Enkele weken terug ontvingen we een mail van een Correspondentlid, met een verontrustende opsomming.

  • Zes Tunesische vissers wachten in Italië op
  • Een Syrische zwemster zit in Griekenland in een zwaar beveiligde
  • Drie Spaanse brandweermannen en hing een Griekse celstraf van vijftien jaar
  • Een Spaanse journaliste zou in Marokko levenslang

Voor al deze mensen geldt dezelfde aanklacht: mensensmokkel.

En allemaal hebben ze hetzelfde verweer: we probeerden migranten te helpen. Sterker nog: we probeerden mensenlevens te redden.

Hulpverleners of criminelen?

noemde de Oostenrijkse minister van Binnenlandse Zaken Wolfgang Sobotka deze mensen. Want in de ogen van Europese openbaar aanklagers helpen ze migranten illegaal Europa binnen te komen. Door bijvoorbeeld zinkende bootjes op de Middellandse Zee op te pikken en naar het vasteland te brengen.

Daarmee maken ze zich volgens de aanklagers schuldig aan mensensmokkel – niet in de laatste plaats omdat smokkelnetwerken rekening zijn gaan houden met de reddingsacties en bootjes met minder benzine of meer mensen het water op sturen om geld uit te sparen.

Met dit dilemma worstelen de ‘zogenaamde hulpverleners’ natuurlijk ook. Maar bij gebrek aan actie vanuit Brussel – Italië kon dit jaar zonder problemen reddingsschepen voor migranten verbieden in zijn wateren te komen – zien ze geen andere keus dan in het humanitaire gat te springen.

We zien deze strijd tussen hulpverleners en openbaar aanklagers nu ook terug op andere plekken in Europa. In Frankrijk werd een olijfboer opgepakt nadat hij migranten over de Frans-Italiaanse grens In Hongarije kwam er in juni een wet waardoor je de cel in kunt gaan als je voor een organisatie werkt En in België begint deze woensdag een proces tegen twaalf mensen die onder meer naar het Verenigd Koninkrijk.

Dat proces is voor ons de aanleiding om – samen met jullie – in kaart te brengen hoe er in Europa wordt omgegaan met hulp aan migranten. De opsomming van rechtszaken lijkt een patroon te vormen van steeds verdergaande criminalisering van hulpverleners. Is dat zo? En wat zou dat betekenen?

We kijken om te beginnen naar het Belgische proces.

Een kijkje in België: hoe ziet zo’n mensensmokkelzaak eruit?

Bij een photoshoot voor Marie-Claire in Shopping Woluwe, een winkelcentrum in een Brusselse buitenwijk, ontmoeten we Anouk Van Gestel. Ze is hoofdredacteur van het damesblad. Op een herfstdag vorig jaar werd haar leven op zijn kop gezet.

‘Om vijf uur ’s ochtends zijn zeven politieagenten met wapens bij mij binnengevallen’, vertelt Van Gestel in een bar in het winkelcentrum. ‘Dat geweld van een huiszoeking is echt ongelooflijk. Maanden later hoorde ik ’s nachts nog het bam-bam-bam op de deur. Ze hebben alles doorzocht en hebben al mijn materiaal meegenomen. Twee computers. Mijn mobiele telefoon. Al mijn USB-sticks. Mijn opschrijfboekjes. Zonder enige uitleg.’

Pas bij het urenlange verhoor op het politiebureau werd duidelijk dat de openbaar aanklager haar verdacht van mensensmokkel en deelname aan een internationale criminele organisatie, met nog elf anderen – die nu mét haar terechtstaan in het proces dat woensdag in Brussel begint.

Waar zijn de beschuldigingen op gebaseerd? Van Gestel ving enkele maanden een 16-jarige Soedanese jongen op, Moha. Ze was hem tegen het lijf gelopen in het Maximiliaanpark in Brussel. Daar burgers om een slaapplaats aan te bieden aan transitmigranten: migranten die proberen naar het Verenigd Koninkrijk te reizen.

