Hoe vasthoudender journalisten berichten over corruptie of milieuschandalen, hoe meer dit de woede wekt van machtige bedrijven of ondernemers die vervolgens proberen hen dwars te zitten. Dat merk je vooral in de mijnbouw: in veel landen worden journalisten die misstanden in deze sector onthullen geïntimideerd, ontslagen, en soms vermoord.

Voor het project besloten veertig journalisten uit vijftien landen het werk van hun monddood gemaakte collega’s voort te zetten en de gevolgen van de mijnbouw voor het milieu in beeld te brengen. Met behulp van en deden ze onderzoek naar dubieuze praktijken van een goudmijn in Tanzania, een ijzer- en nikkelmijn in Guatemala en de bedrijven die illegaal zand winnen in India.

Ter introductie een voorproefje van de verhalen die hier uit voorkwamen.

Dodelijke Facebook-verslagen

De Indiase verslaggever Jagendra Singh postte zijn laatste bericht op Facebook op 1 juni 2015. Op deze plek had hij al ruim een maand berichten geplaatst over de lokale politicus Rammurti Singh Verma en diens vermeende banden met de illegale winning van zand, die, ook volgens VN-rapporten, zeer schadelijk is voor het milieu.

Die dag werd Jagendra Singh met brandwonden over zijn hele lichaam naar het ziekenhuis gebracht. ‘Die klootzakken goten benzine over me heen. Ze sprongen de muur over om binnen te komen’, zei hij over agenten die hem dit hadden aangedaan op een filmpje, vlak voordat hij aan zijn verwondingen overleed. ‘Ze hadden me ook gewoon kunnen arresteren. Waarom moesten ze me vermoorden?’

Met gesloten ogen, niet in staat in de camera te kijken, beschuldigde hij handlangers van Verma en de politie van de aanslag

Met gesloten ogen, niet in staat in de camera te kijken, beschuldigde hij de politie en handlangers van Verma van de aanslag op zijn leven. Op het filmpje zijn de wonden te zien die hem fataal werden. Zeven dagen na de aanslag overleed hij, op 46-jarige leeftijd.

Volgens de officiële lezing had Singh zelfmoord gepleegd. Maar op de dag van zijn vaders begrafenis diende zijn zoon een klacht in tegen Verma en vijf politieagenten, wegens samenspanning tot moord en doodslag. Nadat er contact was geweest tussen Verma en de familie, trok hij zijn aanklacht weer in.

Journalisten van Forbidden Stories spraken verschillende leden van de Singh-familie, die na jarenlang uit angst voor represailles hun mond te hebben gehouden, nu erkennen geld van de Verma-familie te hebben aangenomen in ruil voor hun stilzwijgen.

Een woordvoerder van Verma gaf aan dat hij niet in staat was te reageren omdat hij in het ziekenhuis lag.

Singh is een van de vier Indiase journalisten die zouden zijn vermoord terwijl ze verslag deden van de zandmaffia, een van de prominentste en gewelddadigste misdaadorganisaties van India, waar uiterst weinig over bekend is.

Mogelijk 29 milieujournalisten omgebracht

Sinds 2009 zijn volgens het Committee to Protect Journalists (CPJ) wereldwijd zeker 13 journalisten vermoord omdat ze werkten aan verhalen over milieuvervuiling. Mogelijk gaat het zelfs om 29 moorden: 16 sterfgevallen worden nog door CPJ onderzocht.

En in 2015 meldde Reporters Without Borders al een ‘gestage verslechtering van de omstandigheden voor milieujournalisten’.

De journalisten die samenwerken in Forbidden Stories weten dat publiceren over mogelijke milieuvervuiling grote risico’s met zich meebrengt voor lokale journalisten, tot moord aan toe. Ook worden journalisten vaak gearresteerd, gecensureerd, aangeklaagd, lastiggevallen en bedreigd of in elkaar geslagen.

