Eindelijk toonde zij emotie. Had zij maar eerder laten zien een hart te hebben, werd in Londen gezegd nadat Theresa May deze vrijdagmorgen haar afscheid van Downing Street per 7 juni had aangekondigd. Ook al zat er een element van zelfmedelijden in, eindelijk trilde een snaar bij haar.

Had zij de roep om de Brexit maar eerder begrepen en vertaald als een noodkreet van de Britse verliezersklasse. Zij beleed nog één keer de liefde voor haar vaderland, was haar boodschap, maar in feite handelde ze steeds in het belang van haar Conservatieve Partij. En die was en is hopeloos verdeeld over de Europese Unie, net als de Labour Partij én het Britse volk.

Steeds sprak zij ferme taal over het uitvoeren van de wil van het volk, dat in het Brexit-referendum van juni 2016 ervoor koos de Europese Unie te verlaten. Nooit toonde zij enig oog voor de 48,1 procent die bij de EU wilde blijven – een grote minderheid waartoe zij ook had behoord.

Nooit sprak zij de fabels tegen over Global Britain dat na de Brexit in zijn eentje wel even handelsverdragen met grootmachten als China en de Verenigde Staten zou sluiten, waar de EU met een half miljard inwoners een puntje aan kon zuigen.

In de afgelopen drie jaar is het Britse volk lariekoek verkocht over de voordelen van een leven buiten de EU. Zoals de leugens over honderden miljoenen ponden die zouden vrijkomen voor de gezondheidszorg. Het was emotietheater op grond van een volstrekt irreële schatting van de positie van 65 miljoen Britten in de wereld.

Al veel langer gevoed met nepnieuws

Maar al veel langer zijn de Britten gevoed met nepnieuws over de feitelijke inhoud van de Europese verdragen en dus de bevoegdheden van het Europees Parlement, de Europese Commissie en de Europese Raden. Een van die leveranciers van onzin uit Brussel was Daily Telegraph-correspondent

De Brexit is een cynische leugen ten koste van de Britten die het meest de bescherming verdienen door de Britse upperclass.

Zo uniek-Brits is de Brexit overigens niet. De Italianen die zich door hun populistisch-rechtse vicepremier Matteo Salvini laten beloven dat hun leven beter wordt zonder immigranten, de Hongaren die zich door Viktor Orbán een veilig Hongarije met een hek erom laten verkopen, de Fransen die dreigen de partij van Marine Le Pen zondag de grootste te maken, de fans die Thierry Baudets blanke Fantasieland woensdag in de Rode Hoed bejubelden: allemaal zijn zij het slachtoffer van de rattenvangers van Hamelen United.

Trek de veiligheidsriemen maar stevig aan als de Britse Conservatieven in juni Boris Johnson in de cockpit zetten

Trek de veiligheidsriemen maar stevig aan als de Britse Conservatieven in juni Boris Johnson in de cockpit zetten. Hij zal er alles aan doen de ongekroonde Brexit-leider Nigel Farage eigenhandig van het tapijt te bluffen. Of er nieuwe Lagerhuisverkiezingen komen of niet, Farage heeft tot twee keer toe met volstrekte flauwekul en geld uit duistere bron de Britten een land van melk en honing beloofd dat niet bestaat.

Weldenkend Nederland haalde enigszins opgelucht adem bij het zien van De PvdA van Europees spitslijsttrekker Frans Timmermans deed het onverwacht goed. Forum voor Democratie zou beperkt blijven tot drie zetels. Rutte’s VVD zou er eentje meer krijgen dan in 2014. Weliswaar kregen CDA en D66 klop, maar GroenLinks groeide wat. Gematigd pro-EU Nederland had zijn stem laten horen, was de meest gehoorde conclusie.

Stel dat die Ipsos-peiling en de vergelijkbare resultaten van Geen Peil/Maurice de Hond het bij het juiste eind hebben, dan is het beeld al snel dat het gevaar van nationalistisch rechts weer even is afgewend. Maar zo geruststellend is de situatie niet.

