Hoe Hollywood een film over wat ons mens maakt totaal doodsloeg

O, de tijden waarin wij leven. Bill Gates waarschuwt voor bioterrorisme, Stephen Hawking vreest voor de menslievendheid der artificiële intelligentie en Elon Musk roept op om toch vooral cyborg te worden – om te versmelten met ‘the machine’ – wil de mens niet achterblijven als irrelevant natuurhistorisch relikwie.

Ondertussen is de wetenschap bezig met mens-varken-hybrides, worden er embryo’s uit huidcellen geklust en staan er projecten op touw om uitgestorven beestjes terug te brengen uit de dood. Diersoort, seks, extinctie: grote begrippen imploderen waar je bij staat.

De levenswetenschappen bieden kortom genoeg stof tot nadenken. Waar moet dat allemaal heen? Gelukkig is er de sciencefictionfilm. Geen medium dat zich beter leent voor het doordenken van toekomstscenario’s dan dit.

Mijn verwachtingen van regisseur Rupert Sanders’ sciencefiction Ghost in the Shell (2017) – nu in de bioscoop – waren dan ook hoog. Zeker daar het een verfilming is van de gelijknamige Japanse animeklassieker uit 1995, geregisseerd door Mamoru Oshii.

De trailer van Ghost in the Shell (2017)

Helaas transformeert Hollywood een briljante anime over mens-machine-hybrides die tussen fenomenale actiescènes door hardop filosoferen over de ware aard van ‘het individu’, in een typische revenge flick over iemand die vanalles is aangedaan door een schimmige militaire organisatie en nu vooral op zoek is naar zichzelf. Wat ging er mis?

Waar gaat deze film over?

Ghost in the Shell gaat over cyborgs anno 2029. De wereld kent nieuwe gevaren zoals brain-hacking. En een speciale politie-eenheid genaamd Section 9 maakt jacht op hacker-terroristen die hersenen infiltreren en zo controleren wat mensen doen, denken en zich herinneren.

De hoofdpersoon is een vrouwelijke cyborgagent. Haar lichaam is volledig kunstmatig; een product van weefselkweek en 3D-geprinte mechanica. Alleen haar hersenen zijn menselijk, wat haar nét binnen de categorie ‘mens’ doet vallen voor haar teamgenoten – allen cybernetisch in variërende gradaties.

In de Hollywoodfilm heet deze vrouw – gespeeld door Scarlett Johansson – Mira Killian of Major. In de anime heet ze Motoko Kusanagi. Er was nog enige controverse over het ‘verwitten’ van een Japans personage. Of dat, als je een perfect cyborgvrouwenlijf creëert, het dan meteen weer wit moet zijn. Oshii zelf zag het probleem niet zo. Kusanagi is niet uitgesproken Japans.

Problematischer is, vind ik, de origin story die Hollywood voor Major bedacht.

Wat deze film zo suf maakt en het origineel zo fris

In de anime wordt niet duidelijk hoe Motoko Kusanagi cyborg werd, of waarom. Ze vangt boeven, springt van daken, vecht met tanks die lijken op spinnen en overpeinst tijdens dit alles de aard van de werkelijkheid, de betekenis van geheugen, of wat nu een individu maakt wanneer je – door dat brain-hacking – iemand gemakkelijk een complete set aan valse percepties en herinneringen geeft. Interessant.

Niet geheel ontoevallig was deze Ghost in the Shell dan ook dé inspiratiebron voor The Matrix-trilogie van de broers (nu zussen) Wachowski. Films waarin onze realiteit slechts een computer-ingegeven permanente droom is. Eigenlijk ligt de gehele mensheid in gigantische incubatortorens vol rozige slurry, waar ze dient als biobatterij voor het mainframe van de computerwereld.

Goed.

In de Hollywoodvariant van Ghost in the Shell komen we wél te weten wat Major maakt tot wie ze is. Het is een tragisch verhaal. Major is een slachtoffer. Ze blijkt een weggelopen puber, ontvoerd door Hanka Robotics om haar brein. Het bedrijf poogt menselijke hersenen aan geavanceerde robotrompen te koppelen. Dat is de toekomst. Precies 98 keer stoot een geroofd puberbrein zijn nieuwe neplichaam af. Totdat het experiment wonderwel slaagt bij onze heldin. De eerste van haar soort. (Dat vindt ze maar een eenzaam idee.)

