Halverwege de film Her, onlangs uitgebracht in de Nederlandse filmtheaters, voelde ik plaatsvervangende schaamte voor de hoofdpersoon, Theodore Twombly, gespeeld door Theodore is een sul met een rare naam en een droevige snor, die zich mompelend door de dag probeert te slepen. Nadat zijn relatie op de klippen is gelopen, zwelgt hij in eenzaamheid. Hij wil even niet meer liefhebben. 

Totdat hij een nieuw besturingssysteem koopt en op zijn computers installeert.

Normaal gesproken regelt het besturingssysteem alles op de achtergrond: het handelt berichten af, neemt foto’s, doet het licht uit of bestelt boodschappen. Maar dit systeem heeft een naam: Samantha. Met de zwoele stem van Scarlett Johansson. Ze heeft een persoonlijkheid. En bovenal een eigen wil. Al snel is Theodore tot over zijn oren verliefd. En spoedig komt er ook seks bij kijken.

Maar Her is meer dan een sciencefictionfilm over een man met een virtuele opblaaspop.

Regisseur Spike Jonze zet je telkens op het verkeerde been. Her is een heerlijke, futuristische film die continu verwart. 

Neem Theodore: op het eerste gezicht een saaie kantoorklerk. Maar hij is ook empathisch en romantisch. Een man met een groot hart. Hij is een van de sterschrijvers bij handwrittenletters.com en schrijft ‘persoonlijke’ brieven voor mensen die dat zelf niet kunnen. Liefdevol feliciteert hij in prachtig proza oma’s namens een kleinkind en schrijft hij liefdesbrieven namens woordarme echtgenoten. Voor Theodore zijn deze brieven, zijn werk, geen routine. Hij probeert er echt iets van te maken. 

Ook heeft Theodore wel degelijk betekenisvolle contacten met mensen van vlees en bloed. Hij heeft vrienden die zich, sinds het stuklopen van zijn relatie, zorgen maken over hem. Hij wordt gewaardeerd op zijn werk. Zijn isolement en eenzaamheid zijn zelfverkozen.

De kracht van Her is dat de film geen oordeel opdringt. De film toont een ambivalente toekomst wat betreft de versmelting van mens en technologie 

En zijn eenzaamheid is van tijdelijke aard, want Samantha trekt hem uit zijn lethargie. Samantha blijkt niet alleen een handige persoonlijke assistent te zijn, maar ook een operating system met ontluikende gevoelens en interesses. Ze wil de wereld leren kennen. Ze wil leven, liefst buiten de grenzen van de hardware waar ze op draait. Zij heeft Theodore net zo hard nodig als andersom. Samen genieten ze bijvoorbeeld aan het strand. Theodore liggend op een handdoekje, Samantha meekijkend door de cameralens van zijn smartphone.

Als de ex van Theodore van de relatie hoort, is ze ontzet. ‘Je had altijd al moeite met het aangaan van echte relaties,’ sneert ze. Als mens anno nu voel je zijn schaamte. Maar het standpunt van de ex blijkt een minderheidsstandpunt te zijn. Veel meer mensen blijken een betekenisvolle relatie te zijn aangegaan met hun besturingssysteem. Meestal komt daar geen seks bij kijken, maar toch: zo vreemd blijkt Theodore niet te zijn.

De kracht van Her is dat de film geen oordeel opdringt. In andere films over de brozer wordende grens tussen mens en machine blijken biologie en technologie elkaar slecht te verdragen. Denk aan Blade Runner, 2001: a Space Odyssee, Terminator en natuurlijk de Matrix-trilogie. Her toont een veel ambivalentere toekomst. Enerzijds zonnig, schoon, efficiënt, aangenaam, kunstzinnig. Anderzijds zit iedereen continu gebogen over zijn smartphone en worden uitingen van emotie en menselijke relaties uitbesteed aan bedrijven en computers.

Maar wie in dit laatste een dystopie wenst te zien, doet er goed aan om nu al eens goed om zich heen te kijken: zo anders is de wereld van Theodore niet. En de liefde tussen mens en machine is wel degelijk echt.

YouTube
De trailer van Her (2013)

Geïnteresseerd in de veranderende grens tussen mens en machine? Lees dan vooral ook deze verhalen:

Suggestie voor een Kamervraag We gebruiken machines al eeuwen om de buitenwereld te beheersen. Maar sinds kort dringen ze door tot in onze diepste gedachten en geheimen. Een nogal fundamentele vraag dringt zich op. Lees verder Onderwijs de burger over de technologie die hem omringt De versmelting van mens en technologie leidt tot een strijd om onze intimiteit. De afwezigheid van politici en burgers in die strijd holt onze democratie uit. Tijd voor de techno-burger, zegt Rinie van Est, onderzoeker bij het Rathenau Instituut in deze gastbijdrage. Lees verder