In de Poolse hoofdstad Warschau vindt vandaag een belangrijke bijeenkomst plaats. De inzet: het vermijden van een nieuw gasconflict. Het moet een herhaling van de gascrisis uit 2009 voorkomen. Toen draaide het Russische Gazprom de kraan naar Oekraïne dicht vanwege achterstallige betalingen. De gaslevering aan de rest van Europa ging wel door. Maar doordat Oekraïne een gedeelte van dit gas voor zichzelf hield, kwamen vele Oost-Europese huishoudens zonder gas te zitten.

Alle tekenen voor een nieuw gasconflict zijn aanwezig. De Russen zetten Europa onder druk via het staatsbedrijf Gazprom, dat in haar waarschuwt dat westerse sancties de gaslevering in gevaar kunnen brengen. Een bedreiging om serieus te nemen, aangezien Gazprom verantwoordelijk is voor 30 procent van de totale Europese Aan de andere kant is Oekraïne van plan Gazprom aan te klagen bij Arbitrage Tribunaal in vanwege de veel te hoge gasprijzen die ze moet betalen aan

Twee weken geleden schreef ik dat Europa helemaal niet zo geïnteresseerd is in Oekraïne, de mooie woorden van Europese politici Verschillende Europese landen, waaronder Nederland, hebben juist miljarden euro’s geïnvesteerd in directe pijpleidingen naar Rusland om zo minder afhankelijk te worden van Oekraïne als doorvoerland van Russische gas. Hierdoor verliest het Oost-Europese land haar strategische positie en is steeds meer aangewezen op Rusland. Dat heeft flinke gevolgen voor de gasprijzen die Oekraïne moet betalen.

Wat hebben gasprijzen en het conflict in Oekraïne met elkaar te maken?

De revolutie in Oekraïne is begonnen nadat de Oekraïense president Janoekovitsj weigerde het te tekenen met de Europese Unie. De Russen zijn fel tegen dit handelsverdrag; zij willen Oekraïne namelijk toevoegen aan de Euro-Aziatische unie. Deze douane-unie moet echter nog worden opgetuigd. Daarnaast werkt Rusland al veel langer aan een militair als tegenwicht voor de NAVO. Ook hier zou Oekraïne aan moeten

Wat we lijken te vergeten, is dat Janoekovitjs juist had ingezet op het handelsakkoord met de Europese Unie. Hij zag tot eind november vorig jaar meer heil in aansluiting bij Europa dan deelname aan de Russische Volgens hebben de Russen flink druk uitgeoefend zodat de Oekraïense president afzag van verdere samenwerking met Europa.

Tijdens de daaropvolgende grootschalige demonstraties in november vorig jaar koos Rusland er nadrukkelijk voor achter Janoekovotisj te gaan staan. Om Oekraïne te paaien tekende de Russische president Poetin op 17 december het actieplan waarbij de Russen voor 11 miljard dollar Oekraïense staatsleningen kochten en de gasprijs met één derde verlaagden. Van 400 dollar naar

Nadat Janoekovitsj in februari dit jaar werd afgezet, is deze prijsverlaging weer ongedaan gemaakt. Gazprom maakte begin deze maand bekend dat Oekraïne per 1000 kubieke meter gas 485 dollar moet betalen. Bijna een verdubbeling dus. Daarnaast heeft het Oekraïense olie-en gasbedrijf Naftogaz volgens Gazprom nog onbetaalde rekeningen openstaan ter waarde van Dat is ook de reden dat de Russen dreigen met stopzetting van gaslevering naar Oekraïne.

Hoe komen die Russische gastarieven precies tot stand?

Uit een powerpointpresentatie van een van het Internationaal Energieagentschap, blijkt dat Gazprom heel veel verschillende gasprijzen rekent bij haar Europese afnemers.

Bron: Internationaal Energieagentschap. Illustratie: Momkai

Wat opvalt, is dat Groot-Brittannië verreweg het minst betaalt, gevolgd door een aantal West-Europese landen als Nederland en Duitsland. Oost-Europese landen als Bulgarije, Tsjechië en Polen moeten het meest neerleggen voor Russisch gas.

Een hoge EU-ambtenaar, die in de afgelopen decennia betrokken is geweest bij het EU-Ruslandoverleg, vertelde mij dat er een zeer eenvoudige verklaring is voor deze prijsverschillen. Hoe afhankelijker van Russisch gas, hoe hoger de gasprijs. Zo kunnen Oost-Europese landen en de Baltische staten alleen Russisch gas importeren omdat er geen andere grote gaslanden in de buurt liggen.

Daarentegen hebben de Engelsen hun eigen gasproductie, pijpleidingen naar Noorwegen en vloeibaar gas uit Qatar. Maar omdat de productie van Brits gas flink daalt, is het land in de toekomst ook aangewezen op Russisch gas. Zo levert Gazprom vanaf oktober dit jaar voor het Russisch gas aan de en uit concurrentieoverwegingen is de gasprijs dan zo laag mogelijk.

Oekraïne vervult een sleutelrol als doorvoerland van Russisch gas naar Europa, maar die strategische positie wordt steeds minder Dat betekent dat Rusland niet langer een vriendenprijsje rekent voor het gas richting Oekraïne. Maar het kan juist via tijdelijke verlagingen van de gasprijs politieke invloed uitoefenen, zoals afgelopen december plaatsvond met het actieplan van Poetin.

Bron: Oxford Instituut voor Energiestudies. Illustratie: Momkai

In de is dan ook te zien dat Oekraïne steeds minder Russisch gas importeert. Dit gas is weliswaar meer waard geworden, maar dat rechtvaardigt de verdrievoudiging van de gasprijs in slechts zeven jaar tijd niet.

