Komende zondag is het hier zover. Dan bepalen 47 miljoen geregistreerde kiezers wie de nieuwe Franse president wordt: de pro-Europeaan of de nationaliste

Ik begreep dat er daar veel opluchting is, nu het erop lijkt dat Macron het zonder veel problemen zal gaan halen. Mij lijkt dat enigszins voorbarig. Niet dat ik eraan twijfel of Macron zal winnen. Het is meer dat ik me afvraag of hij in staat zal zijn om te regeren. Politicologen die ik hier spreek, wijzen er op dat alles afhangt van de parlementsverkiezingen in juni. Zal de partijloze Macron erin slagen een meerderheid te veroveren? Die kans is tamelijk gering.

En dan is het ook nog La France contestataire, het dwarse Frankrijk. Als je iedereen bij elkaar optelt die twee weken geleden, in de eerste ronde, anti-systeem, blanco of niet heeft gestemd, kom je uit op 65 (!) procent. Tel daar de steeds gewelddadiger straatprotesten en de gistende situatie in de banlieues bij op en je hebt een pre-revolutionaire situatie. Is dat een klimaat waarin een onervaren president zonder reële institutionele machtsbasis kan gaan hervormen?

‘Hoe dan ook zal er komende zondag een vrouw winnen,’ zei Le Pen gevat. ‘Of ik, of Merkel.’

Afgelopen woensdag was het debat tussen Macron en Le Pen. Gezien dat Angela Merkel nog even voorbijkwam? ‘Hoe dan ook zal er komende zondag een vrouw winnen,’ zei Le Pen gevat. ‘Of ik, of Merkel.’ Nadat ze Macron eerder al had trachten te framen als een knechtje van het grootkapitaal, deed ze dat nu als een schoothondje van ‘La Chancelière,’ zoals Merkel hier in Frankrijk wordt genoemd.

zoals je wel zult hebben meegekregen. Vooral Le Pen viel door de mand. Ze stapelde fout op fout en was niet alleen erg agressief, maar ook ronduit onbeleefd. Zelfs haar eigen aanhang was teleurgesteld. Ik zag het debat te midden van een groep hoogopgeleide consultants in het chique negende arrondissement, nabij Opéra. Die weten wel hoe je zo’n avondje organiseert. Champagne, vins fins uit de Bordeaux, ik zag zelfs ergens een echt dure fles cognac staan. Niemand was hier voor Le Pen, dat zal je niet verbazen.

Maar ook elders niet in Parijs, hoor. Tijdens de eerste ronde haalde ze hier slechts 4 procent van de stemmen op. Haar aanhang zit vooral in het noorden, het oosten en in het zuiden, langs de Middellandse Zeekust. Mogelijk heb je Zo ongeveer overal ten oosten van de as Béziers-Calais kwam Le Pen tijdens de eerste ronde als grootste uit de bus.

Vorige week bezocht ik twee belangrijke bastions van het Front National: het stadje Hénin-Beaumont in het noorden en het departement Vaucluse in het zuiden. In Hénin-Beaumont heeft de partij een burgemeester; in de Vaucluse een députée (een afgevaardigde in de Assemblée Nationale, het nationale parlement). De burgemeester, Steeve Briois, zit er nu drie jaar. In 2014 werd hij met een absolute meerderheid gekozen. Inmiddels toont meer dan zeventig procent van de inwoners zich tevreden met zijn beleid.

Hoe speelde de arbeidersjongen Briois dat klaar? ‘Doen wat je belooft,’ zei hij me tijdens een lunch. Hij verlaagde de lokale belastingen, knapte de stad op, bracht de gemeentefinanciën op orde en verdubbelde het aantal agenten. Kritiek is er ook, met name van een groene politica die een boek tegen Briois schreef: Nouvelles du Front,

In de regio rond Hénin-Beaumont, het voormalige mijnbassin, zijn het vooral sociaaleconomische problemen die kiezers naar FN drijven; in het zuiden ligt het accent op immigratie, uit voormalige koloniën in de Magreb en West-Afrika met name.

In het stadje Carpentras, aan de voet van de Mont Ventoux, sprak ik met de 27-jarige Marion Maréchal-Le Pen, die namens het FN in het parlement zit. Inderdaad familie van. Een volle nicht. Of kleindochter, het is maar hoe je het bekijkt. In het kantoor van Maréchal-Le Pen werd ik getroffen door een verkiezingsposter van zo’n 25 jaar geleden. Jean-Marie Le Pen, oprichter van het FN, poseert er met op zijn arm een baby met blond vlashaar: Marion. Nog altijd hebben de twee een innige band, veel sterker dan de inmiddels 88-jarige Jean-Marie met zijn dochter Marine onderhoudt. ‘Marion,’ zo zei hij onlangs nog, incarneert het ‘zuivere’ Front National.

