Spring naar inhoud
Thema
Europa
De strijd tussen macht en verbeelding

De founding fathers van de EU zagen de Europese eenwording als een beschavingsmissie, als een manier om democratie en menselijke waardigheid te verdedigen. Maar de kloof tussen deze verheven retoriek en de veelal grauwe realiteit van de EU is groot. Hoe democratisch is de EU echt? En hoe belangrijk is menselijke waardigheid, bijvoorbeeld in het vluchtelingenbeleid?

De EU is, behalve een waardengemeenschap die eerbiediging van de mensenrechten en solidariteit van lidstaten onderling als haar grondslag beschouwt, óók een politieke gemeenschap waarin de lidstaten, de Europese instellingen en lobbyisten in een permanente strijd om de macht zijn verwikkeld.

We proberen het soms lelijke gezicht dat achter het mooie masker schuilgaat bloot te leggen. Niet om de EU naar beneden te halen, maar in de overtuiging dat we haar broodnodig hebben.

Want de grote, grensoverschrijdende uitdagingen van deze tijd - klimaatverandering, migratie, de vrede in Europa handhaven – kunnen we lastig op eigen houtje het hoofd bieden, zeker nu het Europese schiereiland omringd wordt door grote brandhaarden.

In onze verhalen onderzoeken we de kloof tussen macht en verbeelding op vier terreinen die essentieel zijn voor de toekomst van de EU: de invulling van de Europese vredesmissie, de EU als waardengemeenschap, de vorming van een Europese democratie en de vergroening van Europa.

  • Leestijd
    5 - 6 minuten
  • Laatste update
In dit thema
  1. 1.
    Vrede
  2. 2.
    Europese waarden
  3. 3.
    Democratie
  4. 4.
    Klimaat en milieu
1

Vrede

De grote belofte van het Europese project na de Tweede Wereldoorlog? Vrede. De vraag hoe die te handhaven schreeuwt nu opnieuw om antwoord. Kan wie vrede wil zich het best voorbereiden op oorlog, door de Europese defensie te versterken? Of schuilt de kracht van de Europese Unie in haar soft power, in haar vermogen via diplomatie en onderhandelingen te werken aan vrede en versterking van de rechtsstaat?

In juni 2017 besloten de Europese leiders voor het eerst in de geschiedenis EU-geld te steken in militair onderzoek en de gezamenlijke ontwikkeling en aankoop van defensietechnologie door EU-lidstaten. Ze richtten een Europees Defensiefonds op waar ze jaarlijks 5,5 miljard euro in storten.

Een gezamenlijk defensiebeleid was al voor de grondleggers van de EU een hoge prioriteit. Founding father Paul-Henri Spaak noemde in zijn memoires het mislukken van plannen daartoe in 1954 ‘een zware slag voor de voorstanders van een verenigd Europa.’ De integratie van de legers van voormalige aartsvijanden Frankrijk en Duitsland zag hij als een noodzakelijke stap om een nieuwe oorlog in Europa te voorkomen.

Zijn droom is dichterbij gekomen. Maar niet iedereen vindt het een goed idee EU-geld aan militaire technologie uit te geven. Tegenstanders vrezen dat het Defensiefonds alleen ten goede zal komen aan de Europese wapenindustrie en de export van wapens, die in dodelijke conflicten zoals in Jemen worden gebruikt. Ze wijzen er ook op dat de wapen- en veiligheidsindustrie grote invloed heeft op het EU-beleid.

We brachten die invloed al in kaart met het onderzoeksproject Security for Sale en schreven over de rol van de wapenlobby bij de totstandkoming van het Europees Defensiefonds. We zullen op de voet volgen wat er gebeurt met de centen hierin en of dit de vrede dient.

2

Europese waarden

In de stichtende teksten over de Europese Unie is te lezen dat de Unie is gebaseerd op waarden, zoals de eerbiediging van de mensenrechten en solidariteit tussen de lidstaten. Velen zien de Europese Unie dan ook als een ‘waardengemeenschap.’

Maar hoe geef je invulling aan die waarden? Neem de vraag: wat te doen met de migratiestroom richting Europa?

In het Europees Parlement pleiten velen onder verwijzing naar de Europese waarden voor het openstellen van veilige en legale routes voor vluchtelingen naar Europa. Maar in de praktijk is de Europese Raad, de vergadering van de regeringsleiders, vooral bezig met maatregelen om de vluchtelingenstroom te stoppen en de grenzen te sluiten.

