Iedere actie begint met het maken van een overzicht van de grootste problemen. Het is te vaag om alleen te stellen dat je last hebt van marktwerking. Beter is om zo precies mogelijk te formuleren waar de schoen wringt.

In de zorg ervaren dokters en verpleegkundigen bijvoorbeeld jaar op jaar meer bureaucratie in hun werk omdat private verzekeraars verantwoording willen voor iedere medische handeling. In 2017 bracht medisch personeel met hun denktank (Ont)Regel de Zorg in kaart hoeveel tijd ze nu werkelijk kwijt zijn aan administratie.

Het antwoord?

40 procent. In een 36-urige werkweek besteden artsen en verpleegkundigen dus bijna 15 uur aan het invullen van formulieren en het schrijven van brieven in plaats van aan hun patiënten.

Met dit onderzoek is het probleem van de zorg voor iedereen inzichtelijk gemaakt.

Dit was een omvangrijk onderzoek, maar je kunt ook direct bij je collega’s inventariseren welke praktische problemen hun dagelijks werk belemmeren.

Zoals de buschauffeurs in het streekvervoer deden. Bij de openbare aanbestedingen van het streekvervoer kwamen hun werkgevers zulke strakke rittenschema’s overeen met de provincies, dat ze tijdens hun dienst geen tijd hadden voor een plaspauze.

Of voetbaljournalist Hugo Borst, die de frustratie over de gebrekkige zorg voor zijn dementerende moeder beschreef in zijn columns voor het Algemeen Dagblad.

Je kunt de wereld alleen veranderen als je weet wat je wilt.

Na de bijna-ineenstorting van het internationale financiële stelsel in 2008 bracht de woede over de wijze waarop bankiers de wereld in de zwaarste recessie sinds de jaren dertig hadden gestort overal in de wereld demonstranten op de been. Ze waren de macht van het geld spuugzat.

Op de pleinen rond de financiële centra, van Wall Street tot het Beursplein in Amsterdam, verrezen tentenkampen van demonstranten.

Ze waren tégen de uitwassen van het kapitalisme, maar het was volstrekt onduidelijk wat de Occupy-beweging dan wel wilde.

Dit is wat de actievoerders, ondanks weken afzien in tentjes, hebben bereikt: niets.

Stel daarom duidelijke doelen. Beschrijf in een manifest welke problemen je wilt oplossen en doe beleidsvoorstellen om dit te bereiken. Voorzie politici (en andere bestuurders) van kant-en-klare, uitvoerbare oplossingen. Hoe concreter, hoe beter.

Als het gaat om het bedenken van oplossingen, ben je zelf de beste ambassadeur om je eigen beroepsgroep te vertegenwoordigen.

Eenlingen zijn makkelijk te negeren, dus actievoeren doe je niet alleen.
Toen de huisartsen in 2015 begonnen met hun actie ‘Het Roer Moet Om,’ slaagden ze er online in om bijna driekwart van de beroepsgroep hun manifest te laten ondertekenen.

Tegen zo veel maatschappelijke steun is geen politicus bestand. De huisartsen hoopten met hun manifest de scherpste kantjes van het marktdenken in hun praktijken af te vijlen, en de minister was bereid om te luisteren.

De leerkrachten in het basisonderwijs van actiegroep PO in Actie putten hun kracht eveneens uit hun grote aantal. Wat begon als een Facebookgroep van ontevreden leerkrachten, groeide uit tot een nieuwe vakbond die het ene na het andere succes boekt.

Hun belangrijkste wapen? Een manifest met heel redelijke eisen, dat door maar liefst 44.000 leerkrachten is onderschreven. Wederom zwichtte het kabinet voor de hoge maatschappelijke druk.

In het regeerakkoord van Rutte III reserveerde het kabinet vast 700 miljoen euro extra voor het primair onderwijs.

Jij kunt je eigen sector ook mobiliseren. Dankzij sociale media was het nog nooit zo eenvoudig om snel medestanders te vinden voor jouw oplossingen. En zodra je over voldoende steun beschikt binnen je sector, kan geen politicus je voorstellen negeren.

De Haagse fracties van onze politieke partijen beginnen hun dag steevast met het doornemen van de kranten. Ze zijn voortdurend op zoek naar maatschappelijke thema’s waarop ze zich kunnen profileren.

Onze volksvertegenwoordigers stellen graag Kamervragen over onderwerpen die leven onder (potentiële) kiezers.

Een inzichtelijk artikel in een van de grote ochtendbladen is daarmee een uitstekend middel om je actie op de politieke agenda te plaatsen.

Hoe groter de problemen in jouw sector zijn, hoe makkelijker het zal worden om media-aandacht te genereren. Want ook journalisten zijn altijd op zoek naar opmerkelijke verhalen.

De kunst is om het probleem te vatten in zo begrijpelijk mogelijke voorbeelden. En concentreer je op misstanden waar geen zinnig mens voor kan zijn.

Voorbeeld: de eerder genoemde buschauffeurs die geen tijd werd gegund om tijdens hun dienst het toilet te bezoeken. Ik heb nog nooit iemand ontmoet die het een goed idee vindt om chauffeurs in de haast tegen een bushalte te laten plassen.

