Een temperatuur van 40 graden Celsius weerhield de centrumlinkse politicus Kemal Kilicdaroglu niet zijn Mars voor Gerechtigheid te lopen. In 25 dagen liep de leider van de Republikeinse Volkspartij 450 kilometer van Ankara naar Istanbul.
De voorman van Turkijes grootste oppositiepartij begon zijn mars op 15 juni als reactie op de arrestatie van zijn partijgenoot Enis Berberoglu. Het parlementslid werd vastgezet voor lekken naar de pers over de betrokkenheid van de Turkse inlichtingendienst bij wapensmokkel naar Syrië.
Onderweg sloten duizenden mensen zich bij Kilicdaroglu aan, uit frustratie om het beleid van Turkijes autoritaire president Recep Tayyip Erdogan.
Heel even hadden Europese media het over een Turkse oppositiepartij en haar leider. Voor één keer ging het niet over de tirannie van Erdogan, maar over Turkse hoop.
Kilicdaroglu schreef in The Guardian: ‘We zijn op de been om te voorkomen dat Turkije afglijdt naar een dictatuur.’
Een geluid dat Europeanen graag horen, zeker uit een probleemland als Turkije. Toch is het juist zijn partij die weinig doet om dat ‘afglijden naar een dictatuur’ te voorkomen. Het is een van de voorbeelden die laat zien dat niet alleen Erdogan, maar ook de Turkse oppositie onze aandacht verdient.
Een ander, recenter voorbeeld: Erdogan die zei dat hij zou aftreden als hij in verband werd gebracht met belastingontwijking, daarmee in verband werd gebracht, maar door de oppositie met rust werd gelaten.
En zo vormt de oppositie van CHP (centrumlinks), HDP (links) en MHP (extreemrechts) 42 procent van de Turkse wetgevende macht en rond de 50 procent van de stemmen tijdens nationale verkiezingen.
Wat is er mis met de Turkse oppositie?
Allereerst is de oppositie ongeorganiseerd, zeker in vergelijking met de islamisten van de AKP.
Ten tweede is er de geschiedenis: de Republikeinse Volkspartij was in 1923 de grondlegger van de Turkse republiek, en dus van de regels van het Turkse politieke spel.
Ten derde ziet de oppositie, net als de regeringspartij, nieuwkomers met ongebruikelijke standpunten als een bedreiging.
Het gevolg?
Oppositiepolitici zijn vooral bezig met overleven in plaats van zoeken naar mogelijkheden voor politieke omwenteling
Politici in de oppositie zijn vooral bezig met overleven in plaats van zoeken naar mogelijkheden voor politieke omwenteling. En bestrijden elkaar in plaats van dat ze samenwerken.
Dat is geen probleem in landen met een lange democratische traditie en een structuur waarin ruimte is voor allerlei politieke overwegingen.
Het is minder welkom in een situatie waarin een potentiële alleenheerser - Erdogan - probeert elke afwijkende politieke overtuiging uit de weg te ruimen.
Waarom is Erdogans partij zo sterk?
Erdogans AKP komt altijd over als één front. Hoewel de partij belangrijke leden verloor en soms scherp verdeeld was, wist ze zich altijd aan te passen.
Hiermee is de AKP de succesvolste belichaming van de politieke islam in Turkije.
Dit terwijl de politieke islam altijd onderdrukt werd. De republikeinse en seculiere Kemalisten, waarvan het leger en de Republikeinse Volkspartij de uithangborden vormen, wilden staat en religie scheiden.
De strategie van de AKP? Zich bij oprichting in 2001 als progressief presenteren. In tegenstelling tot hun voorgangers omarmden ze mensenrechten, de scheiding van kerk en staat en westerse democratie. Daarnaast gingen ze strategische verbintenissen aan met gelovigen, fundamentalisten, Gülenisten en progressieven. Die droegen vervolgens het idee uit dat de AKP de belichaming was van democratie in het geplaagde Midden-Oosten.
Maar dat duurde niet lang. Algauw begon de AKP politieke bondgenoten te vervangen. Eerst de Kemalisten, later ook progressieven en Gülenisten.
