Duurzaamheid is breed, soms wollig, vaak ongrijpbaar, schreef ik vorige week in als correspondent Verduurzaming. in een bijdrage ‘een lastig onderwerp waar veel wolken zijn, maar ook veel nuttige initiatieven’. Daarmee slaat hij de spijker op z’n kop. In mijn onderzoek naar hoe een écht duurzame wereld eruitziet, wil ik verder kijken dan die wolken, en de potentie van die nuttige initiatieven onder de loep nemen. Ik wil begrijpen waarom we niet al lang duurzaam zijn en doen, om vervolgens op zoek te gaan naar oplossingen. 

Afijn, complex dus. Omdat je van alles kunt vinden van duurzaamheid, juist omdat het zo breed en complex is, was ik stiekem toch een beetje bang voor jullie reacties.

Maar maandag stroomde de ene na de andere bruikbare, mooie en gedreven reactie binnen. Onder mijn stuk, en in mijn mailbox (sorry, ik heb nog geen tijd gehad om jullie allemaal te beantwoorden...). 

Jullie inzichten vallen grofweg in drie categorieën, en omdat het zonde zou zijn om al deze interessante gedachten voor mezelf te houden, vat ik ze hieronder even samen.

1: We horen overal over duurzaamheid, maar zien het nergens

‘Als mijn buurman blijft vliegen, waarom zou ik dan van het gas af gaan?’ Het is een uitspraak die je om de haverklap hoort. Een logische gedachte, want waarom zou je duurzaam doen, als anderen dat niet doen? is actief in de scheepsbouw, en ziet ook dat daar de verantwoordelijkheid wordt afgeschoven op ‘de afhankelijkheid van wat de bevolking en de markt willen’. Niemand wil volgens hem de eerste zijn als het gaat om verduurzaming, omdat daarmee het gevoel ontstaat dat je jezelf de nek om draait. 

Ook volgens zijn we nog altijd veel te weinig bezig met échte verduurzaming. Het chemische bedrijf waar hij gewerkt heeft, richt zich nog steeds op het maken van winst, in plaats van het creëren van welzijn. dat duurzaamheid per se lucratief moet zijn, wil het echt draagvlak krijgen.

Een commercieel medewerker in de bouw Bij zijn bedrijf worden de duurzame drie P’s, en ook gehanteerd... althans, dat wordt geroepen. Prosperity is vervangen door profit. Stiekem is winst het enige wat telt, en ‘dan is het mooi meegenomen dat er ook aan de mensen en onze planeet wordt gedacht’. 

Stiekem is winst het enige wat telt, en ‘dan is het mooi meegenomen dat er ook aan de mensen en onze planeet wordt gedacht’

Naast het feit dat het te weinig lucratief is, is duurzaamheid amper gedefinieerd in beleid. Dat gebrekkige beleid leidt er volgens toe dat bedrijven, bewindspersonen en burgers hun inspanningen nog te veel richten op eigen wensdenken, in plaats van het grotere belang. Dat grotere belang zien ze vaak niet eens. Of zoals hij het verwoordt: ‘In de huidige maatschappij is de individuele drijfveer om te werken, het verdienen van geld. Zo kan men een zo aangenaam mogelijk leven leiden. We werken níét om geld te verdienen voor de inrichting van een gemeenschappelijke leefruimte voor mens, plant en dier.’

noemt het de ‘tragedie van de meent’. Een goed voorbeeld: ‘De planeet is van iedereen, dus als je een bedrijf hebt, zijn de opbrengsten voor jou, maar de kosten (de klimaatschade) worden “keurig” verdeeld.’ Dus: als iedereen duurzaam is, is dat voor iedereen gunstig, maar als anderen onduurzaam zijn, dan is duurzaam zijn nadelig voor jezelf. Je gaat volgens hem dan aan je eigen idealisme ten onder. ‘Ik zie helaas geen manier om binnen het huidige economisch systeem duurzaamheid duurzaam te maken... Er zit weinig anders op dan een harde systeemverandering, hoe wollig dat ook klinkt.’ 

Niet iedereen is somber. van een netwerkorganisatie begon tien jaar geleden met het organiseren van netwerkbijeenkomsten voor ondernemers die inzetten op duurzaamheid. Ze waren destijds moeilijk te vinden, maar nu zijn het er ontzettend veel, zegt hij. 

2: De overheid doet te weinig aan duurzaamheid

Duurzame ondernemers genoeg dus, maar dan moet de overheid wel volgen. Dat gebeurt volgens helaas nog veel te weinig. De toon van de politiek is volgens hem nog vaak laconiek. Hij doelt op uitspraken als die van Rutte in het AD, vorig jaar: Zo’n uitspraak geeft hem geen vertrouwen dat onze regering het duurzaamheidsprobleem echt serieus neemt. ‘Daarnaast’, zo denkt hij, ‘wordt verduurzaming nu vooral aan de markt en burgers zelf overgelaten, maar sommige systematische veranderingen zullen vanuit Den Haag en Brussel moeten worden opgelegd.’

denkt dat er meer initiatief vanuit de overheid moet komen. Volgens hem gaan goedwillende burgers en bedrijven het tij niet keren, zolang de politiek het foute voorbeeld blijft geven. 