Evengoed heb ik nog nooit iemand ontmoet die het een goed idee vindt om duurbetaalde artsen de helft van hun tijd eenvoudig administratief werk te laten doen.

En zo zijn er vele voorbeelden te noemen.

Voer een journalist een kafkaëske illustratie uit jouw sector, en de kans is groot dat je de volgende dag het gesprek van de dag bent.

Ken je persoonlijk geen journalisten? Geen probleem, via Twitter of LinkedIn kom je binnen de mediawereld eenvoudig met vrijwel iedereen in contact.

Zodra je in de spotlights staat, kunnen je acties beginnen.

Bij voorkeur kies je voor acties waarmee je de steun van het grote publiek voor je wint. De huisartsen van ‘Het Roer Moet Om’ vonden een cameraploeg van de NOS bereid om hen tegen middernacht te volgen naar het ministerie van Volksgezondheid.

Het journaal versloeg hoe een handjevol huisartsen hun manifest om vijf voor twaalf ’s avonds op de poorten van het ministerie plakten. In slechts een paar minuten informeerden de dokters de natie zo over hun actie, zonder dat een patiënt hier last van had.

Maar het kan ook effectief zijn om het publiek juist wel lastig te vallen met je actie. Zoals de schoonmakers ondervonden, die hun pijlen in 2010 op de stations van NS en Schiphol richtten.

De schoonmaakstaking veranderde de luchthaven en de stations in een mum van tijd in een vieze, stinkende zwijnenstal. Het werkte. Niet alleen onderstreepten ze het belang van hun werk, veel belangrijker, ze dwongen de directies van NS en Schiphol om kleur te bekennen.

Voor de stakingen hielden deze directies zich afzijdig in het conflict. Formeel omdat de schoonmakers in dienst zijn van externe schoonmaakbedrijven, die worden ingehuurd door NS, Schiphol en vele andere instellingen.

Dankzij de acties zagen NS en Schiphol in dat ze bij het aanbesteden van schoonmaakwerk te lage tarieven boden, waardoor de schoonmaakbazen hun personeel wel moesten uitknijpen.

Het succes van de actie was overweldigend. De personeelsdirecteur Kees Blokland van NS nam naar aanleiding van de stakingen zelfs het voortouw om een gedragscode op te stellen voor goed opdrachtgeverschap in de schoonmaak.

Sindsdien strijdt hij zij aan zij met de schoonmakers tegen doorgeschoten marktwerking in de schoonmaak.

Het liefst wil je dat al je voorstellen direct worden overgenomen. Maar de kans dat dit zonder slag of stoot lukt, is gering.

Om de eindstreep te halen, is het daarom belangrijk om iedere stap voorwaarts te vieren als een overwinning.

De leerkrachten van PO in Actie begonnen hun actie met een eis van 1,4 miljard euro extra voor het primair onderwijs. De helft van dit geld is inmiddels binnen. Bij de kabinetsformatie sleepten ze al 700 miljoen euro in de wacht.

Zonder de actievoerende leraren was dit bedrag er nooit gekomen. Iedere onderwijzer in het primair onderwijs ziet nu dat actievoeren zin heeft.

De actiebereidheid onder leerkrachten om te blijven strijden nam na het eerste succes van de kabinetsformatie toe.

Lees: Wat drie ‘gewone leraren met een grote bek’ ons kunnen leren

Bewaar Bewaar Bewaard Bewaard

Het voeren van constructieve acties vergt een lange adem. Maar zolang de eisen redelijk zijn, is iedere strijd te winnen.

Neem Groningen.

In de hoop de aardbevingen te stoppen, vochten de Groningers decennia tegen de gaswinning onder hun huizen en boerderijen.

Aanvankelijk werden ze genegeerd. Maar ze gaven niet op.

Stukje bij beetje slaagden ze er de afgelopen jaren in om het politieke denken in Den Haag te kantelen. Het begon met de steun van enkele leden van de oppositie en de nationale ombudsman.

De uitkomst is bekend.

Het kabinet zag in januari 2018 eindelijk in dat de gaswinning in Groningen niet langer houdbaar is. De gaswinning wordt versneld afgebouwd, en de Groningers krijgen compensatie voor de schade die ze hebben geleden aan hun woningen.

We mogen hopen dat de strijd tegen doorgeschoten marktwerking in de publieke sector sneller resultaat oplevert dan de protesten van de Groningers tegen de gaswinning.

Maar één belangrijke les hebben de inspirerende Groningers ons geleerd: de aanhouder wint.

Wij staan nog maar aan het begin. Maar laten we één ding nooit vergeten: de strijd tegen doorgeschoten marktwerking in de publieke sector is te winnen. De bal ligt bij ons.

Voor een serie nieuwe verhalen verzamelen we zo veel mogelijk voorbeelden van mislukte marktwerking. Want, de komende maanden gaan we deze handleiding aanvullen, uitbreiden, en waar nodig, aanpassen. Daarom horen we van jou graag welk voorbeeld niet in onze collectie mag ontbreken.

Lees: Ik vroeg om voorbeelden van #misluktemarktwerking. Jullie respons was overweldigend

Bewaar Bewaar Bewaard Bewaard