Hoe gaat het met je? Je zult wel druk zijn met de presidentsverkiezingen. Die staan nu echt voor de deur: op 23 april gaan de stembussen open. Hoe is de sfeer om je heen?

We mailden over de opkomst van het nationalisme in Duitsland en Frankrijk. In Frankrijk is het debat over identiteit en natiestaat al decennia gaande, schreef je. Het politieke midden nam veel van oorsprong rechtse identiteitsretoriek over. Ik ben benieuwd hoe jij deze voorgeschiedenis terug ziet komen in de huidige verkiezingen. Hoe belangrijk is daarin de vraag naar de Franse identiteit?

Nog zoiets: hoe aanwezig is populistische retoriek tijdens deze Franse verkiezingen? Populisme is natuurlijk een wat glibberige term. trof me als een voorbeeld voor wat je er - in navolging van de Duitse politicoloog - onder kunt verstaan. Staande op een klif, heroïsch uitkijkend over zee, presenteert Le Pen zich als de belichaming van het bedreigde Franse volk.

Deze fictie van een samensmelting tussen leider en volk maakt volgens Müller de kern uit van populisme. Het volk dwaalt nooit, de leider dus ook niet. Pluralisme is per definitie uitgesloten. Het volk wordt gezien als een organisch geheel, dat zich teweer moet stellen tegen een corrupte elite of tegen volksvreemde elementen, zoals in de huidige tijd de islam.

Bij populisten dwaalt het volk nooit, de leider dus ook niet

Le Pens links-liberale tegenstrever Emmanuel Macron zegt dat er niet één vaste Franse identiteit bestaat en dat de islam er prima bij past. Hoe is het mogelijk dat Macron daarmee wegkomt in Frankrijk en zelfs kans maakt op het presidentschap? In het Frankrijk van de terreuraanslagen in Parijs en Nice, het Frankrijk van een haast permanente noodtoestand?

Macron is ook pro-Europees, iets wat in de Duitse pers niet onopgemerkt voorbij gaat. Een zege voor hem is een zegen voor Duitsland, lijkt bij politiek commentatoren de consensus. Dat is begrijpelijk: op Macrons website lees ik dat hij het Europese project nieuw leven wil inblazen op de ‘sokkel Parijs-Berlijn.’ Wel schrijft hij dat de samenwerking hapert door twee taboes: in Frankrijk is er een taboe op de overdracht van soevereiniteit, in Duitsland op het overdragen van geld, dat wil zeggen, het meebetalen aan schulden van andere landen (zoals Griekenland). Duur gezegd: een Europese transferunie.

Kan Macron erin slagen het Franse taboe te doorbreken, denk je? In Duitsland moet dan ook een einde komen aan de huiver voor zo’n transferunie. Je ziet de huidige CDU-minister van Financiën Wolfgang Schäuble, die het liefst geen cent te veel uitgeeft, zijn wenkbrauwen al fronsen. Maar misschien dat Martin Schulz voor een verandering zorgt, de sociaaldemocratische kanselierskandidaat die de afgelopen maanden in de opiniepeilingen omhoog schoot. Als voorzitter van het Europese parlement was hij voor een transferunie en bekritiseerde hij de strenge Duitse spaarcultuur.

De vraag is natuurlijk wel hoe populair Schulz blijft. Er is in Duitsland nog een lange weg te gaan naar de verkiezingen van september. Schulz zal vroeg of laat concrete programmapunten en ook SPD-beleid van de afgelopen jaren moeten verdedigen. Tot nu is hij de outsider die weidse vergezichten schetst over ‘sociale gerechtigheid.’ Die visie inspireert, maar blijft vaag; het valt te bezien of mensen nog steeds enthousiast zijn als bekend wordt waaruit die gerechtigheid bestaat, en wie die betaalt.

Duidelijk is dat Schulz niet erg van sparen houdt. En dat hij hartstochtelijk voor Europa is. Dat ervaren velen als een verademing. Al een paar maanden gaan er in tientallen Duitse steden duizenden de straat op vóór Europa. Ze willen een vuist maken tegen het populisme en zien de Franse presidentsverkiezingen als een beslissend moment. Er komen ook redelijk veel jonge mensen op deze demonstraties af. Lang was alles voor hen vanzelfsprekend, nu voelen ze dat ze iets kwijt kunnen raken dat hun, als ze erover nadenken, dierbaar is: Europese eenwording.

