Ik zit er klaar voor: mijn linkerwijsvinger op de E, mijn rechterwijsvinger op de I, mijn geluidsdichte koptelefoon op mijn hoofd. Op mijn scherm staat een banner met ‘Impliciete Associatie Test.’ Over tien minuten zal ik weten of ik racistisch ben.

Klaar voor de start, af. Bij een foto van een zwart gezicht druk ik links, bij een wit gezicht rechts. In de volgende ronde druk ik links bij een negatief woord - pijn, slecht, verachting - en rechts bij een positief woord - vriendschap, liefde, vrede.

Links, rechts, rechts, links, rechts, links, links.

Nu worden foto’s en woorden afgewisseld. Ik druk links bij zwart of negatief, rechts bij wit of positief. Ik merk dat ik langzamer word. Mijn telefoon gaat trillen, het is mijn collega met wie ik zo ga lunchen. Ik druk haar weg.

Dan wordt het pas echt beroerd: ik moet nu links drukken bij wit of negatief, rechts bij zwart of positief. Een paar keer krijg ik een rood kruis, omdat ik bij een zwart gezicht toch de linkertoets indruk.

‘Hier is je resultaat,’ lees ik na afloop. ‘Je data suggereren dat je een sterke automatische voorkeur hebt voor Europese Amerikanen boven Afrikaanse Amerikanen.’ Met andere woorden: ik ben een racist.

De test weet wel beter

Wil je racisme bestrijden, dan moet je het begrijpen. En wil je iets begrijpen, vinden velen, dan moet je het kunnen meten. Enter: de Impliciete Associatie Test, ontwikkeld door een groep Harvard-onderzoekers.

Het is een bijna magische ervaring. De test kijkt even in je ziel en weet wat er in de krochten schuilgaat. Het gaat hier om onbewuste vooroordelen: je ziet ze zelf niet, maar de test weet wel beter.

Als je langzamer reageert als zwarte gezichten aan positieve woorden worden gekoppeld, is het idee, heb je onbewust een slechte associatie bij zwarte mensen. Op de een of andere manier is de zwart + positief-combinatie lastig voor je brein.

Je ziet je vooroordelen zelf niet, maar de test weet wel beter

De test bestaat nu bijna twintig jaar en is enorm populair. Iedereen kan zelf een test doen op de en De opvallendste bevinding: bijna iedereen heeft onbewuste vooroordelen.

Dit resultaat speelt een belangrijke rol in discussies over racisme in de Verenigde Staten, bijvoorbeeld als het gaat over politiegeweld. Al is een politieagent niet uitgesproken racistisch, als hij snel moet reageren kan een onbewust vooroordeel verschil maken tussen leven en dood. En zelfs een zwarte agent kan zulke fouten maken.

Ook in Nederland wordt de test regelmatig genoemd, bijvoorbeeld in de documentaire van Sunny Bergman, het boek van Anousha Nzume en, laatst nog, in een artikel van collega Bregje Hofstede over een vergelijkbare test over

En ik, bleek nu, was dus ook een racist. Toch voelde ik me er niet zo slecht over. Niet omdat het me niet kon schelen, maar omdat ik wist: de test staat op losse schroeven.

Wat is het probleem?

Een paar dagen voordat ik de test maakte, las ik een doorwrocht artikel van journalist Jesse Singal. De titel is veelzeggend: Er is een berg onderzoek, schrijft hij, dat laat zien dat de test niet voldoet aan de eisen die normaliter gesteld worden aan psychologische testen.

De eerste eis is betrouwbaarheid. Een persoon moet min of meer hetzelfde scoren als hij de test opnieuw doet. Ik deed de test nog een keer en, ja hoor, weer die ‘sterke voorkeur voor Europese Amerikanen.’ Ook zonder bellende collega. Logisch, je kunt niet op vrijdag een racist zijn en op maandag niet meer.

Maar over het algemeen blijkt de IAT slecht te scoren op dit punt. Singal dook in het onderzoek en vond geen enkele studie waarin de betrouwbaarheid voldeed aan de

Dan de tweede eis: validiteit. De test moet datgene meten wat het zegt te meten. Dat is in dit geval ingewikkeld, omdat het gaat om een onbewust vooroordeel. Als je zelf al niet weet of je het hebt, hoe kun je dan weten of een test het juist heeft?

Onderzoekers lossen dit probleem op door aan te nemen dat iemand die impliciet racistisch is, zich ook vaker expliciet racistisch gedraagt. Zo zou ik me anders gedragen tegenover een zwarte onderzoeksassisent dan iemand met een lage score.

Singal keek naar ‘metastudies,’ waarin al dit soort onderzoeken bij elkaar worden geraapt om te kijken wat de algemene bevindingen zijn. En hij is duidelijk: ‘IAT-scores zijn slechte voorspellers voor discriminerend gedrag.’