Het duel dat Rutte gewild had

Mark Rutte had woensdagavond amper terug van Baudets tirades en pirouettes door zijn gefantaseerde Nederland. De VVD-leider tevens minister-president had zelf het duel gewild: zonder helpers, met blote handen de man te lijf gaan die hij zag als zijn grootste tegenstander. Die opponent kon opkomen omdat Rutte zelf zo veel jaren de noodzaak en de realiteit van de EU had ontkend en haar daarmee had ondermijnd in eigen land.

Rutte was niet als enige schuldig aan het verdoezelen waar het om gaat in de Europese Unie. Alle betrokkenen, regeringsleiders, ministers, ambtenaren, zowel in de lidstaten als in Brussel, hebben de Unie decennia lang opgebouwd via een stilzwijgend soort onvermijdelijkheid. De te vroeg overleden politicoloog Jos de Beus en Jeannette Mak wezen tien jaar geleden al erop dat die stille uitbouw van de Europese samenwerking mogelijk was door depolitisering van vraagstukken en het ontwijken van het

Zoals de historicus Jan Drentje schreef in zijn bespreking van De Beus’ en Maks boek: ‘Die op zichzelf succesvolle strategie heeft aan het einde van de twintigste eeuw in een aantal lidstaten een grens bereikt. Bij het referendum over de Europese grondwet bleek politisering van electoraat in Nederland onmiddellijk een risico voor de voortgang van het Europese project.’

De EU overkomt ons niet, we zijn het zelf

Sindsdien hebben opeenvolgende Nederlandse kabinetten geworsteld met referenda die als functie hadden de stille vanzelfsprekendheid te doorbreken. De politisering van de Europese politiek bleek onafwendbaar en zelfs nodig. Rutte is daar nog maar half aan gewend. Niet alleen ministers en Kamerleden moeten zich er een weg in vinden, de meeste media en journalisten ook.

Maar intussen zitten we er middenin. De EU overkomt ons niet, we zijn het zelf. Met, inderdaad, nog altijd 27 lidstaten. Daar praten we mee via de minister-president, via ministers en via het Europees Parlement dat steeds meer bevoegdheden heeft veroverd, net als de Nederlandse volksvertegenwoordiging in de loop der decennia.

Er is nogal wat aan de hand in die Unie. Miljoenen burgers vertrouwen de Europese elite niet meer. Daarbij laten zij zich opstoken door leiders die het niet nauw nemen met de waarheid.

De EU moet als de donder aan de slag met het aanpakken van het ergste onrecht en de uitwassen van het neoliberalisme

Dat verenigde Europa heeft zichzelf zonder openbaar debat een te eenzijdig geloof in de zegeningen van de markt laten aanleunen. Dat heeft, in combinatie met migratie, globalisering en de opkomst van supermogendheden die selectief winkelen in de internationale rechtsorde, ertoe geleid dat tientallen procenten van de Europese bevolking na jaren van welvaartsgroei lijden onder stagnatie en een gevoel van onveiligheid.

Er is dus geen enkele reden voor opluchting, zelfs als maandag blijkt dat niet alle rattenvangers van illusionistisch rechts hebben gewonnen. De EU moet als de donder aan de slag met het aanpakken van het ergste onrecht en de uitwassen van het neoliberalisme, met de oververhitting van de aarde. Ze moet weer reële hoop op een betere toekomst bieden.

Dat had Frans Timmermans het beste gezien en gezegd. Daarom won hij, in Nederland.

Meer lezen?

Mark Rutte zegt wat hij vijf jaar geleden had moeten zeggen Gingen deze Europese verkiezingen over de Europese Unie? Mark Rutte was niet de enige politicus die probeerde te ontsnappen aan de zwart-wit keuze Meer of Minder Europa. Politiek Dagboek over achterstallig onderhoud. Lees het verhaal van Marc hier terug Kan de Brexit nog worden teruggedraaid? En nog 17 vragen voor wie de draad kwijt is Iedereen heeft ervan gehoord en iedereen krijgt ermee te maken, maar weinigen weten nog waar het allemaal om draait bij de Brexit. Wij maken je wegwijs in de chaos aan de hand van achttien vragen. Lees het verhaal van Tomas hier terug