Beste,

De kiezers hebben hun best gedaan. Met hun weer grotere steun voor lokale partijen gaven zij te kennen dat zij zichtbare raadsleden voor plaatselijke thema’s willen.

Meer dan de helft van de kiesgerechtigden heeft de weg naar het stembureau gevonden. De opkomst was iets hoger dan vier jaar geleden. Ondanks de voorspelde verdere daling.

Wat landelijke politici vaak verbrokkeling van het kiezersveld noemen, kan ook worden gezien als een teken van vitaliteit van de lokale democratie.

Zoals de opkomst van retro-verzuilingspartijen als DENK en Nida een teken van integratie is. Van burgers met een immigratie-achtergrond die meedoen - en zich kennelijk onvoldoende herkenden in de traditionele partijen.

Bedachtzaam referendum

Het voorlopig waarschijnlijk laatste referendum heeft geprofiteerd van de combinatie met de raadsverkiezingen.

Mensen die toch in het stemlokaal waren, kregen ook een referendumstembiljet. Het vergde een aparte, voor iedereeen zichtbare daad om géén referendumstem uit te brengen.

Die koppelverkoop heeft geleid tot een opkomst die ruim boven de drempel van 30 procent was: 51,6 procent. Dat maakt de door de Tweede Kamer al aangenomen afschaffing van het referendum minder overtuigend. Ze hebben er in elk geval geld mee bespaard.

Duidelijk is dat de kiezers sterk verdeeld zijn over de nieuwe Wet op de inlichten- en veiligheidsdiensten 2017 (Wiv).

Na alle discussie over de ‘Sleepwet’ stemde 49,5 procent tegen en 46,5 procent voor. In het Noorden en de grote en middelgrote steden was het ‘Tegen’ in de meerderheid. In Amsterdam was zelfs tegen.

Illustratie Jip Piet voor De Correspondent

Hoe nu met de afluisterij?

Volgens de Referendumwet moet het kabinet de al aangenomen Wiv nu heroverwegen. In een pleit ik er voor dat het kabinet diep ademhaalt en de wet op essentiële punten aanpast. Het zou ook democratische winst en meer draagvlak voor ander beleid opleveren.

Politiek is het een Hoe zonder gezichtsverlies een met absolute argumenten verdedigde wet in de ogen van critici en tegenstemmers? Kiezers van VVD en CDA hebben vooral voor gestemd, die fracties en ministers houden de wet het liefst zoals die is.

Om te voorkomen dat het kabinet de uitslag van het raadgevend referendum naast zich neerlegt, hebben een dataleverancier en een aantal privacygroepen en beroepsverenigingen een aangespannen.

Voor D66 een kruispunt

Uit blijkt dat de ervaringsindruk klopt: meebesturen kost over het algemeen zetels bij volgende verkiezingen.

Met die wijsheid zou D66 zichzelf kunnen troosten. Ware het niet dat de VVD, die al veel langer regeert, bij de verkiezingen voor de gemeenteraden vrijwel geen klop kreeg.

Lokale kandidaten van D66 merkten dat het beleid van de landelijke kopstukken lokaal schade aanrichtte. Zowel de afspraak in het regeerakkoord om het raadgevend referendum af te schaffen als de steun voor de ‘sleepwet’ gaan in tegen eerder kenmerkende D66-standpunten.

D66 staat voor de keus: zich binnen kabinet en parlement sterk maken voor serieuze verbeteringen van de Wiv, en vaart maken met een nieuw referendum. Of het huidige beleid zonder meer uitvoeren en de gevolgen incasseren.

Het is zaak van de drie de eenheid te bewaren door dit dilemma van Pechtold en zijn partij te erkennen.

Nieuwe raden en colleges

De hebben weer een groter deel van de stemmen getrokken. Van de landelijke partijen deden en de VVD het beter dan D66, PvdA en SP.

De PVV deed in dertig gemeenten mee. De partij van kreeg daar minder stemmen dan bij de landelijke verkiezingen van vorig jaar.

In Rotterdam kreeg de PVV maar één zetel. Leefbaar bleef de grootste. In Den Haag kromp de kibbelende PVV maar werd de al eerder van de PVV afgesplitste Groep De Mos de grootste.

Nu beginnen overal college-onderhandelingen. Omdat er op veel plaatsen meerdere fracties in raden zitting, worden bredere coalities nodig.

Duizenden nieuwe raadsleden gaan aan het werk. Hun werk is veeleisend en vooral in kleine gemeenten karig betaald. Daardoor dreigt het raadswerk iets voor ouderen of bemiddelde burgers te worden.

De Raad voor het openbaar bestuur doet om dat te voorkomen. Raadswerk moet beter ondersteund en betaald worden. Opdat het een roeping kan blijven.

En ten slotte...

Een week geleden bracht de Volkskrant een gedenkwaardig vraaggesprek met oud-VVD-voorman

Los van zijn Europese aanbeveling voor Mark Rutte denkt Bolkestein hardop na over zijn rol als wegbereider van nieuw rechts. Thierry Baudet noemt hij een onzinverkoper.

De premier was zelf eind deze week in Brussel. Wat hij op de eurotop zoal te berde zou brengen liet hij optekenen door Der Spiegel. Een zelfbewust en hier en daar geestig .

De kraakt een leuk plan van Onderwijsminister Ingrid van Engelshoven: de halvering van het collegegeld voor eerstejaars studenten.