De rol van gemeenten is volgens ook ontzettend belangrijk: ‘Het gemeentelijke takenpakket is stevig uitgebreid over de afgelopen jaren. Zo ook duurzaamheid. Gemeenten staan voor gigantische uitdagingen zonder hier vaak een idee over te hebben hoe dat eruit moet zien. Laat staan het hebben van structuren en middelen om het aan te pakken.’

3: Duurzaamheid is tegenstrijdig, complex en niet kwantitatief

Duurzaamheid is complex omdat het aan alles in onze maatschappij raakt. Alles kan duurzaam zijn, en alles moet uiteindelijk duurzaam worden. Volgens kunnen mensen helemaal niet omgaan met deze complexiteit. Hij werkt zelf als chemicus aan de verduurzaming van de energievoorziening. In zijn industrie ligt een sterke focus op het reduceren van CO2-emissies, waardoor er minder oog is voor andere variabelen uit de Sustainable Development Goals.

Als voorbeeld noemt hij de discussie over waarin de keuze lijkt te gaan tussen klimaatverandering versus biodiversiteit. Dat is een vals dilemma. Het gaat niet om óf het een, óf het ander. Klimaatverandering en de biodiversiteitscrisis zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Op een van de twee focussen heeft geen zin.

Hij schrijft: ‘Omdat we niet goed om kunnen gaan met die complexiteit lijkt het alsof we met zijn allen oogkleppen opzetten (“biomassa is altijd goed want…” versus “biomassa is evil want…”) en vervallen we in besluiteloosheid en uitstelgedrag.’ Volgens dit lid luidt de hoofdvraag bij verduurzaming: hoe kunnen we omgaan met complexiteit zonder meteen oogkleppen op te zetten? 

Complexiteit heeft ervoor gezorgd dat wetenschappers jarenlang bezig zijn geweest het concept duurzaamheid in een ‘model’ te gieten

Die complexiteit heeft ervoor gezorgd dat wetenschappers jarenlang bezig zijn geweest het concept duurzaamheid in een ‘model’ te gieten. Die modellen kunnen vaak rekenen op een hoop kritiek. Ze zijn niet allesomvattend, of alsnog te complex. In mijn eerste stuk beschreef ik Dat model kon wél op jullie goedkeuring rekenen.

vindt dit een denkwijze waarbij die ogenschijnlijke complexiteit meteen tastbaar wordt. Hij noemt het Doughnut Economics Action Lab, dat bezig is met de waarbinnen Amsterdam ‘de eerste circulaire gemeente’ van Nederland zou moeten worden. Individuen, bedrijven en politieke partijen uit Amsterdam kunnen zich aansluiten bij de coalitie om een zo breed mogelijk draagvlak te creëren voor Raworths donuteconomie. Hij vult aan: ‘Gaat het nog allemaal te langzaam? Ja, in het licht van de crisis absoluut. Maar Raworth slaagt er wel in een enorme hoeveelheid positieve energie los te maken. Laten we dit soort gelijkgestemde modellen en netwerken vooral verbinden.’

werkt in de bouwsector en merkt dat men het daar moeilijk vindt te innoveren. Volgens hem is duurzaamheid ook te vaag omdat het niet kwantitatief is. Het wordt te vaak gebruikt om te zeggen dat een bepaalde handeling minder slecht is dan een andere, schrijft hij, maar wat vergelijk je met wat en hoe hard is dat? Zijn voorstel: een breder gebruik van de begrippen ‘circulair’ en ‘CO2-negatief’. Hij schreef er over. Hierin laat hij zien dat circulariteit ook een werkend economisch model kan zijn, waardoor het zelfs een concurrentievoordeel kan opleveren. Het lezen waard!

Wat nu?

Op dit moment werk ik een interview uit met Klaas van Egmond, oud-directeur van het Planbureau voor de Leefomgeving en emeritus hoogleraar Milieukunde aan de Universiteit Utrecht. Ik sprak hem over de tegenstrijdige belangen in Den Haag, en hoe het hem na een halve eeuw hard werken níét gelukt is om echt duurzaam beleid door te voeren. 

Mede door al jullie reacties ben ik mijn zoektocht naar échte duurzaamheid begonnen in de bouw. Een sector die mij (en jullie ook) verwondert als het gaat om duurzame innovaties, maar tegelijkertijd zorgen baart vanwege de negatieve invloed op mens en milieu. Een tipje van de sluier: bouwen op water zou weleens een stap in de goede richting kunnen zijn. 

Hebben jullie nog tips of inzichten uit de bouwsector wat betreft verduurzaming? Mail me dan op janvanpoppel@decorrespondent.nl. 

Tot snel!

Meer lezen?

Cut the crap: wat betekent duurzaamheid écht? Ik ga het voor je uitzoeken Duurzaamheid is hét containerbegrip van deze tijd. Als je de marketinggoeroes moet geloven dan kan je zelfs duurzaam tanken, duurzaam vlees eten en duurzame fast fashion kopen. Maar hoe ziet een écht duurzame wereld eruit? Dat ga ik de komende tijd uitzoeken. Lees het artikel hier