‘De meeste van de journalisten die hiermee te maken hebben, zijn werkzaam in Latijns-Amerika, Azië en Afrika’, zegt Eric Freedman, hoogleraar aan de Universiteit van Michigan in de VS, die onderzoek deed naar de gevaren van milieujournalistiek. ‘De incidenten hebben meestal plaats in afgelegen gebieden.’

Het goud uit Tanzania belandt in de computers en smartphones van Apple en Nokia

In Tanzania probeerden journalisten over de impact van een goudmijn te schrijven in de North Mara-regio, die toebehoort aan Acacia Mining, waarvan de Canadese mijngigant Barrick grootaandeelhouder is. Forbidden Stories-verslaggevers spraken met meer dan tien journalisten, zowel lokale als buitenlandse, die zijn gearresteerd, bedreigd of gecensureerd door de autoriteiten van Tanzania omdat ze over de mijn schreven.

Het is vaak al gevaarlijk om in de buurt van de mijn te komen, merkten ze, die op meer dan duizend kilometer ligt van Dar es Salaam, de grootste stad van het land. Zo werden in 2011 nog vier journalisten gearresteerd omdat ze de dood wilden onderzoeken van een aantal omwonenden van de North Mara-goudmijn, die bij confrontaties met de politie en veiligheidspersoneel van de mijn zouden zijn omgekomen.

Forbidden Stories volgde het goud uit de North Mara-mijn tot aan de MMTC-PAMP-raffinaderij in India, van prominente techbedrijven als Apple, Canon en Nokia, die zich aanprijzen als ethisch verantwoord en milieuvriendelijk. Oftewel: het goud uit Tanzania belandt in populaire hightech telefoon en computers.

Deze mijn staat bekend om milieuvervuiling en geweld. Maar kan nog altijd probleemloos zijn goud verkopen Wie wil berichten over milieuvervuiling bij de goudmijn North Mara in Tanzania, moet stalen zenuwen hebben. Zeker tien journalisten die erover schreven, en over het politiegeweld tegen omwonenden, zijn bedreigd of gecensureerd. Voor Forbidden Stories hebben we hun werk voortgezet. En ontdekten we dat de misstanden er nog altijd voortduren. Lees hier het verhaal van Marion Guégan en Cécile Schilis-Gallego van Forbidden Stories

‘Vooral in opkomende economieën, waar bewoners afhankelijk zijn van natuurlijke hulpbronnen die ook van grote waarde zijn voor bedrijven en de overheid, kan de situatie voor journalisten die over de winning schrijven gevaarlijk zijn’, legt Meaghan Parker, directeur van de Society of Environmental Journalists, uit.

Helemaal omdat de overheid milieujournalisten die in afgelegen gebieden werken vaak niet als zodanig erkent. Parker: ‘De grens tussen activisme en journalistiek is soms vaag. Zowel de protesterende activisten als de onderzoekende journalisten lopen gevaar.’

Agenten die op vissers schieten

Een goed voorbeeld is journalist Carlos Choc, lid van de Mayaanse Q’eqchi-gemeenschap in El Estor in Guatemala. Hij deed een jaar lang onderzoek naar de invloed op het milieu en de plaatselijke bewoners van een lokale ijzer- en nikkelmijn van de Solway-groep, een door een Rus geleid, in Zwitserland gevestigd mijnbedrijf.

Op 27 mei 2017 hield een groep vissers een protestactie tegen de autoriteiten – die hen voor hun gevoel in de steek hadden gelaten – en tegen de mijn, die ze ervan beschuldigden het Izabalmeer te vervuilen, hun belangrijkste bron van inkomsten.

Toen de vissers stenen gingen gooien, reageerden de agenten door met scherp te schieten. Anderhalf uur later lag een van vissers dood op de grond, met een politiekogel in de borst. Carlos Choc, die het incident met zijn camera filmde, werd kort daarna ervan beschuldigd ‘dreigementen’ te uiten, ‘aan te zetten tot misdrijven’ en een ‘illegale vereniging’ te hebben gevormd.

