom mensen op een bepaalde manier naar China kijken

In China staat u bekend als een schrijver die veel omwegen maakt. Uw boeken bevatten inderdaad veel herhalingen en hersenspinsels. Waarom schrijft u zo?

‘Niet ik ben omslachtig, dat is het leven! Er zijn enorm veel dingen die - als je erover nadenkt - niet logisch zijn maar wel gebeuren. Waarom zitten Chinese ambtenaren druk notities te maken als op het blaadje voor hen de tekst ligt die op dat moment wordt voorgelezen? Systemen zitten vol met dat soort absurditeiten. We denken er niet over na. Maar het is wel belangrijk.’

Er is soms kritiek op schrijvers van uw generatie, onder wie Nobelprijswinnaar Mo Yan, dat jullie romans te ver van China’s realiteit afstaan.

‘Het is altijd het moeilijkst om over het heden te schrijven. Ik probeer dat wel, en ik denk dat mijn boeken realistisch zijn. In China hebben we de slechte gewoonte te veel te focussen op de leeftijd van schrijvers. We delen ze in per tien jaar ‘de schrijvers geboren na 1960, of van na 1980, en nu zelfs alweer van na 1990’ en praten over ze in groepen. Maar jongere auteurs zijn niet per se progressieve denkers! Bovendien, een goede schrijver is een goede schrijver, los van zijn of haar leeftijd.’

Maar in China is het misschien ook de snelle verandering die dat soort indelingen aantrekkelijk maakt. U groeide bijvoorbeeld op tijdens de Culturele Revolutie.

‘Klopt. En zeker voor buitenlanders zijn extreme gebeurtenissen als de Culturele Revolutie bepalend voor hun beeld van China. Veel van mijn leeftijdsgenoten schrijven ook voornamelijk over die periode. Dat is ook prima natuurlijk, maar daardoor blijven dat soort beelden dominant.’

Verder lezen? Ik ben geen secreet van Liu Zhenyun is vertaald door Annelous Stiggelbout en Mathilda Banfield en uitgegeven door De Arbeiderspers. Lees er hier meer over Wie over China wil schrijven, moet over smog beginnen Met mijn verhalen probeer ik meer te vertellen over China als divers, spannend én normaal land. Maar waar begin je, bij een land dat even groot als complex is? Nu ik er ruim twee jaar zit maak ik voor mezelf de balans op. Een lesje Chinajournalistiek voor beginners. Lees het verhaal hier terug Nieuw in China: vrije tijd (en dit is wat ze ermee doen) Chinezen hebben steeds meer vrije tijd. Met het stijgen van de levensstandaard in het land, worden hobby’s en vakanties een serieuze zaak. Ik ging in China op zoek naar het populairste entertainment. Lees het verhaal hier terug