Wanneer in het verleden mensen met een soort triomfantelijk cynisme zeiden nooit meer te gaan stemmen, omdat dit ‘toch geen zin’ had, wist ik nooit wat te doen. Zulke figuren voor hun bek slaan is ongemanierd, en doorgaans ook contraproductief.

Maar nu is er de Brexit en verwijs ik zulke figuren gewoon door naar het land waar op dit moment menig kiesgerechtigde zich de haren uit het hoofd trekt van spijt: waren ze maar gaan stemmen bij het referendum bijna drie jaar geleden, dan was hun land deze nachtmerrie misschien bespaard gebleven. Hadden ze maar harder ingepraat op kiezers in hun omgeving, die dachten dat zo’n referendum een leuke manier was om de middelvinger op te steken naar ‘de politiek’.

Zelfs oer-Brexiteer Boris Johnson nam het referendum niet serieus: zijn plan was om een eervol verlies bij het referendum later als troef in te zetten bij de strijd om het leiderschap van de Conservatieve partij. Oepsie!

Van alle lessen is dit denk ik de belangrijkste les die er valt te trekken uit de Brexit: politiek doet ertoe. En in een democratie betekent dit: je stem doet ertoe.

De lokroep van triomfantelijk cynisme

Ook ik ben weleens gevallen voor de lokroep van het triomfantelijk cynisme. Bij lezingen beschreef ik dan alle troeven van de financiële lobby en hoe die een wezenlijke verbouwing van de sector had weten te traineren en saboteren.

Vervolgens haalde ik diep adem en verzuchtte dan dat Groot-Brittannië soms niet zozeer een land leek met een financiële sector maar eerder een financiële sector met een land. Die ging er altijd goed in. Net als de waarschuwing dat democratie steeds meer begint te lijken op een systeem waar wij als kiezers mogen bepalen welke politicus mag gaan uitvoeren wat de financiële sector heeft gedicteerd.

En toen kwam de Brexit. Het overweldigende deel van de financiële sector wilde en wil absoluut in de Europese Unie blijven – de Bank of America heeft zojuist tussen de 300 en 400 miljoen euro uitgegeven om het hoofdkwartier in Londen dan maar naar Dublin in Ierland te verplaatsen.

Bankiers van Goldman Sachs gaven royaal aan het ‘Blijven’-kamp en de poster boy van de vervlechting tussen politiek en banken, de nominaal linkse Tony Blair, liet als speciaal adviseur van JP Morgan (vergoeding 2,5 miljoen pond per jaar) weten dat vertrek uit de EU neerkwam op economische en politieke zelfverminking.

Dat zou iedere aanhanger van de EU te denken moeten geven: dat Goldman Sachs zo’n fan is van de Europese Unie.

Ook de financiële lobby kon de Brexit niet tegenhouden

Maar terug naar dat referendum: als Groot-Brittannië werkelijk een financiële sector met een land was, zoals Pakistan een leger is met een land, dan zou dat hele referendum er natuurlijk nooit zijn gekomen. En was het er toch gekomen, dan zou die almachtige financiële lobby toch wel hebben ingegrepen?

Feit is dat vrijwel de hele financiële, economische, diplomatieke, militaire en wetenschappelijke top van het Verenigd Koninkrijk in alle denkbare bewoordingen heeft gepleit tegen vertrek uit de EU. En toen stemde pardoes 52 procent van de opgekomen kiezers voor.

Sta je daar met je verhalen over ‘het systeem’ dat onveranderbaar zou zijn en waar stemmen dus ‘toch geen zin’ heeft.

Uiteraard geven de triomfantelijke cynici hun eloquente apathie niet zo makkelijk op

Uiteraard geven de triomfantelijke cynici hun eloquente apathie niet zo makkelijk op, dus nu roepen ze dat de afhandeling van de Brexit tot nu toe bewijst dat uiteindelijk stemmen nog steeds geen zin heeft; kijk maar hoe de Brexit mogelijk wordt uitgesteld.

Maar ook hier belet het cynisme dit soort figuren het zicht op de werkelijkheid. De Brexit kan zo moeilijk worden uitgevoerd, omdat kiezers bij het referendum een optie kregen voorgeschoteld die helemaal niet bestaat: alle voordelen van de EU, maar dan zonder de verplichtingen.

Daarom zit Brexit nu vast: niet omdat de Britten niet uit de EU mogen, maar omdat ze de economische en politieke consequenties van het vertrek niet aankunnen.

De keus is nu: óf de referendumuitslag recht doen en werkelijk breken met de EU – met verwoestende gevolgen voor de economie en het vredesverdrag in Noord-Ierland – óf de referendumuitslag feitelijk negeren en weliswaar officieel de EU verlaten, terwijl je tegelijkertijd in feite als een soort overzees gebiedsdeel vrijwel volledig de EU-regels blijft volgen.

Dit gebeurt als je leiders politiek niet serieus nemen

Kort gezegd: of de economie en de vrede in Noord-Ierland krijgen een afschuwelijke dreun, of het aanzien van de democratie. Zo gaat dat wanneer je eigen leiders hun vak, de politiek, niet serieus nemen en weigeren de bevolking de beschikbare opties voor te leggen: we kunnen de EU uit maar dat kost geld. Of we kunnen in de Europese Unie blijven maar dat betekent dat de EU macht over ons heeft.

De enige oplossing voor de Britten nu zou zijn om te erkennen hoezeer de referendumuitslag het resultaat is van leugens, fantasieverhalen en fraude (het ‘Leave’-kamp heeft tal van campagnefinancieringswetten overtreden en bovendien gebruikgemaakt van gestolen Facebook-data).

Vooralsnog wijst vrijwel niets erop dat de Britten toe zijn aan zulk zelfonderzoek. Dat is een ramp voor het land, en ook voor Nederland, dat altijd opkeek naar de Britse grote broer. Reden te meer om politiek nooit meer te behandelen als fundamenteel irrelevante ‘showbusiness voor lelijke mensen’. Politiek doet ertoe. Kijk maar naar de Britten.