‘Het bedrijf zei, via zijn medewerkers, dat ik een wapen bij me had, een machete, een stok en dat ik een bendeleider was’, vertelt Choc. ‘Waarop ik nog maar eens wil zeggen: ik heb nog nooit een wapen gedragen. Het enige dat ik bij me draag is een camera, of een bandrecorder, mijn telefoon en mijn notitieblok. Verder niks.’

Rode dampen boven de ijzersmelterij

Een groep journalisten van Forbidden Stories confronteerde de mijn en de Guatemalteekse autoriteiten met de – door hen tegengesproken – negatieve impact van de mijn op het milieu. Een woordvoerder van de mijn ontkende dat de ijzersmelterij ’s nachts rode dampen uitstootte, al was dat op foto’s vastgelegd.

Door de groep geraadpleegde deskundigen weerlegden de conclusies van de autoriteiten dat het meeviel met de vervuiling van het meer. ‘De gemeten hoeveelheid nikkel in het meer naast de mijn en de ijzersmelterij, vergeleken met de hoeveelheid in het meer een stuk verderop, bewijst behoorlijk overtuigend dat de mijn en de fabriek het water vervuilen’, zei de Portugese bioloog Eduardo Limbert.

Maar moederbedrijf Solway beweert dat de vervuiling niet is toegenomen sinds de fabriek er begon te produceren.

Toen Choc hoorde dat een collega van hem op dezelfde gronden was gearresteerd, besloot hij onder te duiken

Toen Choc hoorde dat een collega van hem op dezelfde gronden als hij was gearresteerd, besloot hij onder te duiken tot hij voor de rechter moest verschijnen. Een jaar lang zag hij zijn kinderen niet.

In januari lukte het hem gehoord te worden door een rechter, zonder alsnog in voorlopige hechtenis te worden genomen. Nu verkeert hij in afwachting van een hoorzitting over zijn zaak.

Geconfronteerd met de bevindingen van beloofde José Felipe Baquiax, voorzitter van de strafkamer van de Guatemalteekse rechtbank, een onderzoek te openen naar het optreden van de lokale rechter Édgar Aníbal Arteaga López, die de vervolging van de vissers en van Carlos Choc had gelast.

‘Vrijheid van meningsuiting is vastgelegd in de Grondwet, dus hier is geen sprake van een misdaad’, benadrukte Baquiax.

Geen gevaarlijker journalistiek dan schrijven over milieu

‘Wanneer journalisten over milieukwesties schrijven, gaat het vaak over bedrijven of corrupte partijen die onder één hoedje spelen met de regering’, zegt Bruce Shapiro, directeur van het Dart Center for Journalism and Trauma, een project van Columbia University’s Graduate School in New York. ‘Dat betekent dat enkele van de gevaarlijkste mensen ter wereld hun vijand worden. Ik denk dat geen andere groep onderzoeksjournalisten zó vaak met zúlke gevaarlijke mensen te maken heeft.’

Een van de beste voorbeelden daarvan is het zandwinningsimperium in Zuid-India, waar verslaggever Jagendra Singh over schreef voor hij werd vermoord, geleid door de lokale zakenman S. Vaikundarajan. Het belangrijkste bedrijf, het in 1989 door zijn vader opgerichte V.V. Mineral, wint volgens de overheid meer zand dan is toegestaan en bovendien op plekken waar mijnbouw verboden is.

‘Zo’n 85 tot 90 procent van de zandwinning, legaal en illegaal, is in handen van deze ene familie’, vertelt Sandhya Ravishankar, een 37-jarige journalist uit Tamil Nadu, een deelstaat in het zuiden van India.

Al sinds 2000 wordt hier illegaal zand gewonnen. Pas in 2013 kwam de nationale overheid in actie. Er kwam een verbod op mijnbouw, en er kwam een onderzoek naar mogelijk illegale activiteiten. Toch exporteerden lokale mijnbedrijven tussen 2013 en 2016 meer dan 2 miljoen ton ‘uit strandzand’ verkregen mineralen, volgens een rapport dat deskundigen indienden bij het

In een schriftelijke reactie legt V.V. Mineral uit dat het in beroep is gegaan tegen het verbod op zandwinning. Het bedrijf stelt nooit illegaal te hebben gehandeld en verwerpt elke beschuldiging dat het mensen heeft bedreigd.

