/dc-useruploads-images/387b719a00b244e1aeaab3d047719185.png)
Wie een vraag in de kop stelt, kan het niet maken om ’m niet te beantwoorden. Laat ik daar maar meteen mee beginnen: ‘obsessie’, ‘eenzaamheid’ en ‘onderhoud’ hebben met elkaar gemeen dat ze sleutelwoorden zijn van deze tijd. Daarmee bedoel ik dat ze over meer gaan dan je op het eerste gezicht misschien zou denken, dat ze toegang geven tot een beter inzicht in wie we zijn.
Wat ze ook gemeen hebben, is dat ik ze alle drie bespreek – letterlijk, in luisterverhalen. Soms wil je lezen, maar soms wil je luisteren, en daarom publiceert De Correspondent de komende weken eerder verschenen stukken in audiovorm.
Het eerste stuk dat ik voor De Correspondent schreef, ruim vijf jaar geleden inmiddels, ging over ‘transparantie’. Overheden, rechtbanken, musea, nieuwsorganisaties: allemaal hadden ze er de mond vol van. Ik was benieuwd waar die lof voor transparantie vandaan kwam en vroeg me af of we in de verafgoding ervan misschien ook nog iets over het hoofd zagen.
Zoals, bijvoorbeeld, het feit dat transparantie ook misbruikt kan worden. Of dat een beetje beslotenheid, een beetje privacy, soms noodzakelijk is om tot een weloverwogen beslissing te komen.
Woorden die stiekem heel veel zeggen over wie we zijn
Ik ben gefascineerd door taal, en dan vooral door de sleutelwoorden van deze tijd: woorden als ‘transparantie’, of ‘innovatie’, of ‘impact’, of ‘ambitie’. Je zou ze clichés kunnen noemen, in de zin dat ze zo vaak worden gebruikt dat ze vanzelfsprekend zijn geworden, misschien zelfs betekenisloos. Maar wanneer je ze tegen het licht houdt blijken ze stiekem heel veel te zeggen over wie we denken, hopen en vrezen te zijn.
Je zou ze ook moderne mythen kunnen noemen – omdat we in ze geloven, zelfs wanneer de wereld die ze ons voorhouden in werkelijkheid niet bestaat.
De afgelopen vijf jaar heb ik me geregeld over zulke moderne mythen gebogen. Omdat ik denk dat ze ons kunnen helpen het moderne bestaan beter te begrijpen, maar ook omdat ik geloof dat onze woorden onze gedachten sturen. En onze gedachten sturen onze daden – alle reden dus om onze woorden zorgvuldig te kiezen.
Woorden sturen onze gedachten, gedachten sturen onze daden. Alle reden om onze woorden zorgvuldig te kiezen
Gevraagd naar mijn missie als correspondent Cultuur en Clichés zeg ik dan ook meestal dat ik ons langer stil wil laten staan bij het ogenschijnlijk doodnormale, zodat we daarna beter zien wat bijzonder is. En ook zodat we helderder kunnen nadenken over wat er anders kan, beter kan.
(Nu ik erover nadenk: het woord ‘missie’, dat lijkt me ook wel een bespiegeling waard.)
Met die missie in gedachten bespreek ik in deze serie luisterverhalen drie sleutelwoorden van deze tijd. Het eerste heeft te maken met wat we verlangen, het tweede met waar we bang voor zijn, en het derde gaat over waarop we ons blindstaren.
1. Onze obsessie met obsessie
In deze eerste aflevering duik ik in de geschiedenis van een woord dat je overal tegenkomt, namelijk: ‘obsessie’. Wat ooit een kwaal was, wordt tegenwoordig voorafgegaan door een liefhebbende hashtag: we zijn collectief #obsessed door katten, Trump, avocado’s of de sportschool. We lijken, kortom, wel geobsedeerd door obsessies.
Ik wilde weten hoe dat komt en welk groter verlangen erachter schuilgaat. De obsessie, ontdekte ik, belooft ons iets dat groter is dan wijzelf – en in tijden van individualisering, afleiding en eenzaamheid is dat een groot goed.
2. Samen bang voor eenzaamheid
Over ‘eenzaamheid’ gesproken, dat is het sleutelwoord dat centraal staat in deze tweede aflevering. Eenzaamheid is niet nieuw, maar dat we ernaar kijken als een bedreiging van de volksgezondheid, is dat wél. Ook de collectieve angst die het fenomeen inboezemt, is nieuw.
Wat vertelt die angst ons over de tijd waarin we leven, vroeg ik me af? Gaandeweg besefte ik dat de angst voor eenzaamheid ons, paradoxaal genoeg, precies dat geeft wat we verlangen: namelijk, één groot samenzijn.
3. Niet sexy, wel belangrijk: onderhoud
Veel van de sleutelwoorden die ik de afgelopen jaren besprak hadden te maken met onze haast automatische viering van vernieuwing: ‘innovatie’, bijvoorbeeld, en ‘impact’; of ‘inspiratie’ en ‘creativiteit’. Gaandeweg kwam ik erachter dat onze lofzang op al wat nieuw is ons het zicht ontneemt op iets wat minstens zo belangrijk is. Namelijk: ‘onderhoud’ – het zorgen dat de meeste dingen min of meer blijven zoals ze zijn.
In deze derde aflevering breng ik een ode aan het onderhoud, een begrip dat geen sleutelwoord is, maar dat wel zou moeten zijn. Want hoe dol we ook zijn op innovatie, radicale verandering en vooruitgang, onderhoud is minstens zo bepalend voor hoe onze levens eruitzien – en hoe ze eruit zouden kunnen zien. Tijd dus om daar eens uitgebreid bij stil te staan.
Meer moderne mythen?
Ik hoop dat je na het beluisteren van deze verhalen net een beetje anders kijkt naar begrippen die voorheen misschien niet veel meer leken dan een holle frase, of een nieuwe dreiging, of te saai voor woorden.
Ben je het roerend eens of juist oneens met mijn analyse? Graag ga ik hieronder met je in gesprek.
En heb je ideeën voor sleutelwoorden waar ook weleens wat langer bij stil mag worden gestaan? Deel ze dan vooral, want de komende tijd ga ik hier graag mee door.
Daarnaast hoop ik volgend jaar voorbeelden te verzamelen van verzet tegen de uitwassen van deze moderne tijd: verzet tegen doorgeslagen individualisme bijvoorbeeld, en tegen de mores van prestatiemaatschappij. Want anders kijken en praten is één ding; anders doen, dat is een tweede.
Wil je, tot slot, meer lezen over de sleutelwoorden van deze tijd, bezoek dan de collectie Moderne mythen van De Correspondent. Voor nu: veel dank voor het luisteren.
Dit verhaal heb je gratis gelezen, maar het maken van dit verhaal kost tijd en geld. Steun ons en maak meer verhalen mogelijk voorbij de waan van de dag.
Al vanaf het begin worden we gefinancierd door onze leden en zijn we volledig advertentievrij en onafhankelijk. We maken diepgravende, verbindende en optimistische verhalen die inzicht geven in hoe de wereld werkt. Zodat je niet alleen begrijpt wat er gebeurt, maar ook waarom het gebeurt.
Juist nu in tijden van toenemende onzekerheid en wantrouwen is er grote behoefte aan verhalen die voorbij de waan van de dag gaan. Verhalen die verdieping en verbinding brengen. Verhalen niet gericht op het sensationele, maar op het fundamentele. Dankzij onze leden kunnen wij verhalen blijven maken voor zoveel mogelijk mensen. Word ook lid!
