1. Hoe probeert Europa migratie te stoppen?

de Europese Unie of individuele lidstaten betalen een flinke om de grenzen tussen Europa en de buurlanden op slot te gooien. (Transitlanden, heten de landen waar migratieroutes doorheen lopen in jargon.) In de praktijk verplaatst de Europese Unie zo haar zuidgrens naar landen buiten het continent.

Het bekendste voorbeeld is de die twee jaar geleden werd gesloten. En al in 2008 sloot Italië een met Libië, waar Moammar Khadafi toen nog aan de macht was.

2. En, werkt het?

Beide deals legden in korte tijd belangrijke migratieroutes naar Europa plat: de autoriteiten van die landen traden streng op tegen mensensmokkel. Het leek dus een goed idee.

Maar de dreiging dat Turkije en Libië hun grenzen weer zouden openstellen, bleef altijd boven de betrekkingen met die landen hangen. Vlak voor zijn val in 2011 dreigde Khadafi bijvoorbeeld Europa als de EU hem niet jaarlijks zou betalen. Inmiddels strijden drie regeringen in Libië om de macht – en is de migratieroute uit Libië weer terug van weggeweest. Het onderstreept: de houdbaarheid van zo’n deal is gekoppeld aan de levensduur van het regime waarmee je haar sluit.

Toch blijven Europese landen voor zulke snelle migratiedeals kiezen. Het politieke debat draait om irreguliere migratie tegen te gaan – koste wat het kost.

3. Eh... irreguliere migratie?

Irreguliere migranten, dat zijn mensen die zonder paspoort of visum een grens oversteken. Het kan dat daar mensensmokkelaars bij betrokken zijn, maar dat hoeft niet.

Je zou het ook illegale migratie kunnen noemen, maar door de ogen van de lokale bevolking gezien zou dat raar zijn. Want zonder papieren de grens oversteken was in veel landen van de Sahel heel normaal, en ook toegestaan (regulier dus). Er hebben daar altijd veel nomaden gewoond. Door het migratiebeleid van de EU werden veel van hun verplaatsingen ineens irregulier, omdat de regels voor vrij verkeer van personen zijn aangepast.

Dichter bij huis is er ook zoiets aan de hand: door de Brexit wordt migratie van Nederland naar Londen zonder dat je het officiële migratieproces doorloopt straks irregulier – terwijl het nu nog regulier is.

4. Maar... waarom dan Niger?

In een poging zich als daadkrachtige migratiemanagers te presenteren, blijven Europese beleidsmakers hun pijlen richten op Afrikaanse transitlanden, zoals Niger, zuiderbuur van Libië en Algerije en

Voor de Europese Unie is Niger een interessante partner: het heeft een dus de kans op mensenrechtenschendingen is kleiner dan met Libië, waar allerlei milities een onderlinge machtsstrijd uitvechten. En Niger is een transitland. Dat zag je altijd terug in het busstation van Agadez, een stoffige provinciehoofdstad midden in de Sahel. Het was tot halverwege 2016 een epicentrum van migranten en smokkelaars, die door de woestijn naar Libië trokken.

Halverwege 2016 zetten de Nigerese autoriteiten grootscheepse politieacties op touw met steun van de Europese Unie (over de kosten later meer). Ze arresteerden chauffeurs en gidsen en namen hun fourwheeldrives in beslag. Het maakte een einde aan de hordes jongemannen op het busstation van Agadez.

5. Maar verplaatst zich nu dan niemand meer door de woestijn?

Door irreguliere migratie met harde hand te bestrijden, wordt de migratie steeds verder ondergronds geduwd. Dat betekent dat migranten een groter risico lopen op uitbuiting en mensenrechtenschendingen. Dit is ook het geval in Agadez. In pogingen om de veiligheidsdiensten te omzeilen, gebruiken mensensmokkelaars steeds onveiligere routes en worden er meer migranten in de woestijn achtergelaten.

Ik ging erheen voor mijn onderzoek voor instituut Clingendael en sprak er meerdere migranten die dagen hadden rondgelopen in de woestijn voor ze werden gered – ze bleven in leven door hun eigen urine te drinken. Zij zijn de gelukkigen, vele anderen overleven deze beproeving niet.

Het overlijden van migranten in de woestijn leidt tot grote verontwaardiging onder de bevolking in Agadez.