In een rapport dat in mei verscheen, waarschuwt het VN-Milieuprogramma voor de wereldwijde gevolgen van zandwinning – zowel uit rivierbeddingen als op stranden. In de toekomst kan een tekort aan zand ontstaan als gevolg van ongecontroleerde zandwinning,

‘Op de dag van publicatie werd de krant al beschuldigd van laster, en ik stond in de lijst van beschuldigden’

‘Wij zijn het enige bedrijf dat met geldige milieuvergunningen werkt. Dus dat we het milieu zouden aantasten is een fabeltje, dat om andere motieven wordt verspreid’, zegt een woordvoerder van V.V. Minerals, volgens wie de schade aan het strand niet is veroorzaakt door zandwinning, maar door erosie, als gevolg van de opwarming van de aarde en de gerezen zeespiegel.

Ravishankar begon in 2013 te schrijven over illegale zandwinning op stranden. Zodra haar eerste verhaal verscheen, bleek hoe gevoelig het onderwerp lag. ‘Op de dag van publicatie werd de krant al beschuldigd van laster, en ik stond in de lijst van beschuldigden.’

De journalist uit Madras schreef vervolgens een reeks van zes artikelen, die niemand wilde publiceren. Uiteindelijk durfde de Indiase non-profit nieuwssite The Wire het in januari 2017 aan de resultaten van haar onderzoek te publiceren. De journalist vertelt dat ze dreigtelefoontjes begon te ontvangen, achtervolgd werd en dat bewakingsbeelden van haar in gesprek met een bron op het internet werden gezet.

Uit angst niet meer in de regio teruggekeerd

‘Sandhya Ravishankar richt zich om persoonlijke motieven tegen ons bedrijf’, beweert Vaikundarajans woordvoerder, in een verklaring waarin hij de journalist ervan beschuldigt voor een van zijn concurrenten te werken.

Uit angst voor haar veiligheid is Ravishankar sinds 2015 niet meer in de regio teruggekeerd.

‘De reacties op dit soort journalistiek onderzoek hebben beangstigende gevolgen’, zegt Saul Elbein, die als freelancer voor het Pulitzer Center over de moorden op milieujournalisten heeft geschreven. ‘Terwijl de wereld steeds meer op een grote milieucrisis afstevent, wordt er steeds minder zinnigs geschreven in landen waar de meeste milieumisdaden plaatshebben. Met andere woorden: op het moment dat we ze het hardst nodig hebben, doven de lichten.’

De Franse journalisten Cécile Schilis-Gallego en Marion Guégan zijn aangesloten bij Forbidden Stories. Dit is een samenwerkingsverband van internationale journalisten, die het werk voortzetten van lokale onderzoeksjournalisten die monddood zijn gemaakt door censuur, ontslag of door moord, als gevolg van onthullingen over milieuschandalen of corruptie. De verhalen van Forbidden Stories verschijnen in dertig gerenommeerde media in vijftien landen.

Vertaald uit het Engels door Laura Weeda.

Meer lezen?

Onder dit regenwoud wint Peru gas (om het naar Europa te exporteren) Tankwagens met aardgas domineren het Peruaanse wegennet, ontdekte ik tijdens mijn liftreis langs de Interoceanic Highway. Maar waar haalt het land zijn gas eigenlijk vandaan? Ik ging op zoek naar de drijvende kracht achter Peru’s economische groei, diep in het regenwoud. Lees het verhaal van Bart hier terug Hier haalt China al een kwart eeuw zijn ijzer (en dit zijn daarvan de gevolgen) Infrastructuur en mijnbouw zijn dé factoren waarop de Peruaanse economie draait. Reden voor de overheid en de Chinezen om flink te investeren. De mijnwerkers zien daar weinig van terug. Het is een verhaal over een veranderende regio, die ik in kaart breng door de nieuwe Interoceanic Highway af te reizen. Lees het verhaal van Bart hier terug