Hartelijke groet,

Wilfred

Dank voor je mail. Dat boek van Müller dat je aanhaalt, is inderdaad verhelderend. Populisme is volgens hem moreel geladen: de ware populist spreekt niet alleen namens het volk (dat doet iedere politicus weleens) maar stelt het ook als ondeelbaar en ‘goed’ voor. Daartegenover staan de volksvijandige elites en wezensvreemde elementen, zoals je schreef.

Jij wijst in dat verband op Marine Le Pen. Maar uiterst links heeft er ook een handje van. Ik zou althans geen bankier of een beurshandelaar willen zijn in het Frankrijk waarin Jean-Luc Mélenchon president is. Zijn partij, La France insoumise, het Frankrijk dat zich niet laat onderwerpen, heeft niet alleen de oorlog verklaard aan het kapitalisme, maar ook aan journalisten.

Mélenchon groeit snel in de peilingen en op sociale media zag ik dat er ook in bepaalde linkse kringen in Nederland een fascinatie voor Mélenchon bestaat. Hij gaat er door voor een linkse sociaaldemocraat die gunstig afsteekt bij figuren als François Hollande, Lodewijk Asscher of Jeroen Dijsselbloem.

Mélenchon is veel, maar een sociaaldemocraat?

Mélenchon is veel, maar een sociaaldemocraat? Uit zo’n classificatie spreekt veel onbegrip over wat links in Frankrijk is en hoezeer de Parti Communiste Français (PCF) daar zeventig jaar lang haar stempel op heeft gedrukt, stalinistisch als ze was. Als partij is de PCF allang geen factor meer, maar ze heeft de politieke cultuur van links Frankrijk met radicaliteit geïmpregneerd. Het ‘jusqu’au-boutisme’ van de Franse vakbonden vat het goed samen. Tot het gaatje gaan, betekent dat letterlijk. Een bedrijfstak kapot staken indien het moet.

Het is een onverzoenlijkheid die je ook bij Mélenchon aantreft. Zo wil hij de EU inruilen voor de Bolivariaanse alliantie, een politiek en economisch samenwerkingsverband dat is opgericht door Cuba en Venezuela. Rusland en Iran zijn er observerend lid van. Je moet er maar zin in hebben.


Goed, het afgelopen paar jaar heeft Mélenchon zijn toon gematigd, de harde trek om zijn mond maakte plaats voor een genereuze lach, maar ik zal zijn scheldkanonnades tegen journalisten die hem tijdens de campagne van 2012 volgden niet licht vergeten.

Zelfs buitenlandse, Stefan de Vries bijvoorbeeld, de correspondent in Parijs voor RTL Nieuws. Die ontdekte per toeval dat Mélenchon in zijn straat een demonstratie in scène zette voor de Franse televisie. Vanaf zijn balkon maakte De Vries daar een foto van In talkshows maakte Mélenchon hem vervolgens dagen achtereen uit

Maar nog even wat betreft dat Franse populisme: Le Pen staat stabiel op 24 procent van de stemmen; Mélenchon gaat richting de 20 procent en dan heb je nog een zwikje kleine radicale kandidaten die samen goed zijn voor zo’n 6 procent. Dat betekent dat de helft van de Franse kiezers in principe bereid is om het huidige systeem op te blazen. Dus: uit de EU, stoppen met de euro, einde van de vrijhandel zoals we die kennen.

Een andere enorme groep zijn de niet-stemmers. Naar verwachting blijft circa 30 procent van de Fransen thuis. Die gelooft niet meer dat een wisseling van de politieke macht het verschil kan maken. Het is tekenend voor de enorme weerzin tegen het politieke establishment, een weerzin die niet uit de lucht komt vallen, maar die een optelsom is van ergernissen en angsten die gedurende decennia werden

In verband daarmee ben ik nu in de L’Yonne, een departement ten zuidoosten van Parijs, onderdeel van de Bourgogne. Het is het typische Frankrijk zoals we dat kennen van de ansichtkaarten: glooiende heuvels met wijnranken, kronkelende riviertjes, schilderachtige dorpjes met eeuwenoude kerkjes – allemaal perfect gerestaureerd. Ik verblijf in een negentiende-eeuwse notariswoning aan de rand van Auxerre. Gevonden via Airbnb. Voor nog geen 40 euro per nacht heb ik de zolder met uitzicht op het oude stadscentrum. Ik heb mijn fiets mee en gisteren fietste ik nog even 45 kilometer op en neer naar Chablis, je weet wel, van de witte wijn.