Hoe afhankelijk is Oekraïne dus van Rusland?

Oekraïne is niet alleen doorvoerhaven van Russisch gas, het is ook een doorvoerhaven van olie. Via de Druzba-pijplijn in Noord-Oekraïne, stromen grote hoeveelheden Russische olie naar Midden-Europa. Slowakije is zelfs voor 100 procent afhankelijk van die pijplijn voor de import van ruwe olie, Hongarije voor 94 procent en Tsjechië voor

Daarnaast is Oekraïne ook zelf erg afhankelijk van Rusland. De vele kolenmijnen in het oosten van het land zijn onvoldoende om aan de grote energievraag van Oekraïne te voldoen. Het land is voor 39 procent van haar energie aangewezen op de import van Russische olie en gas.

Deze afhankelijkheid komt grotendeels door de zeer hoge energie-intensiviteit van de Oekraïense economie. Deze is zelfs tien keer hoger dan het gemiddelde en ongeveer twee keer zo hoog als Belangrijkste reden voor die energie-intensieve economie is de productie van staal. Het land behoort tot de grootste staalexporteurs ter wereld.

En welke belangen heeft Rusland nog meer in Oekraïne?

Naast de al geschetste energiebelangen, heeft Rusland ook flinke militaire belangen in Oekraïne. En dat zal zeker een rol spelen bij de Russische annexatie van de Krim en de ondersteuning van pro-Russische betogers in Oost-Oekraïne.

Zo blijkt uit een rapport van het Britse dat het Russische leger zeer afhankelijk is van Oost-Oekraïense wapenfabrieken. In grootte (4,4 procent) is Oekraïne lang niet de belangrijkste exporteur naar Rusland, maar het levert wel cruciale onderdelen.

Zo wordt maar liefst de helft van de Russische nucleaire wapens en zelfs 80 procent van de nucleaire afstandsraketten gemaakt in Oekraïne. Ook alle Russische helikopters - ook de 260 nieuwe exemplaren die Rusland momenteel laat bouwen - worden voorzien van motoren van Oekraïense makelij. Daarnaast komt 20 procent van het uranium dat Rusland gebruikt uit de Oost-Oekraïense Zhovti Vody-mijnen.

De Russische militaire- en gasbelangen in Oekraïne zijn ook innig met elkaar verweven. Dat is goed te zien in de nasleep van de gascrisis van januari 2009. Nadat Gazprom de kraan dichtdraaide en Oost-Europese huishoudens zonder gas kwamen te zitten, sloot de toenmalige Oekraïense premier een deal met Poetin waarbij Oekraïne flink hogere gasprijzen moest betalen. Na veel binnenlandse kritiek op deze zeer ongunstige deal en het achterblijven van betalingen, kwam er in april 2010 een nieuw gascontract waarbij de Russen de gasprijzen verlaagden met 30 procent in ruil voor 25 jaar verlenging van de marinebasis in Sebastopol op de

Met de Russische annexatie van de Krim, is deze belangrijke onderhandelingstroef van Oekraïne verlorengegaan. Het enige wat Oekraïne nog onmisbaar maakt voor zowel Rusland als Europa, is haar functie als doorvoerland, maar ook dat wordt in toekomst steeds minder van belang.

Tijdens het overleg in Warschau zullen de Russen duidelijk maken dat Oekraïne in gebreke blijft met haar betalingen, terwijl Europa wil dat het Oost-Europese land haar gassector flink gaat Een ding is alvast duidelijk: de subsidies op olie en gas gaan verdwijnen, waardoor Oekraïeners niet alleen getroffen worden door een politieke crisis, maar ook moeten bloeden voor decennia corruptie en wanbestuur.

Poetin heeft gelijk: Europa wil Oekraïne helemaal niet redden Europa mag in haar woorden dan wel achter Oekraïne staan, haar daden vertellen een heel ander verhaal. Onder aanvoering van Duitsland, Frankrijk én Nederland voert de EU al ruim acht jaar een gasbeleid dat Oekraïne enorm heeft verzwakt en steeds afhankelijker heeft gemaakt van Rusland. Een reconstructie. Lees: ‘Poetin heeft gelijk: Europa wil Oekraïne helemaal niet redden’ Ondertussen achter de schermen: hoe Europa Oekraïne de das omdoet met Russisch gas Voor de bühne steunt de Europese Unie Oekraïne en stelt het sancties in tegen Rusland. Maar achter de schermen sluiten de twee grootmachten juist enorme gasdeals, die funest zijn voor de Oekraïeners. Ook Nederland speelt daarbij een grote rol. Een reconstructie. Lees: ‘Ondertussen achter de schermen: hoe Europa Oekraïne de das omdoet met Russisch gas’ Kan Nederland zonder Russisch gas? De Russische inval op de Krim is door Nederlandse politici zeer stevig veroordeeld. Maar wat stelt het voor? Zijn we niet te afhankelijk van Rusland? In een interview met het Radio 1 programma EenVandaag vertel ik hoe het zit. Lees: ‘Kan Nederland zonder Russisch gas?’ Eerst het gas, dan de moraal Morgen loopt het Nederland-Ruslandjaar officieel op zijn einde. In de aandacht stonden de diplomatieke rellen. Maar ondertussen sloten de landen grote olie- en gasdeals. Zo wordt niet alleen de wederzijdse afhankelijkheid steeds groter, maar raakt ook een duurzame energievoorziening steeds verder uit zicht. Eerst het gas, dan de moraal