Het kabinet-Rutte III wil de erfenis van Ivo Opstelten afbreken. Hij als minister van Veiligheid en Justitie de vorming van de Nationale Politie in 2012 door. Opstelten combineerde een straffe agenda – harde aanpak van drugs, strenger straffen – met de belofte van een efficiëntere en goedkopere politie.

Geen van die ambitieuze beloftes is waargemaakt, weten we nu.

Erkenning daarvoor staat in het Geen stoere praatjes over meer en strenger straffen, wel verstandige ideeën over het legaliseren van wiet. Geen loze beloftes over honderden miljoenen ‘efficiencywinst’ die een Nationale Politie zou opleveren, maar extra geld en mensen waar de politie al jaren om vraagt.

Hieronder de belangrijkste voorstellen over de politie in het regeerakkoord geanalyseerd.

Legale wiet: Het begin van een revolutie?

Voor de politie zou het verstrekkendste plan weleens het met legale wiet kunnen zijn. Toch is het heel een handjevol gemeentes gaat kijken wat de effecten zijn van het decriminaliseren van wiet. Als dat inderdaad tot minder misdaad en overlast leidt, zou totale legalisering logisch zijn.

Legalisering is geen wondermiddel

Dat kan grote gevolgen hebben. Van alle politiecapaciteit gaat ongeveer de helft zitten in de strijd tegen drugs (cannabis en andere middelen). Goed, legalisering is geen wondermiddel en niemand weet wat de effecten zijn. Maar zelfs als dit voorstel de drugsmisdaad met twintig procent terugdringt, zouden er al duizenden politiemensen achter andere misdaad aan kunnen gaan.

Straffen: Een vrij genuanceerde aanpak

Het kabinet is opvallend genuanceerd over het bestraffen van Er komt meer aandacht voor resocialisatie en reclassering bij het straffen, ook voor jongeren. Dat is ‘zacht’ beleid, maar heel verstandig: streng straffen op zich lost weinig op, als gedetineerden na hun vrijlating meteen weer terugvallen.

Het regeerakkoord klinkt soms ook opvallend vaag: ‘De inzet is de aangiftebereidheid te vergroten, het ophelderingspercentage te verhogen [...]. Hiermee wordt beoogd dat misdaad ook daadwerkelijk wordt bestraft.’ We zijn hier duidelijk ver verwijderd van het ‘strenger straffen en minder begrip voor criminelen’ van Rutte I.

Maar die bescheidenheid is terecht, want die ‘spijkerharde aanpak’ was boterzacht. Volgens de helderde de politie in 2016 240.000 misdrijven op, tegen 330.000 in 2007. Dat daalt volgens schattingen nog verder tot 200.000 in 2020. Het aantal celstraffen daalde sinds 2007 van 42.900 naar 36.500. De sluiting van gevangenissen zal doorgaan, zo schrijft het kabinet in een zeldzaam

Géén beleid kortom waar ‘rechts de vingers bij af kan likken,’ zoals Rutte eerder beloofde.

Misdaad: Onhaalbare voorstellen

Het kabinet kondigt verder aan ondermijning aan te pakken en misdaadgeld te gaan ontnemen.

Het probleem blijft een voorliefde om vooral achter ‘kilo’s en kerels’ aan te gaan

Dat beloven politici al sinds de jaren tachtig. Er zouden vele miljarden aan crimineel geld rondgaan, maar het lukt al decennia niet om die miljarden te vinden – laat staan om ze af te pakken.

Het aantal ontnemingszaken daalde zelfs van 1.700 in 2007 tot 1.300 vorig jaar. Het gemiddelde bedrag was 16.900 euro. Dat voelen zware criminelen niet in hun portemonnee.

Het probleem blijft een tekort aan financiële speurders en een voorliefde om vooral achter ‘kilo’s en kerels’ aan te gaan.

Geld voor de politie: Voer voor consultants

De politie krijgt er structureel 267 miljoen euro bij, voor meer blauw op straat, recherche en de aanpak van cybercrime en terrorisme. Dat extra geld zou hoog tijd worden, want achtereenvolgende kabinetten hebben de uitgaven systematisch te laag ingeschat.

Opstelten meende op basis van een nog dat het samenvoegen van alle ondersteunende taken structureel 259 miljoen euro op zou leveren. Een belangrijk argument om de Nationale Politie in te voeren en honderden miljoenen te bezuinigen.

Betrokkenen wisten dat dat niet kon, maar durfden dat niet hardop te zeggen. Dus werd vorig jaar aan het werk gezet om te becijferen hoeveel geld de politie dan wél nodig zou hebben. De consultants kwamen uit op jaarlijks 292 miljoen extra – iets meer dan de 267 miljoen die het kabinet nu biedt.

Jubilarissen: Het potje is leeggehaald

Ook een andere beloofde besparing van Opstelten is gesneuveld. Er komen méér politiemensen, ook in de ondersteuning. De politiebegrotingen beloofden de afgelopen jaren steeds dat er minder niet-operationale medewerkers zouden komen, maar die besparing werd nooit gehaald.