Hoewel Maréchal-Le Pen onlangs is gescheiden staat ze te boek als tamelijk streng katholiek. In elk geval is ze een fel tegenstander van het in 2013 ingevoerde homohuwelijk. Ook is ze een uitgesproken anti-multiculturalist. De Franse cultuur moet leidend zijn en daarom mogen er wat haar betreft niet te veel mensen met een niet-westerse achtergrond bij. Ze hekelde de ‘islamisering’ die ervoor zorgde dat moslims zich verscholen in hun eigen groep.

Nu viel me in Carpentras inderdaad op dat Noord-Afrikaanse immigranten en autochtone Fransen volkomen langs elkaar heen leefden. Ik bezocht Pous du Plan, een ensemble van vale flats even buiten de stad die geheel door immigranten uit Marokko en Algerije werd bevolkt. Zeventig procent van de gezinnen leeft onder de armoedegrens. Ik leerde er de 36-jarige Farid Chrifi kennen, een sociaal werker die zo’n zestig kinderen in de leeftijd van dertien tot zeventien jaar onder zijn hoede had. Als het Front National altijd onderscheid maakte tussen islam en islamisme, zoals Maréchal-Le Pen me had bezworen, hoe kon het dan dat moslims de partij niet vertrouwden?

Volgens Chrifi, die zich een noemde, was voor de goede verstaander duidelijk dat moslims er voor het Front National niet bijhoren. ‘In toespraken gaat Marine Le Pen tekeer tegen halalvlees, boerkini’s en hoofddoeken. Ze doet het voorkomen alsof Frankrijk in razend tempo islamiseert. Dat wij een bedreiging zijn.’

In de nasleep van de aanslagen op de redactie van het satirische weekblad Charlie Hebdo was Chrifi met zijn pupillen het gesprek aangegaan. Daarvoor hadden ze nooit echt nagedacht wat het betekende om ‘Frans’ te zijn. ‘Veel zeiden zich Arabisch te voelen, wat weten ze van die cultuur? Ze kennen het alleen van vakantie. Toen ik ze Oum Kalsoum liet horen, kon geen van allen dat thuisbrengen. Maar toen ik even later opzette, lichtte iedereen op.’

Duidelijk is dat de breuklijnen in de samenleving dieper dan zijn dan ooit

Op straat in Carpentras werden kinderen uit Pous du Plan na de aanslagen plotseling raar aangekeken. Soms werden ze zelfs uitgescholden: ‘terrorist’ klonk het dan, vertelde de zestienjarige Rachida me. Chrifi nam het initiatief tot een reis naar Parijs. Met een groep van 24 kinderen uit de wijk bezochten ze vorig jaar de grote musea en kregen ze een rondleiding in het parlement. Daarbij bleef het niet. Met zijn veertienen gingen ze een maand geleden naar Brussel. Van de ouders werd een eigen bijdrage van 150 euro gevraagd. ‘In België waren we opeens die Fransen,’ zegt Rachida trots.

Het was een lichtpunt in een voor de rest tamelijk somber stemmende reportagereis. Duidelijk was dat de breuklijnen in de samenleving dieper dan zijn dan ooit. Tussen arm en rijk, stad en platteland, autochtonen en nieuwkomer, moslim en niet-moslim. Ook is gebleken dat een debat langs de lijnen ‘winnaars’ en ‘verliezers’ van de globalisering een kolfje naar de hand van Marine Le Pen is.

Winnaars, dat zijn degenen die van de globalisering profiteren. Welvarende mensen in de steden die uit eten gaan bij de Koreaan. Verliezers, dat zijn degenen die de globalisering ondergaan. De fabriek waar ze werken zien verdwijnen, of te maken krijgen met een toevloed van migranten uit een dusdanig andere cultuur dat ze zich niet langer meer in hun eigen wijk thuisvoelen.

Mocht Macron inderdaad worden gekozen, dan zal zijn opdracht zijn om van ‘verliezers’ weer ‘winnaars’ te maken. Maar wat als hij niet slaagt? En er zijn allerlei redenen te verzinnen waarom dat niet het geval zal zijn. Le Pen staat klaar om iedere nieuwe verliezer bij de volgende verkiezingen in haar kamp te verwelkomen. Geen geruststellend vooruitzicht.

Marijn

Inderdaad: stel nu dat Macron als president mislukt? In Duitsland klonk na de uitslag van de eerste ronde niet alleen de te verwachten opluchting; mij viel ook op dat er al meteen vooruit werd gekeken. En daar werd de toon bezorgd. De kans dat Macron als president hopeloos vastloopt is reëel.

En wat dan? Wat als de Franse Obama faalt?

Dan wordt Le Pen president in 2022, las ik in verschillende Duitse kranten. Ook Ronja Kempin maakt zich zorgen. Zij is Frankrijk-expert van de Duitsland zal Macron moeten helpen, zegt ze. Alleen al uit eigenbelang: een falende Macron betekent een Duitsland dat helemaal alleen komt te staan in de EU.