Nu, vijftien jaar later, is de AKP niet te stoppen en veegt ze alle tegenstand opzij.
Is de Republikeinse Volkspartij dan wel het probleem?
De Republikeinse Volkspartij is de oudste politieke partij van Turkije. Onder Kemal Atatürk was ze de grondlegger van het moderne Turkije.
Dat klonk goed: een staat met een centrale overheid en een sterk leger, waar geloof en politiek gescheiden waren en het Westen het voorbeeld.
Maar tot aan de introductie van een meerpartijensysteem in 1950 was de Republikeinse Volkspartij alleenheerser. Toen daalde de populariteit: de partij werd ervan beschuldigd alleen oog voor de seculiere elite te hebben.
De AKP, zo riep Erdogan op partijbijeenkomsten, kwam op voor de ‘zwarte Turken’
Hier speelde de AKP decennia later handig op in. Ze presenteerde zich als beweging die ‘het volk’ inspraak en macht gaf. De rijke, hoogopgeleide, ‘whisky drinkende blanke Turken’ zouden het niet langer voor het zeggen hebben. De AKP, zo riep Erdogan op partijbijeenkomsten, kwam op voor de ‘zwarte Turken.’
De Republikeinse Volkspartij heeft daar nooit weerwoord op gehad. Bij verkiezingen komt ze nooit verder dan 20 tot 25 procent. Door die starre houding en het gebrek aan een aansprekend alternatief is de Turkse politiek nu meer dan ooit gepolariseerd.
Hoe presteert de partij in het parlement?
De Republikeinse Volkspartij kent een aantal intelligente parlementariërs die strijden voor belangrijke doelen als vrouwenrechten, het milieu en sociale gelijkheid.
Maar hun stem verdrinkt in de politieke chaos. Daarbij steunt de Republikeinse Volkspartij Erdogans AKP regelmatig op het vlak van belangrijke hervormingen.
Een voorbeeld?
Enis Berberoglu, het parlementslid dat de Mars voor Gerechtigheid bedacht, moest de gevangenis in nadat hem zijn parlementaire onschendbaarheid was afgenomen. In mei 2016 voerde het door de AKP geleide parlement namelijk een grondwetswijziging door om de onschendbaarheid van volksvertegenwoordigers op te heffen.
En wie steunde deze wijziging? Juist, de Republikeinse Volkspartij.
Kilicdaroglu probeerde het voorafgaand aan de stemming nog goed te praten: ‘Deze wijziging is ongrondwettelijk, maar we stemmen toch voor.’
Toch vindt Berk Esen, docent Internationale Betrekkingen aan de Bilkent University in Ankara, dat je hier niet te sceptisch over moet doen. ‘De organisatiestructuur van de partij is oud en log, dat klopt. Maar wie gaat het nieuw leven inblazen? Het is niet eerlijk om Kilicdaroglu alle schuld in de schoenen te schuiven.’
Volgens Esen ontbreekt het de Republikeinse Volkspartij aan lokale netwerken. De AKP heeft die wel. ‘Politici van de Republikeinse Volkspartij blijven maar roepen dat de AKP stemmen koopt, maar dan moet je juist het land in en iets organiseren in de districten waar de AKP wint. Maar het opbouwen van lokale netwerken kost tijd en niemand bij de Republikeinse Volkspartij wil het doen.’
En hoe staat het met de ultranationalisten?
Een belangrijke oppositiepartij is nog niet voorbijgekomen: de extreemrechtse MHP.
Die partij heeft een gewelddadige geschiedenis. In de jaren zeventig was ze betrokken bij verdwijningen en liquidaties van linkse opinieleiders, vaak in samenwerking met veiligheidsdiensten en de georganiseerde misdaad.
Nu noemen de meeste MHP-aanhangers zich Grijze Wolven: ze geloven dat ze van puur Turks bloed zijn. Een marginale vleugel gelooft zelfs dat ze afstammen van een wolvin die na een genocide met de laatste Turk zou hebben gepaard en daarmee het Turkse volk redde.