‘Kom voor een nachtje mee, neem een douche, zei ik tegen hem. Maar de dag erna had ik niet de moed om die jongen van 16 weg te sturen’

‘Hij had een kneuzing aan zijn hand opgelopen toen hij probeerde aan de politie te ontsnappen’, zegt Van Gestel. ‘Ik had medelijden. Kom voor een nachtje met me mee, neem een douche, zei ik tegen hem. Maar de volgende dag had ik niet de moed om die jongen van zestien weg te sturen.’

Op haar telefoon laat Van Gestel foto’s van Moha zien. Zijn rug staat vol littekens. ‘In Soedan is hij gemarteld, onderweg is hij verkracht’, zegt de journaliste. Nog een foto. ‘Dit is de eerste dag bij mij thuis. Ik had hem een telefoon gegeven om zijn familie te bellen, met wie hij acht maanden niet had gepraat. Hij was aan het wenen.’

Moha wilde net als zoveel migranten die op doorreis zijn in België Engeland bereiken. ‘Hij had zijn vingerafdrukken afgegeven in Italië. We dachten allebei dat hij geen asiel kon aanvragen in België vanwege We wisten niet dat dit beginsel niet van toepassing is bij minderjarigen.’

Naar de Jungle in Calais

Van Gestel belde met een vriendin, Myriam Berghe, ook een journaliste. Die had ze leren kennen toen Berghe een stuk wilde schrijven over de ‘Jungle’ in Ze vertelde haar dat het te erg voor woorden was wat ze in de ‘Jungle’ had gezien en dat Van Gestel ook in Calais moest gaan kijken. Dat deed ze en ze was geschokt. Vanaf dat moment ging ze regelmatig naar Calais om hulp te bieden. En nam ze migranten in huis. Eerst uit Calais. Later uit het Maximiliaanpark.

Berghe woonde samen met een Egyptenaar die had in het Maximiliaanpark. Van Gestel vroeg haar of die vriend misschien iemand kende die Moha kon helpen de oversteek te maken. De telefoon van Berghe werd echter afgeluisterd, omdat de politie haar contactgegevens had gevonden in de mobiele telefoons van op een parkeerplaats langs de snelweg gearresteerde migranten.

Van Gestel vroeg of hij misschien iemand kende die Moha kon helpen de oversteek te maken. De telefoon werd echter afgeluisterd

Die ene vraag is volgens Van Gestel het enige bewijs dat de autoriteiten tegen haar hebben. Je kunt het een verkeerde vraag vinden: mensen smokkelen mag niet. Maar Van Gestel heeft het niet gedaan. Ze heeft alleen gevraagd of er misschien iemand was die Moha kon helpen.

Is dat echt het enige strafbare feit dat het Openbaar Ministerie Van Gestel ten laste wil leggen? Dat zal tijdens het proces moeten blijken. Zeker is dat in de dagvaarding en andere processtukken die we konden inzien geen feiten zijn te vinden die de beschuldigingen ‘mensensmokkel’ en ‘deelname aan een internationale criminele organisatie met het oogmerk er geld aan te verdienen’ ondersteunen.

‘Zo onwaarschijnlijk, zo beledigend, zo schandalig’, vindt Van Gestel de beschuldigingen tegen haar. Hoe zou zij hier in vredesnaam geld mee hebben willen verdienen? Ze heeft mensen op eigen kosten maanden thuis ontvangen. ‘Ik ben een grootmoeder’, zegt Van Gestel. ‘Mijn strafblad is blanco. Ik heb een goed salaris. Waarom zou ik risico’s nemen? Ik deed het puur om humanitaire redenen.’


Is dit een politiek proces?

In haar ogen is deze rechtszaak een politiek proces. ‘Er kwamen aan in België. en wilden de angst voor migranten gebruiken om te laten zien dat ze een ferme politiek voerden en om potentiële kiezers van Vlaams Belang te trekken.’ Laat het Openbaar Ministerie zich dan sturen door de politiek? ‘Dat weten we wel, toch?’ zegt Van Gestel, alsof dat in België een evidentie is.

De zaak begon in Dendermonde, dicht bij een snelwegparkeerplaats, waar enkele verdachten werden gearresteerd. ‘Dendermonde staat bekend als een rechts en streng met sterke banden met de zegt Van Gestel. ‘Als de zaak daar was voorgekomen, waren we zeker veroordeeld.’