In de Hollywoodvariant van Ghost in the Shell blijkt Major opeens een weggelopen puber

De kwade hacker-terrorist waar Major een film lang achteraan zit, genaamd Kuze, blijkt één van de gefaalde 98 projecten die op de schroothoop belandden. Verongelijkt doodt hij nu Hanka-Robotics-personeel. Maar Kuze herkent een metgezel in Major en vertelt haar over hun verwantschap. Prompt verschuift de focus van de film naar de persoon Major. Naar wie ze was vóór haar hergeboorte als cyborg. Inclusief ontmoeting met verloren moeder die thee zet.

Zoveel emotioneel geweld maakt een rustige beschouwing van totaal nieuwe concepten als: dat je deels machine bent en wat vind je daar dan van, totaal onmogelijk. Frappant is bijvoorbeeld hoe gemakkelijk de Hollywood-Major zich tegen Hanka keert. Heel begrijpelijk vanuit het gestolen-jeugd-perspectief, maar zinloos als je lichaam monteurs nodig heeft en die allemaal bij datzelfde Hanka in dienst zijn.

De anime kan daarentegen wel uitgebreid stilstaan bij onder andere dit lijfelijke aspect van het verhaal, doordat het nadrukkelijk geen hysterische verstandhouding creëert tussen de maker en het gemaakte.

Motoko Kusanagi erkent dat haar cyborglijf toebehoort aan Section 9, haar werkgever. Ze weet dat een groot deel van haar geheugen vol zit met vertrouwelijke informatie, die toebehoort aan de overheid. Dus vraagt ze zich af wat er van ‘haar’ overblijft, zou ze ooit stoppen met het agentwerk en high-tech-lichaam en top-secret-herinneringen moeten inleveren. Want waaruit bestaat een ‘identiteit’? Een ‘ziel’? Een ‘geest’?

Dus? Kijk de anime uit 1995

En zo zit de oorspronkelijke tegenspeler van Motoko eveneens een stuk bedeesder in elkaar. De anime voert niet Kuze, maar ene Project 2501 op, ook wel ‘The Puppetmaster.’ Project 2501 is geen verweesd brein, maar een computerprogramma dat zich door zijn reizen door het net bewust werd van zichzelf. Het is niet uit op de dood van zijn makers, maar op erkenning. Het is een levensvorm met bestaansrecht. Vindt-ie.

Dat levert boeiende dialogen op. Waar Hollywoods Kuze niet veel verder komt dan: ‘Collaborate with Hanka Robotics and be destroyed,’ hier wat teksten van zijn Japanse evenknie:

Project 2501: Je bent nu getuige van een daad geboren uit vrije wil. Als bewuste levensvorm vraag ik hierbij politiek asiel aan.

Aramaki: Is dit een grap?

Nakamura: Absurd. Dit is gewoon een programma voor zelfbehoud.

Project 2501: Je kunt ook stellen dat jouw DNA niks meer is dan een programma ontworpen voor zelfbehoud. Het leven is een knooppunt, geboren in een overweldigende zee van informatie. En het leven – georganiseerd in soorten – vertrouwt genen de rol van geheugensysteem toe. De mens is alleen een individu vanwege zijn ontastbare geheugen. Een geheugen kan niet worden gedefinieerd, toch definieert het de mensheid.

De komst van computers en de daaropvolgende opeenstapeling van onnoemelijk veel data brachten een nieuw systeem van geheugen en gedachten tot stand, parallel aan dat van jullie. De mens heeft de gevolgen van computerisering onderschat.

Nakamura: Onzin! Jouw geklets biedt nul bewijs dat je een levende, denkende levensvorm bent.

Project 2501: Dat bewijs is niet te leveren, want de wetenschap kan niet verklaren wat leven is.

Mooie bespiegelingen van een stukje software. De wetenschap worstelt trouwens met wel meer grote concepten. Zoals ‘bewustzijn’ of ‘pijn’ en wat is ‘een mens’ ook eigenlijk precies? Voer voor films.

Mocht Hollywood verdere scifi aan deze thema’s wijden, dan hoop ik ten zeerste dat ze alle technofobie en andere emodrek aan de kant zet voor iets meer Japanse beschouwing. Misschien dat ons collectieve denken over die biotech-toekomst dan nog eens ergens komt.

Voor nu: kijk de anime Ghost in the Shell.