De Europese CO2-handel ligt op z’n gat. beschreven wij hoe het ooit begon als een goed idee: stel een limiet aan de hoeveelheid CO2 die uitgestoten mag worden in Europa, laat bedrijven betalen voor het recht op CO2, en laat de uitstootlimiet langzaam dalen. Zo wordt het recht om te vervuilen steeds duurder en investeren in duurzame technologie

Maar het liep anders. Lidstaten gaven hun bedrijven gratis rechten en de economische crisis had desastreuze Er zijn op dit moment naar schatting 2,2 miljard rechten in omloop, slechts 2,08 miljard mogen worden gebruikt voor uitstoot. De prijs van een CO2-recht schommelt nu rond de 5 euro; veel te weinig om een verschil te maken in investeringsplannen van grote bedrijven.

Hoe red je een artificiële markt?

Daarom stelde de Europese Commissie in 2012 een simpele ingreep voor: haal miljoenen rechten uit de markt, zodat rechten schaarser worden en de prijs hoger. Brussel was te klein. Vrijwel onmiddellijk schoot de energie-intensieve industrie in het geweer. Het werd de Europese Commissie ernstig kwalijk genomen dat ze tijdens het spel de spelregels veranderde.

Sommige industrieën gingen een stap verder. Het Duitse industriële verbond VIK noemde de ingreep ‘künstlich.’ Ook het Nederlandse VNO/NCW waarschuwde dat de Commissie niet zomaar artificieel mag ingrijpen in de ETS-markt – de vrije markt moet zijn gang kunnen gaan. Merkwaardig, was niet alles aan de ETS-markt sowieso artificieel?

‘Het klink alsof u heel redelijk wilt praten over het klimaatbeleid, maar in feite stelt u daarmee iedere ingreep uit’

In het Europarlement ontstond desondanks een coalitie van sociaaldemocraten, liberalen en groenen die voor het commissievoorstel was. Al was de lobby van verontwaardigde bedrijven hardnekkig. Een paar weken voor de laatste Europese stemming op het Commissie-voorstel kwam Bas Eickhout, dossiervoerder op het ETS voor alle Europese groenen, spreken op het in Den Haag. Het was een congres van de Nederlandse gassector, drukbezocht door belangrijke spelers uit de energiewereld - ook door vertegenwoordigers van bedrijven die een hoop CO2 uitstoten.

‘We zijn nu bijna klaar met het wetsvoorstel,’ zei Eickhout, ‘maar ik word nog steeds belobbyd.’ ‘Vanochtend nog,’ vertelde Eickhout op het congres, ‘kreeg ik een e-mail van de chemiesector dat ik absoluut tegen moest stemmen.’

Een keurige heer in het publiek stond plotseling op en stelde zich voor als de voorzitter van vereniging van grootverbruikers van energie VEMW. ‘Dat klopt,’ zei hij ‘wij zijn tegen het tijdelijk creëren van schaarste op de ETS-markt. Dat is een eenmalige ingreep, wij willen graag een gesprek over een structurele hervorming.’

‘Dat doet u nou iedere keer!’, riep Eickhout. ‘Het klink alsof u heel redelijk wilt praten over het klimaatbeleid, maar in feite stelt u daarmee iedere ingreep uit. Ik wil ook met u praten, maar dan wil ik eerst dat we schaarste maken en dat de prijs van ETS-rechten aantrekt.’

Na meer dan een jaar touwtrekken besliste de EU op 10 december 2013 dan toch dat er definitief 900 miljoen rechten zullen worden gehaald. Het deed de koers op de ETS-markten kort en zal volgens verwachtingen leiden tot een uiteindelijke prijs van 7,50 euro. Nog steeds te weinig.

Naar 40 euro per ETS-recht

Maar een grondige, structurele hervorming van het ETS is nu ook onderweg. Afgelopen woensdag gaf de Europese Commissie het eerste schot voor de boeg. Op tafel liggen nu de nieuwe, voor het Europese energie- en klimaatbeleid van 2020 tot 2030.