Een marginale vleugel gelooft zelfs dat ze afstammen van een wolvin die na een genocide met de laatste Turk zou hebben gepaard
Deze fascistische beweging doet het onder de huidige leider Devlet Bahceli iets rustiger aan, maar de kern is nog steeds het ultranationalistische gedachtegoed.
En op dat vlak heeft Bahceli’s MHP concurrentie gekregen: de partij verloor de afgelopen tien jaar veel leden aan de toenemend ultranationalistische AKP.
Daarnaast heeft de partij te kampen met de nieuwe rechtse Goede Partij (İYİ Parti), die onder aanvoering staat van zijn voormalige bondgenote Meral Aksener.
Dus probeert de extreemrechtse MHP te overleven door Erdogan te volgen. Onlangs werd het gerucht bevestigd dat de MHP een politieke alliantie met de AKP wil aangaan. Daarmee behoudt de laatste haar meerderheid in het parlement tot aan de presidentsverkiezingen in 2019 en kan Erdogan soepeler wetten implementeren voor de invoer van een presidentieel systeem.
Wat is dan de rol van de Koerden?
Ja, de Koerden zijn natuurlijk ook een grote oppositiestem.
Koerdische politici namen in het verleden meestal als onafhankelijke kandidaten deel aan verkiezingen. De HDP (in het Nederlands de Democratische Volkspartij) doorbrak dit patroon en deed in 2015 voor het eerst als collectief mee aan de verkiezingen. Dat resulteerde in 13,1 procent van de stemmen en 80 zetels in het parlement.
Dankzij thema’s als gelijkheid, vrouwenrechten en milieu en de charismatische jonge partijleider Selahattin Demirtas kreeg de Democratische Volkspartij niet alleen steun van de traditionele Koerdische achterban uit het zuidoosten, maar ook van arbeiders en jonge, linkse en progressieve anti-Erdoganstemmers uit de grote steden.
Een belangrijke factor voor het succes was verder het Geziparkprotest van 2013. Toen de gemeente Istanbul in mei van dat jaar bomen wilde kappen in het Gezipark, was de eerste politicus die zich roerde Sirri Sureyya Onder, tegenwoordig parlementslid voor de Democratische Volkspartij. Hij blokkeerde de bulldozers en riep: ‘Ik vertegenwoordig deze bomen. Als je ze kapt, vervloeken ze je.’
Uiteindelijk stemden meer dan zes miljoen mensen op de Democratische Volkspartij in 2015. Dit ondanks kritiek dat deze partij te weinig afstand neemt van de gewapende pro-Koerdische PKK, die door Turkije en veel andere landen als een terroristische organisatie wordt beschouwd. Zo verloor de AKP haar meerderheid.
Hoe reageerde Erdogan?
De AKP greep alle middelen aan om coalitiegesprekken te blokkeren en een politieke chaos te creëren. Ook begonnen de AKP en PKK een strijd die talloze levens kostte en complete dorpen van de kaart veegde.
Ondertussen kneep de centrumlinkse Republikeinse Volkspartij een oogje toe. In plaats van met de Koerden samen te werken tegen de AKP.
Verder gebruikte de AKP de angst onder de bevolking door te stellen dat elke coalitievorm zou leiden tot de financiële ondergang van het land.
De AKP en PKK begonnen een strijd die talloze levens kostte. Ondertussen kneep de Republikeinse Volkspartij een oogje toe
De AKP schreef nieuwe verkiezingen uit voor november, waarbij Erdogans partij haar meerderheid terugkreeg en de pro-Koerdische Democratische Volkspartij ternauwernood tien procent van de stemmen haalde. Toen daar in juni 2016 de staatsgreep bij kwam, sprak Erdogan van ‘een geschenk van God.’ Hij zuiverde alle staatsinstituten van Gülenisten, progressieven en Koerden, inclusief het parlement.
Elf parlementsleden van de Democratische Volkspartij, waaronder de fractievoorzitters, zitten sinds november 2016 opgesloten.
Dus, is er nog hoop voor de Turkse oppositie?