Dus zal Berlijn, betoogt ze, Frankrijk tegemoet moeten komen, bereid moeten zijn tot ‘duidelijke economische en ideologische offers.’

Daartoe zal Macron ongetwijfeld ook gaan oproepen. Hoe pro-Duitsland ook, ik denk niet dat hij zich als schoothondje van de kanselier zal opstellen. In januari hield hij aan de Humboldt-universiteit in Berlijn een lezing waarin hij zei dat het Duitsland een andere euro-politiek moet gaan voeren. Want nu is de euro in feite

Vooralsnog lijkt de politieke wil in Duitsland niet erg groot om de harde financieel-economische opstelling in Europa te laten varen, al is er wel een schoorvoetend debat over aan het ontstaan, zo lijkt het.

Hoe pro-Duitsland ook, ik denk niet dat Macron zich als schoothondje van de kanselier zal opstellen

Ik vraag me soms af of de Duitsers wel beseffen hoe impopulair ze eigenlijk zijn in Frankrijk en grote delen van (met name Zuid)-Europa. Misschien weten ze het in theorie, maar dringt het ook echt door?

Bij een dominante rol in Europa kun je je ongemakkelijk voelen als Duitser, zeker gezien de geschiedenis. Maar het is natuurlijk wel de fijnste positie om te hebben. Een positie van waaruit het me moeilijk lijkt om je in te leven in Europeanen die het een stuk minder goed hebben, zoals in Griekenland of, ja ook dat, Frankrijk.

Ga maar na. De werkloosheid in Duitsland is dit jaar opnieuw gedaald en ligt nu op 5,9 procent, een laagterecord sinds 1990. Tegelijk heeft Duitsland een begrotingsoverschot van 24 miljard euro (!), ook al een record sinds 1990. De komende Duitse verkiezingen zullen voor een groot deel gaan over het luxeprobleem hoe al dat extra geld het best te besteden is.

Gemeten naar dit soort ontwikkelingen gaat het Duitsland voor de wind. En dat komt mede door de grote handelsoverschotten van het land en de lage rentes in de eurozone, waar andere landen juist meer de nadelen van ondervinden. Het zal, kortom, nog een hele uitdaging worden om die Frans-Duitse as weer te laten werken, ook met Macron in het Elysée.

Interessant trouwens, wat je schrijft over je ontmoeting met Maréchal Le Pen. Wat zij vertelt over de Franse ‘leidende cultuur’ doet me denken aan een discussie die juist deze week in Duitsland is losgebarsten, over de vraag of Duitsland een ‘Leitkultur’ nodig heeft. Daar vertel ik je in een volgende brief graag meer over.

Hoe gaat het ondertussen met jou? Behalve dat je af en toe dure cognac drinkt, krijg ik de indruk dat je je helemaal over de kop werkt. Maar de adrenaline zal toch een keer op zijn, lijkt me. Hou je het nog vol?

Zelf kom ik – om je even jaloers te maken – net terug van een korte vakantie in Tsjechië. Ik arriveerde in een woning vol half geopende dozen. Want ja, ik ben weer verhuisd. Naar een van de fijnste hoekjes van de stad, als je het mij vraagt: op de grens tussen de levendige wijk Neukölln en het hippe Kreuzberg.

Op het stadsdeel Wedding, waar ik in februari kwam wonen, ben ik niet verliefd geworden. Het heeft tussen ons niet geklikt, al snap ik in theorie de charmes van een totaal niet-hippe wijk. Maar de voornaamste reden voor mijn vertrek was dat ik me niet prettig voelde in mijn woning daar, een benauwende zolderwoning.

Nu heb ik ruimte te over. Ik zit in zo’n typische Berlijnse woning uit het begin van de vorige eeuw, met 3,5 meter hoge plafonds waarop het ooit zo fraaie stucwerk haast onherkenbaar is geworden omdat elke huurder er een dikke, nieuwe verflaag op kwakte.

Berlijn ken ik onderhand aardig, ook al doordat ik zoveel woningen bekeken heb. Maar Duitsland? Na een paar maanden heb ik nog steeds niet het gevoel dat ik helemaal ‘in’ het land zit. Zo viel ik bij terugkomst van mijn vakantie midden in een schandaal in het Duitse leger: een luitenant was opgepakt op verdenking van het beramen van rechts-extremistische aanslagen. De redactie van Trouw belde. Heeft het Duitse leger een nazi-probleem? Goeie vraag. Geen idee. Hoeveel tijd heb ik? Een dag.

Maar met elk artikel leer ik een beetje meer van dit land.

Groet, Wilfred

P.S.: Wist je dat de AfD nieuwe lijsttrekkers heeft? De rechtse flank lijkt het stuur in de partij overgenomen te hebben. Het nieuwe gezicht is Alice Weidel, een jonge lesbische econome. Ik ben benieuwd of zij de partij nieuw elan gaat geven.