Op een persconferentie woensdagmiddag in Brussel onthulden Commissievoorzitter Juan Manuel Barroso, Eurocommissaris voor klimaatactie Connie Hedegaard en Eurocommissaris voor energie Günther Oettinger hun plan voor een ‘automatisch stabiliseringsmechanisme.’ Wanneer er op de ETS-markt meer dan 883 miljoen rechten circuleren, zullen er vanaf 2021 automatisch minder geveild hoeven te worden. Dat moet ertoe leiden dat tussen 2020 en 2030 de CO2-uitstoot afneemt met 40 procent ten opzichte van de uitstoot in 1990.

Volgens financieel persbureau zou daardoor de prijs voor een ton CO2 tot meer dan 40 euro kunnen oplopen. Dat is ongeveer de prijs per ton die nodig zal zijn om dure maar schone gascentrales rendabeler te maken dan goedkope maar vervuilende kolencentrales. En dat was precies de bedoeling van het ETS: een klimaatvriendelijke energievoorziening afdwingen.

‘Ambitieus en betaalbaar’

Het is dus goed nieuws voor het ETS, maar met de andere klimaatdoelstellingen van de EU gaat het minder. De Europese Commissie stelt de lidstaten geen doel meer voor de hoeveelheid hernieuwbare energiebronnen - zoals windmolens of biomassa - die ze moeten gebruiken. De lidstaten die nu allemaal op hun eigen manier moeten zorgen dat ze vastgestelde percentages duurzaam opwekken, worden vanaf 2020 weer vrijgelaten in het bepalen van hun energievoorziening.

In plaats van bindende doelen voor lidstaten, komt de commissie met een ‘Europees bindend doel.’ Alle landen moeten samen in ‘flexibele’ relatie en in constante discussie met de Europese Commissie zorgen dat er in 2030 27 procent meer hernieuwbare energie wordt opgewekt dan in 1990.

Barroso verklaarde dat hij vanaf 2020 een ‘huwelijk tussen klimaatactie en industriebeleid’ wil zien

Dat klinkt vaag en dat is het ook: juridisch gesproken bestaat nog niet zoiets als een ‘bindende Europese doelstelling.’ Niet voor klimaatbeleid, maar ook niet voor ander Europees beleid. Wat het precies inhoudt, wie het gaat handhaven en hoe dat gaat gebeuren is nog niet duidelijk.

Direct op de presentatie over de Europese klimaatvoornemens volgde een persconferentie waar de Commissie de voornemens voor een ‘industriële renaissance van Europa’ presenteerde. Op de persconferentie woensdag verklaarde Barroso dat hij vanaf 2020 een ‘huwelijk tussen klimaatactie en industriebeleid’ wil zien.

Slag van de lobbyisten

De plannen klínken vooral heel redelijk: door de economische crisis kun je niet zomaar van lidstaten vragen om heel erg veel windmolens en zonnepanelen bij te bouwen. Je moet flexibeler zijn. Bovendien, in Duitsland is duidelijk geworden dat een omslag naar duurzame energie enorm veel geld kost. De discussie over de compleet uit de hand lopende energierekening voor laait steeds verder op. Het is begrijpelijk dat er nu een pas op de plaats gemaakt wordt. 40 procent minder CO2-uitstoot is niet superambitieus, maar niemand in de wereld stelt ambitieuzere plannen voor. Europa loopt nog steeds voorop.

Wat zorgen baart is het feit dat het hier alleen nog maar plannen betreft. Voorstellen die nog door ontelbaar veel hoepels van Europese besluitvorming moeten springen, honderden lobbyisten gaan er nog hun zegje over doen. Op 21 en 22 maart zullen de Europese staatshoofden over het voorstel vergaderen. Brussel kennende, komt er nog een hoop water bij de wijn.