Ook hier, in het Frankrijk dat we kennen van ansichtkaarten, stemt een derde op het Front National

Het neemt niet weg dat het Front National in de L’Yonne op ongeveer een derde van de stemmen kan rekenen. Niet per se in Auxerre zelf, dat tamelijk welvarend is, maar aan de (arme) randen van het departement. Ik focus op Tonnerre, een pittoresk stadje van 5.000 zielen, waar 60 procent tijdens de laatste verkiezingen niet stemde en zij die dat wel deden in overgrote meerderheid kozen voor het Front. Het is het bekende verhaal: ooit was Tonnerre een florerend stadje, maar de metaalindustrie verdween en er was niemand die een andere richting op kon wijzen – het verhaal dat voor heel Frankrijk opgaat eigenlijk.

Dan is er nog, je mailde het al, Emmanuel Macron. Hij is het spiegelbeeld van Le Pen: pro-Europa, voor vrijhandel, voor meervoudige identiteiten. In de peilingen gaan hij en Le Pen nek aan nek. Afgelopen weekend trok ik in Parijs een dagje op met Macron-aanhangers die op de kade van de Seine aan het flyeren waren. Ze voldeden helemaal aan het cliché – iets wat ze zelf overigens volmondig beaamden. Allemaal waren ze meertalig, hoogopgeleid en cultureel geïnteresseerd. Ze werkten in creatieve beroepen, als consultant, als zelfstandige of als advocaat.

Ze zijn onderdeel van een beweging die zich En Marche! noemt. Iets meer dan een jaar geleden gingen de eerste ‘marcheurs’ op pad. Overal in Frankrijk klopten ze op de deuren, zo’n 300.000 in totaal. ‘Laten merken dat we de Franse kiezer serieus nemen,’ zo vatte een marcheur van het eerste uur het voor me samen. Uit al die gesprekken stelden ze een programma samen waarmee Macron de kloof tussen links en rechts hoopt te overstijgen.

Toch gaat het volgens mij niet zozeer om concrete programmapunten als wel om de dynamiek. Macron wil in de eerste plaats optimisme uitstralen, energie. Hoop. Hij is de ‘Obama Français,’ zoals ook zijn aanhangers me voorhielden. Niet voor niets laat En Marche! zich inspireren door de die Obama voerde in 2008.

Het is tegelijk ook de voornaamste kritiek. Hoe haalbaar is zijn programma? Hoe gaat de partijloze Macron voor elkaar boksen dat hij straks in juni Zonder een meerderheid in het parlement begint hij weinig. En zal hij er werkelijk in slagen het stugge Frankrijk in beweging te krijgen? Dat Frankrijk is al veertig jaar lang sterker gebleken dan welke president dan ook.

Voor de Frans-Duitse as waar je over schreef is een eventuele verkiezing van Macron denk ik wél goed nieuws. In heeft hij aangegeven dat hij wil bewegen, ook op het gebied van verdere overdracht van bevoegdheden.

Macron noemt energie, veiligheid, immigratie en digitalisering als voorbeelden van terreinen waarop hij verdere Europese integratie noodzakelijk acht. Toch geldt ook hier dat het vooralsnog maar woorden zijn. Laten we politici op hun daden beoordelen – zeker Franse politici.

Groeten, Marijn

Lees ook:

Wij mailen over de Duitse en Franse verkiezingen. Die bepalen de toekomst van Europa De verkiezingen in Frankrijk en Duitsland bepalen de toekomst van Europa. Daarom mailen wij elkaar het komend jaar vanuit Parijs en Berlijn. Deze keer: hoe het nationalisme in beide landen de verkiezingen vormgeeft. Lees de briefwisseling hier terug Dit Franse stadje laat zien wat er gebeurt als het Front National wint Het Noord-Franse stadje Hénin-Beaumont geldt als de proeftuin van het Front National, dat er sinds 2014 de scepter zwaait. In een indringend boek beschrijft een oppositielid hoe het FN er iedereen met een andere mening - ambtenaren, journalisten - de mond snoert. Lees het stuk hier terug