Als journalist die over migratie schrijft, gebruik ik regelmatig cijfers. Om jullie te vertellen hoeveel mensen er Om jullie te tonen uit welk Afrikaans land de meeste migranten Of om jullie te laten zien hoeveel mensenrechten geschonden worden

Journalisten zijn net mensen – we houden van cijfers. Ze ordenen de wereld die we omschrijven en zetten de menselijke verhalen die we optekenen in perspectief.

Maar afgelopen maand raakte ik verzeild in een bizarre zoektocht naar de bron van migratiecijfers. Ik viel van de ene verbazing in de andere: wat ik al jaren als zekerheid had gepresenteerd, bleek op z’n best een deel van de waarheid, op z’n slechtst een grove schatting. En erger nog: over de grootste vragen rond ons migratiebeleid zijn überhaupt geen cijfers beschikbaar.

Samen met onze ontwerper Leon de Korte wat we wél en – vooral – wat we niét weten over migratie

Het stuk zit boordevol vragen die belangrijk zijn om jezelf te stellen wanneer je migratiecijfers in het nieuws hoort, of wanneer politici die cijfers aanhalen om te verdedigen dat de EU-grenzen beter bewaakt moeten worden. In deze korte checklist zet ik de vijf belangrijkste vragen op een rij. Als een soort vuistregels, die je kunt hanteren als je weer eens een migratiecijfer in het wild tegenkomt.

1

Als je cijfers hoort over migratie, vraag je dan af: wie worden niet geteld?

Er zijn allerlei datasets over migratie naar Europa: van van de van van twee verschillende EU-agentschappen en en van maar liefst drie (!) verschillende VN-organisaties en

Het tellen van migranten die netjes met hun paspoort en een stempel de grens oversteken is natuurlijk prima te doen. Maar als we het hebben over de migratie via de Middellandse Zee – de zogenoemde irreguliere migratie – is hoofden tellen een stuk lastiger.

Natuurlijk worden veel aankomsten geregistreerd – hulporganisaties en lokale overheden vangen de aangekomen boten immers op. Maar er zijn ook migranten die direct na aankomst in Europa in de illegaliteit verdwijnen en niet geteld worden. Of juist dubbel geteld worden omdat ze niet één keer illegaal een grens oversteken, maar meerdere keren (bijvoorbeeld op weg naar Noord-Europese landen).

Dit geldt ook voor migranten die sterven op de Middellandse Zee, of in de Sahara: het is onmogelijk om daar precieze cijfers of zelfs goede schattingen van te geven.

Als migratiecijfers van ‘de VN’ komen, vraag je dan af: waar komen die gegevens echt vandaan?

Toch hoor je die precieze getallen wel vaak. Met meestal als bron: de Verenigde Naties.

‘De VN’ is een soort codewoord voor betrouwbaarheid. Een favoriet van journalisten (ja, ook van mij) omdat je die data zorgeloos kunt overnemen.

Om het journaal te halen moet de VN-organisatie wel met specifieke cijfers komen

Toch is dat helaas niet zo. VN-organisaties bouwen hun databases vaak op basis van cijfers die ze van hun lidstaten krijgen. Als de regering van Niger nauwelijks weet wat er langs haar grenzen gebeurt, dan weten de VN dat dus ook niet. Zeker in wetteloze gebieden als de Sahel, is het vrijwel onmogelijk om met zekerheid iets over migratiestromen te zeggen.

En toch doen VN-organisaties dat wél met regelmaat. Ze vullen hun onzekere Excelsheets in, zo goed en zo kwaad als dat gaat, en maken daar dan persberichten van.

Dat komt door een één-tweetje tussen de media en hulporganisaties: om het journaal te halen moet de VN-organisatie wel met specifieke cijfers komen. ‘We denken dat er best veel migranten in Libië vastzitten, maar hoeveel precies is met geen mogelijkheid te zeggen, maar we hebben wel meer geld nodig om ze te helpen’, is niet echt voorpaginawaardig. En daarom gaan VN-organisaties schattingen als zekerheden presenteren:

Als je politici hoort zeggen dat ons migratiebeleid effectief is, vraag je dan af: wat bedoelen ze met effectief?

Europese politici kloppen zich graag op de borst over de effectiviteit van ons migratiebeleid. De president van het Europees Parlement, Antonio Tajani, nog bij een bezoek aan Niger dat de migratie naar Europa met 95 procent was afgenomen, dankzij het

De vraag die we steeds moeten stellen als we politici zo tevreden horen praten, is: wanneer vinden we ons beleid een succes? In het geval van Tajani is dat duidelijk: minder nieuwe migranten in de EU.

Je kunt echter vraagtekens zetten bij deze maatstaf voor succes. Want dat er minder migranten in de EU aankomen, betekent natuurlijk niet dat ze niet vertrekken uit hun landen van herkomst. Zijn we ook tevreden met een EU-beleid waardoor duizenden mensen gemarteld worden of Of willen we ook de grondoorzaken van migratie aanpakken – zodat mensen überhaupt niet aan zo’n gevaarlijke reis beginnen.

De EU – maar meten we ons succes er ook naar?

Als de ‘vluchtelingencrisis’ wordt aangehaald, vraag je dan af: gaat het over vluchtelingen?

Je herinnert je vast de ongekende hoeveelheid rubberbootjes die de Europese kusten in de zomer van 2015 wisten te bereiken. De ‘vluchtelingencrisis’ was het startsein voor een Europees beleid om de zuidgrenzen dicht te gooien. Want: zoveel doden op de Middellandse Zee, dat kon Europa niet laten gebeuren.

Maar cruciaal om je te realiseren is dat de vluchtelingencrisis werd veroorzaakt door een piek aan migranten uit Syrië, Afghanistan en Irak – uit het oosten dus. Het aantal migranten uit sub-Sahara-Afrika nam in die jaren ook wat toe, maar die toename viel in het niet vergeleken met de Syriërs.

Op dit moment wordt echter steeds voor beleidsmaatregelen die vooral zijn bedoeld om de migratie uit Afrika beneden de Sahara verder terug te dringen. Natuurlijk kunnen er ook redenen zijn Maar het argument dat die maatregelen nodig zijn omdat we anders weer zo’n piek als in 2015 krijgen: pure misleiding.

Als wordt gezegd dat een migratieroute is gesloten, vraag je dan af: wat zijn de nieuwe routes?

Als je Europese politici hoort praten over gedaalde aankomsten in Europa, is het goed om te bedenken dat dit vaak uitspraken zijn die alleen het eigen, nationale belang dienen. Wanneer Italië pronkt met een betekent dat nog niet dat Spanje daar ook iets aan heeft. Sterker nog: Spanje kan daar zelfs last van hebben. Zo zien we dat de afgelopen jaren het aantal migranten dat via Marokko naar Spanje reist toeneemt – als gevolg van de deals die Italië heeft gesloten met de Libische kustwacht.

Want waar op de ene route strengere grensbewaking komt, gaan migranten op zoek naar alternatieven. Dit ‘waterbedeffect’ is belangrijk, omdat het vragen oproept over een gezamenlijke EU-aanpak. En over hoe effectief het Europese beleid dus als geheel is.

Wil je op de hoogte blijven van mijn correspondentschap in Nigeria? Dat kan! Ik verstuur elke twee weken een mailtje waarin ik je op de hoogte houd van mijn werk, artikelen en onderzoek. Schrijf je hier in voor mijn nieuwsbrief