Aangezien geen van de twaalf verdachten Nederlandstalig is, wisten hun advocaten het proces naar Brussel te verplaatsen. Gunstig, denkt Van Gestel. Maar helemaal gerust is ze er toch niet op. Zo nodig zal ze in hoger beroep gaan. Desnoods gaat ze door tot het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg. Wakker ligt ze niet van de zaak, zegt ze, de kans op een veroordeling heeft haar alleen maar strijdbaar gemaakt.

‘Als ik naar de gevangenis moet omdat ik blijk geef van menselijkheid, zal ik naar de gevangenis gaan’

Ze vangt nu een andere verdachte op. ‘Hij komt uit Zuid-Soedan, waar al jaren een burgeroorlog gaande is, en is later door de hel van Libië gereisd. Hij heeft vele keren geprobeerd naar Engeland te komen. Op de parkeerplaats is hij gearresteerd, hij zat acht maanden in de gevangenis en heeft nu een Zijn rol was simpelweg smokkelaars te helpen door de deuren te sluiten van vrachtwagens.’

Al mag haar huidige huisgenoot smokkelaars hebben geholpen, Van Gestel zegt veel bezwaren tegen hen te hebben. ‘Mensen die geld verdienen aan de ellende van anderen? Slecht.’

Waarom neemt Van Gestel het risico de schijn tegen zich te krijgen door iemand die contacten had met smokkelaars in huis te nemen? ‘Opnieuw om humanitaire redenen. Het is mijn manier om nee te zeggen. Als ik naar de gevangenis moet omdat ik blijk geef van menselijkheid, zal ik naar de gevangenis gaan. Ik ben daar niet bang voor. Ik ben veel banger voor de fascistische golf die ook in Europa arriveert. Wat er in Hongarije, Italië, Brazilië en de VS gebeurt, en ook in België, boezemt me angst in.’

In Van Gestels optiek past wat haar overkomt in ‘een catastrofale Europese migratiepolitiek’ die er alleen op is gericht migranten buiten Europa te houden. Om die reden worden de daden van mensen en organisaties die migranten helpen steeds vaker geïnterpreteerd als acties die een aanzuigende werking hebben op nieuwe migranten of hulp aan mensensmokkelaars.

Oproep: help ons deze zaken in kaart te brengen

Is het proces tegen Van Gestel en de elf andere verdachten inderdaad een teken van de ‘criminalisering’ van hulpverlening aan migranten? En is dit Belgische proces onderdeel van een Europees patroon?

Dit willen we de komende tijd uitzoeken. En daarvoor hebben we jullie hulp nodig, in het bijzonder van leden die in het buitenland wonen of daar een goed netwerk hebben en andere Europese talen spreken.

We willen in kaart brengen:

  • Welke zaken er in verschillende Europese landen lopen tegen mensen die hulp verleenden aan migranten.
  • Welke wetten er in Europese landen zijn doorgevoerd om deze hulp te kunnen vervolgen.
  • Hoe in Europese media wordt geschreven over de hulpverlening aan migranten.

Meld het ons dus als je kennis of kunde in huis hebt om ons hierbij te helpen. Ben je of ken je bijvoorbeeld iemand die in de problemen is gekomen door hulp te verlenen aan migranten? Ben je of ken je een jurist die betrokken is bij zo’n rechtszaak, of iemand die ons aan processtukken kan helpen? Ben je of ken je een onderzoeker die in deze materie is gedoken?

En meld je vooral ook als geïnteresseerde leek. Als je bijvoorbeeld in het nieuws hebt gelezen over zo’n zaak. Als je in Europese kranten stuit op artikelen of opiniestukken over hulpverlening aan migranten. Of als je ons wilt helpen wetgeving in verschillende landen in kaart te brengen.

Zo hopen we samen met jullie te onderzoeken of Van Gestels bange vermoedens kloppen.

Deel jullie suggesties hieronder, of mail ons. Dat kan het beste op tomas@decorrespondent.nl o.v.v. ‘Criminaliseren hulp migranten’.