Zij die migratie willen beteugelen, stellen dat dit nodig is juist om de Europese waarden en de verzorgingsstaat overeind te houden. Of dat bestuurders niet alleen maar verheven waarden kunnen propageren, maar ook iets moeten doen, en zij in de modderige werkelijkheid van botsende belangen soms niet anders kunnen dan vuile handen maken.

Wij brengen de troepenbewegingen op dit veld in kaart – zoals bij de patstelling over de ‘Dublinrichtlijn’, die zegt dat vluchtelingen asiel moeten aanvragen in het eerste land waar ze voet op de bodem zetten (in praktijk vaak Italië of Griekenland). Het Parlement wil een evenredige verdeling van asielzoekers over alle lidstaten; landen als Polen en Hongarije zijn fel tegen. Wordt vervolgd.

3

Democratie

Het Europees Parlement ziet zich graag als Europese volksvertegenwoordiging. Maar alleen al uit de lage opkomst bij de verkiezingen blijkt dat de Europese burger daar anders over denkt. Terwijl het parlement steeds meer wetgevende macht vergaart – vandaar dat er duizenden lobbyisten omheen zwermen – mist het nog steeds legitimiteit.

Formeel gezien is het nog niet zo slecht gesteld met de democratische legitimiteit van de EU. Maar als de burger dat niet zo ziet, is er een probleem. Doordat de EU deels een samenwerkingsverband is tussen onafhankelijke landen, en deels een instelling waaraan die landen hun soevereiniteit overdragen, verdwijnt het zicht op wie welke besluiten mag nemen en hoe de burger de macht kan controleren.

Het ís ook ingewikkeld hoe de EU werkt. Sterk vereenvoudigd: de Europese Commissie doet wetgevingsvoorstellen, waar het Europees Parlement en de Raad (van vakministers van alle 28 lidstaten) zich vervolgens over buigen. Uiteindelijk moeten ze het er met zijn drieën in de zogeheten ‘trialoog’ over eens worden.

En dan is er ook nog de Europese Raad, de vergadering van de regeringsleiders. Die zet formeel alleen de grote lijnen uit, maar in de praktijk neemt ze majeure beslissingen, zoals de beruchte EU-Turkijedeal, buiten de controle door het Europees Parlement om.

Hoog op de agenda staat dan ook de versterking van de Europese democratie. Alleen als de Europese Unie een project is voor en door burgers, is het levensvatbaar. De pogingen tot democratische vernieuwing kunnen dus op onze volle aandacht blijven rekenen.

4

Klimaat en milieu

Klimaatverandering, een van de grote problemen van de eenentwintigste eeuw, is bij uitstek een grensoverschrijdende kwestie. De Europese Unie heeft dus juist op dit terrein een unieke kans om haar meerwaarde te bewijzen.

De Europese Commissie claimt dan ook keer op keer mondiaal voorop te lopen in de strijd tegen klimaatverandering en vergroening van de economie. Maar de Europese daden steken daar vaak wat bleekjes tegen af.

We volgen de schermutselingen rond een aantal essentiële ‘groene’ dossiers op de voet – zoals de plannen voor schoon vervoer, de handel in uitstootrechten voor broeikasgassen en hervorming van het landbouwbeleid.

Hoe verloopt de machtsstrijd tussen Commissie, Europees Parlement en de EU-landen? Welke landen willen wat? En hoe trachten lobbyisten de uitkomst te beïnvloeden? Wint de macht van de gevestigde orde of triomfeert de verbeelding van een nieuwe, duurzame Europese samenleving? We zullen er bovenop zitten.

Als je de zoektocht op deze vier terreinen wilt volgen, je dan ook op mijn nieuwsbrief. Wekelijks doe ik in mijn ‘brief uit Brussel’ verslag van mijn bevindingen. En als je vragen hebt waar je een antwoord op zoekt of inzichten hebt die je wilt delen, dan zijn die meer dan welkom.

Je gebruikt een verouderde browser!

We ondersteunen het gebruik van Internet Explorer niet meer, en raden je aan over te stappen op een andere browser, bijvoorbeeld Firefox, Chrome of Edge.

Je kunt nu verder lezen, maar weet dat je leeservaring niet optimaal zal zijn.