Door de boekhoudkundige ingreep draait de politie volgend jaar precies quitte

Maar in de nieuwste begroting staat gewoon dat het aantal ondersteunende medewerkers stijgt van 8.515 naar 10.040. De 267 miljoen extra is daarvoor niet genoeg. Weggestopt in de staat onder het kopje ‘Toelichting kasstroomoverzicht’ dat de politie volgend jaar 350 miljoen euro gaat lenen bij het ministerie van Financiën, waarmee de totale schuld stijgt naar 1,6 miljard.

Omdat de politie al jaren te weinig geld krijgt, daalt verder ‘het eigen vermogen richting de ondergrens die hiervoor bepaald is’ en is de ruimte ‘om onverwachte tegenvallers op te vangen verkleind,’ waarschuwt de begroting.

De politie verwacht over 2018 een operationeel verlies te draaien van 72 miljoen. Gelukkig zijn er ‘buitengewone baten’ ter grootte van precies dat bedrag. Het reservepotje voor wordt opgeheven en overgeheveld naar de lopende begroting. Door deze boekhoudkundige ingreep draait de politie volgend jaar precies quitte.

Consultants: Gaan we weer bezuinigen?

In de beste Haagse tradities staat er weer een besparing op de inhuur van externen ingeboekt. Dit terwijl iedereen weet dat het zonder externe ict-experts en consultants helemaal niet gaat.

Zo belooft het regeerakkoord dat de verdeling van politiecapaciteit over het land opnieuw bekeken wordt. De Nationale Politie heeft geen einde gemaakt aan de oeroude ruzie tussen grote steden en platteland over wie er de meeste agenten nodig heeft. Om die te beslechten zal weer aan de bak moeten.

Andere consultants zwoegen nu op een evaluatie van de Nationale Politie. Dat rapport over de prestaties van de politie had er al moeten liggen, maar de deadline van 1 oktober is met zeker anderhalve maand verschoven.

De organisatie: Nog steeds ongrijpbaar

Het valt dan ook niet mee om onderzoek te doen naar de prestaties van de politie, blijkt uit een eerdere die ook veel te laat uitkwam. De politie is nog steeds zeer bureaucratisch, zo stellen van (‘hallo, daar zijn we weer’) AEF.

‘Het nationale politiekorps heeft te veel architecten en te weinig bouwvakkers’

Volgens onderzoek van de is de structuur van de politie ondoorzichtig, wordt er heel veel overlegd – ook met het gezag – maar is het onduidelijk wie er nu de baas is en wie er verantwoordelijk is voor de resultaten. De politie wordt als een soort netwerk bestuurd, waarbij ‘vooral de politie leidend is, als informatieleverancier maar ook als het gaat om de te maken keuzes.’

Noch Den Haag, noch de burgemeesters hebben op wat de politie doet. ‘Het nationale politiekorps heeft te veel architecten en te weinig bouwvakkers,’ zoals consultant Wouter Landman van Twijnstra Gudde schrijft in Het is zeer de vraag of dit regeerakkoord hier wel greep op krijgt.

Hoe dan verder ?

Dat klinkt allemaal vrij somber. Niemand is blij met de reorganisatie, maar niemand heeft zin om wéér te reorganiseren.

Toch is de situatie niet hopeloos. Ondanks de logge structuur van de Nationale Politie bloeien er op. Binnen de bestaande organisatie kan de politie best flexibeler werken, zegt ook korpschef Zinloze regels kunnen geschrapt worden, ijzeren regels over capaciteitsverdeling en budgetten losgelaten.

Het kabinet wil ook meer ‘operationele flexibiliteit’ en stelt daar zelfs een aan: het extra geld komt er alleen als de vakbonden de rigide regels over arbeidstijden willen aanpassen.

Dat kan nog spannend worden: wie aan de verworven rechten rond de politiedienstroosters gaat zagen kan een vol Malieveld verwachten.

Lees ook:

Uit het regeerakkoord spreekt het optimisme van de wanhoop Behoorlijk tegenstrijdige wensen van vier partijen zijn met veel geduld samengebracht. En passant gaat het nieuwe kabinet veel maatregelen van het vorige kabinet terugdraaien of verzachten, al zegt niemand dat hardop. Politiek Dagboek over het dinsdag gepresenteerde regeerakkoord. Rutte III, remmend voorwaarts! Lees het verhaal van Marc Chavannes hier terug Het regeerakkoord van Rutte III: er is geen rode draad in te ontwaren Formateur Gerrit Zalm is een groot liefhebber van flipperen. Dat blijkt ook als je naar de begroting, de belastingen en de structurele hervormingen kijkt van kabinet-Rutte III. Een balletje heeft willekeurig allerlei programmapunten aangetikt. Lees de analyse van Bas Jacobs hier terug