Gek genoeg Maar wat had ik, met miljoenen anderen, dan zitten doen op die website?

Wat dan wel?

Die rode kruizen, mijn langere twijfelen - er gebeurde wel degelijk iets toen ik zwarte gezichten aan positieve woorden moest koppelen. Hoe zou je dat anders kunnen verklaren dan met racisme?

Singal bespreekt dat een mogelijk antwoord geeft. Dit keer ging de IAT niet over wit en zwart, maar over twee fictieve volkjes: de Noffianen en de Fassieten.

Eerst lazen de deelnemers materiaal waarin telkens werd geassocieerd met woorden als ‘onderdrukt’ en ‘mishandeld.’ Toen deelnemers vervolgens de IAT deden, bleken ze inderdaad bevooroordeeld. Hun reactietijd was langer als ze een ‘onderdrukt’ volk moesten koppelen aan een positief woord.

Betekent dit dat ze een diepgewortelde afkeer hadden van die arme Noffianen of Fassieten? Dat lijkt me sterk, de volkjes bestaan immers niet.

Waarschijnlijker is dat het kennen van negatieve stereotypes een onbewuste negatieve associatie oplevert. Je hersenen zijn dan misschien wel getraind om deze woorden met elkaar te verbinden, maar dat wil niet zeggen dat je diep vanbinnen bevooroordeeld bent. Dit zou ook aan de hand kunnen zijn in de ‘echte’ IAT, als je bedenkt dat bepaalde stereotypen geregeld in het nieuws komen.

Dit is maar één onderzoek (ook nog eens met een kleine steekproef) en één verklaring. Maar er zijn er veel meer studies die stellen: de IAT pikt iets anders op dan (slechts) een onbewust vooroordeel.

Bestaat racisme dan niet?

Het is verbazingwekkend hoe populair de IAT is geworden zonder sterke wetenschappelijke basis. Of misschien niet zo gek: het idee dat we onbewust racistisch zijn, helpt te begrijpen waarom sommige groepen nog altijd benadeeld worden.

Dat de test onbetrouwbaar is, wil trouwens niet zeggen dat onbewuste vooroordelen niet bestaan. Zoals Singal in stelde: als je zegt dat een thermometer niet goed werkt, ontken je ook niet dat temperatuur bestaat.

De test dan maar weggooien? ‘Nee,’ stelt socioloog Julian Schaap, die de IAT gebruikt om muziekvoorkeuren te onderzoeken. ‘Al is het geen Grote-Geheime-Vooroordelen-Verklapper, het laat wel zien dat onbewuste associaties bestaan. Laten we verder uitzoeken wat die betekenen, in plaats van het kind met het badwater weg te gooien.’

En of racisme bestaat? Dat blijkt niet alleen uit persoonlijke ervaringen, maar ook uit structureel onderzoek. Zo stuurde het Sociaal en Cultureel Planbureau herhaaldelijk fictieve cv’s op naar werkgevers. Zo’n afwijzing heeft soms uitgesproken racistische redenen, zoals de man die werd afgewezen Maar vaak zijn het onbewuste processen die ervoor zorgen dat een cv in de prullenbak belandt.

Kortom, racisme bestaat en het is aannemelijk dat er een onbewuste component is. Maar als we echt willen begrijpen wat er aan de hand is, moeten we niet steunen op wankele onderzoeksmethoden.

Wil je op de hoogte blijven van mijn artikelen? Als correspondent Ontcijferen onderzoek ik de getallenwereld. In mijn wekelijkse mail houd ik je op de hoogte van wat ik schrijf, zie, hoor en lees. Een vast onderdeel: #NerdAlert, voor de getallenliefhebbers. Schrijf je in voor mijn wekelijkse mail

Lees meer...

‘Niet voor Surinamers.’ Amsterdam sloot complete wijken voor niet-witte Nederlanders Hoewel Surinamers in de jaren zeventig Nederlandse staatsburgers waren, konden ze niet wonen waar ze wilden. Ze werden uit sommige wijken in Amsterdam geweerd en kwamen en masse in de Bijlmer terecht. Lees het verhaal van Miguel hier terug Waarom je Kendrick Lamar serieus moet nemen en niet zomaar kunt twerken op Beyoncé Dit verhaal gaat over het overnemen van cultuur. Door het wit-maken van tradities uit andere culturen, krijgen ze status. Tijd om je te realiseren wat culturele toe-eigening is, en wat er mis mee is. Lees het verhaal van Anousha hier terug Onderteken dit manifest en maak Nederland #Schuldvrij! In dit manifest doen we vijf aanbevelingen aan de landelijke politiek om ons schuldenprobleem op te lossen. Onder de steunbetuigers: bedrijven als Achmea en KPN, saneringsrechters, deurwaarders, bewindvoerders, schuldhulpvrijwilligers, wethouders en ga zo maar door. Sluit je ook aan! Lees het verhaal van Jesse hier terug