In de stad Agadez zelf is de situatie voor migranten verslechterd nu ze overgeleverd zijn aan de meer roekeloze smokkelaars die hen opsluiten in in de buitenwijken van de stad. dat er steeds vaker sprake is van afpersing, waarbij migranten pas verder mogen reizen als hun familie losgeld betaalt.

En dan zijn er nog de migranten die helemaal niet op weg zijn naar Europa.

Geschat wordt dat in 2016 slechts van de migranten die door Agadez reisden uiteindelijk op een boot naar Europa wilde stappen. De meerderheid bestond uit arbeidsmigranten uit de Sahel-landen en West-Afrika, die naar het rijkere Algerije en Libië reisden om er een tijdelijke baan te vinden om in het levensonderhoud van hun families te voorzien – zeker in tijden van droogte belangrijk.

Anderen deden er werkervaring op om later in hun thuisland een eigen bedrijf of te richten. In de Nigerese hoofdstad Niamey sprak ik bijvoorbeeld een man die in Libië had geleerd metaal te bewerken en nu zelf vijf jongens in dienst heeft.

Het dichtgooien van de grenzen heeft dit soort ontwikkeling onmogelijk gemaakt.

6. En wat betekent die smak geld voor de Nigerese economie?

Net als bij andere migratiedeals Onder het European Union Emergency Trust Fund for Africa (EUTF) is 139,9 miljoen vrijgespeeld voor Niger. Dat geld is deels bedoeld voor het tegenhouden van migranten.

Een kwart van het geld gaat naar projecten die bijdragen aan economische ontwikkeling. Ze zijn bedoeld als compensatie voor de negatieve economische gevolgen van het stoppen van migratie. Kamers, eten en drinken voor de migranten zijn namelijk een belangrijke handel geworden. Zeker een derde van de inwoners van de stad Agadez is ervan afhankelijk om in het eigen levensonderhoud te voorzien.

Het stoppen van migratie blijkt de economie van migratiehub Agadez flink te hebben geraakt, laat onderzoek van het instituut Clingendael uit juli 2017 zien. Veel minder migranten reizen nog door Agadez. En de migranten die er nog komen, nemen minder deel aan de economie omdat ze zich niet langer vrijelijk in de stad kunnen begeven.

De economische ontwikkelingsprojecten hebben nog weinig vruchten afgeworpen – ze zijn aan internationale organisaties uitbesteed die langer dan een jaar nodig hebben om hun kantoren en programma’s op te zetten.

7. Welke effecten heeft de samenwerking met de EU nog meer?

Een vraag die de lokale bevolking me vaak stelde, is waarom de autoriteiten de belangen van de EU verdedigen in plaats van de belangen van de Nigerezen.

Het ongenoegen met het Europese beleid heeft de relaties tussen de lokale bevolking en haar autoriteiten op scherp gezet – met mogelijke gewapende confrontaties in de regio tot gevolg. Protesten tegen de militaire missies in de regio, zoals tegen de recente stationering van Italiaanse militairen,

De relatie tussen het lokale bestuur, dat zich niet gehoord voelt in de migratie-onderhandelingen, en de nationale overheid, die zich graag een constructieve Europese partner toont, is eveneens aan spanningen onderhevig. Lokale autoriteiten willen het nationale migratiebeleid niet langer ondersteunen en geven aan niet langer aan migratie gerelateerde arrestaties te verrichten.

8. Wat moet er dan gebeuren?

De EU noemt Maar deze analyse gaat alleen op als je ‘het stoppen van migratie’ als succes ziet.

Van een werkelijk partnerschap kan alleen sprake zijn als de belangen van zowel de EU als de bevolking van Niger worden gediend. Dit betekent dat er op korte termijn geïnvesteerd moet worden in economische alternatieven voor het deel van de bevolking dat een belangrijke inkomstenbron heeft zien wegvallen.

Meer algemeen zou migratiebeleid onderdeel moeten worden Dit betekent dat bij elke maatregel moet worden gekeken wat voor impact die zal hebben op de lokale economie en op bestaande en nieuwe conflictdynamieken.

Benieuwd naar de podcast?

Podcast: Ja, er komen minder migranten naar Europa. Deze onderzoeker zag de schaduwzijde daarvan De EU wil voorkomen dat migranten vanuit Niger naar Libië reizen en uiteindelijk Europa bereiken. Het beleid wordt als een succes gezien, maar zou weleens als een boemerang terug kunnen komen, waarschuwt onderzoeker Fransje Molenaar. Luister ’m hier