Leider Kilicdaroglu van de Republikeinse Volkspartij laat de laatste tijd weer van zich horen in parlement en media. Hij beweerde dat familieleden van Erdogan in totaal 15 miljoen dollar naar een offshorebedrijf hadden overgemaakt en lekte bijbehorende documenten aan de pers.
Maar al snel bleek uit de documenten dat de familieleden dit geld hadden ontvangen in plaats van overgemaakt. Nog steeds schandalig, maar ook een domme fout van een partijleider die in het verleden accountant was. Erdogan maakte hem dan ook publiek belachelijk: ‘Ik wil een serieuze opponent, maar krijg een karikatuur.’
Voor een oplossing moeten we sowieso beter ons best doen in plaats van te hopen op incidentele schandalen.
Stel je voor dat de Mars voor Gerechtigheid van de Republikeinse Volkspartij niet in Istanbul geëindigd was, maar dat Kilicdaroglu doorgelopen was naar de gevangenis Edime, net buiten de stad, waar de leider van de Democratische Volkspartij Selahattin Demirtas wordt vastgehouden.
Als Kilicdaroglu daar zijn solidariteit met de Koerden had getoond, was er misschien een mogelijkheid geweest voor verandering. Dan had de Republikeinse Volkspartij de oppositie kunnen samenbrengen als één blok tegen Erdogan.
Dat deed hij dus niet. Het zit ook niet in de genen van zijn partij om verandering af te dwingen, de nek uit te steken en de regels van het politieke spel te doorbreken die het zelf heeft bepaald.
En nu? Honderden journalisten, advocaten, rechters en activisten zitten in de gevangenis; duizenden ambtenaren, leraren en academici zijn hun baan kwijt; tientallen kranten en universiteiten moesten hun deuren sluiten.
Dit is grotendeels de schuld van Erdogan, maar de oppositie, vooral de Republikeinse Volkspartij en de extreemrechtse MHP, is deels verantwoordelijk.
Dus mocht Kilicdaroglu binnenkort gearresteerd worden, laten we dan vooral schande spreken. Maar laten we ook bedenken hoe het in Turkije zo ver heeft kunnen komen – buiten die ene man om.
Dit verhaal is voor ons geschreven en vertaald uit het Engels door Tom Mes.
Correctie 15-12-2017: Een eerdere versie vermeldde dat de AKP werd opgericht in 2002. Dat moet 2001 zijn en is aangepast.
Lees ook:
Met deze oliedeals steunt Turkije de onafhankelijkheid van de Iraakse Koerden
Turkije reageerde woest op de Iraaks-Koerdische stem voor onafhankelijkheid. Maar uit gelekte e-mails blijkt dat Turkije wél handel drijft met de Noord-Iraakse Koerden. Zij bezitten namelijk de olie die Turkije zo hard nodig heeft.
Erdogan verkiest megaprojecten boven democratie (en zo ziet dat eruit)
Wat gebeurt er met de welvaart als de democratie wordt afgebroken? Deze vraag is in de veertien jaar dat Recep Tayyip Erdogan Turkije regeert, beantwoord. De Turkse president verkoos mega-bouwprojecten boven het lastige democratiseringsproces, met fotograaf Ahmet Polat breng ik de kwalijke gevolgen in beeld.
Dit verhaal heb je gratis gelezen, maar het maken van dit verhaal kost tijd en geld. Steun ons en maak meer verhalen mogelijk voorbij de waan van de dag.
Al vanaf het begin worden we gefinancierd door onze leden en zijn we volledig advertentievrij en onafhankelijk. We maken diepgravende, verbindende en optimistische verhalen die inzicht geven in hoe de wereld werkt. Zodat je niet alleen begrijpt wat er gebeurt, maar ook waarom het gebeurt.
Juist nu in tijden van toenemende onzekerheid en wantrouwen is er grote behoefte aan verhalen die voorbij de waan van de dag gaan. Verhalen die verdieping en verbinding brengen. Verhalen niet gericht op het sensationele, maar op het fundamentele. Dankzij onze leden kunnen wij verhalen blijven maken voor zoveel mogelijk mensen. Word ook lid!
