Zo ziet het platformpopulisme van Uber en Robinhood eruit: democratisering beloven, maar vooral de elite verrijken

Het GameStop-drama heeft wereldwijd een ravage aangericht op de financiële markten, maar het is meer dan een mooi sprookje over idealistische individuele beleggers die een groep arrogante hedgefondsen te grazen nemen. Het voelt eerder als een onaangekondigd vervolg op de rellen rond het Amerikaanse Capitool op 6 januari dit jaar. In beide gevallen gaat het om hordes boze, grofgebekte socialmediajunks die de allerheiligste instituties van het zo gehate establishment belegeren.

Maar waar de relschoppers in Washington door de hele wereld werden veroordeeld, deden de aanvoerders van de kruistocht tegen Wall Street het een stuk beter. De hoofdbanddragende zolderkamerrevolutionairen, die de aandelen van muffe, bijna-dode bedrijven verdedigden tegen de hebberige hedgefondsen, kregen steun vanuit alle politieke hoeken.

De belangrijkste les van deze twee rellen is duidelijk – in ieder geval voor de digitale counterculture: als sjamaan van het anti-establishmentverzet kun je je dezer dagen beter verdiepen in aandelen- en derivatenhandel, dan trainen voor het beklimmen van muren en het zwaaien met de confederate vlag. Je kunt de revolutie livestreamen, tweeten en op tv laten zien, maar het is alsnog wel verstandig om een back-up te maken van je Excelsheet.

We zijn betoverd door de belofte van democratisering

Dat de GameStop-kruistocht zo waardig lijkt, komt voor een deel omdat de hedgefondswereld een op z’n zachtst gezegd nogal controversiële reputatie geniet. Maar er is een andere, minder opvallende reden voor al die publieke steun: velen van ons zijn betoverd door de democratiseringsretoriek die rondom de nieuwe, goedkope online beleggingsplatforms klinkt.

Een van die platforms – Robinhood – leverde de cruciale digitale infrastructuur die de GameStop-opstand mogelijk maakte. Robinhoods eigen missie, die de oprichters de afgelopen jaren zijn blijven herhalen tot je er bijna misselijk van werd, is om ‘de financiële wereld te democratiseren’.

Op het eerste gezicht lijkt dat een natuurlijk vervolg op de verheven missie die indexfondsen als Vanguard begin jaren zeventig propageerden. Destijds was het idee om simpele en veilige financiële instrumenten te maken waarmee gewone mensen op de beurs konden beleggen, zonder dat er al te veel kennis of ervaring voor nodig was.

Beleggingsplatform Robinhood wil graag gezien worden als een revolutionaire, disruptive speler uit Silicon Valley

Maar Robinhood probeert niet de zoveelste saaie dertien-in-een-dozijn-aandelenhandelaar op Wall Street te zijn. Het wil graag gezien worden als een revolutionaire, disruptive speler uit Silicon Valley.

De democratiseringsretoriek van Robinhood moet je dus ook in dat licht zien: Robinhood associeert zich niet met fondsen als Vanguard of BlackRock, maar met bedrijven als Uber, Airbnb en WeWork. Al deze digitale platforms zijn ooit begonnen met de belofte om ‘iets’ te democratiseren, en wel rap: vervoer, accommodatie, kantoorruimte.

Algauw kon deze groeiende bedrijfstak – met de zoete beloftes van ‘democratie als dienst’ – zichzelf nauwelijks in de hand houden. De wereldwijde race om van alles te democratiseren was van start gegaan: van honden uitlaten en babysitten tot sapjes maken en was vouwen. Wie had ooit gedacht dat al deze saaie, totaal alledaagse dingen zo inherent onderdrukkend en totalitair waren dat ze schreeuwden om onmiddellijke en onvoorwaardelijke ‘democratisering’?

Het geld kwam uit democratische bastions als Saoedi-Arabië

Deze wereldwijde democratiseringscampagne werd gefinancierd door de fondsen van durfkapitalisten, maar ook door allerlei institutionele beleggers die, genoodzaakt door de lage rente, in toenemende mate niet meer wisten wat ze met hun geld moesten doen.

De drang om alles maar te democratiseren werd bovendien ook gevoed door onverzettelijke liberaal-democratische bastions als de regering van Saoedi-Arabië. In samenwerking met het Japanse SoftBank financierde zij de mythe van de niet te stoppen democratisering, en pompte miljarden in bedrijven als Uber en WeWork.

Al dat geld zorgde, in combinatie met nieuwe verdienmodellen – waarbij voorheen betaalde diensten op het oog ‘gratis’ werden – voor een illusie van vooruitgang en sociale mobiliteit. Veel digitale platforms werden zwaar gesubsidieerd door hun steenrijke geldschieters en rekenden hun gebruikers helemaal geen kosten: de verloren omzet moest worden goedgemaakt met betaalde uitgebreidere versies van de dienst, of door het verzamelen van gebruikersgegevens.

De onvermijdelijke ‘democratisering’ die alle platforms aanvoerden als bewijs voor hun sociaal-progressieve inborst, was dus vaak niet meer dan een simpel rekensommetje: als je er maar geld in blijft pompen, blijf je groeien. In het geval van WeWork kwam dat sommetje niet uit. Of Robinhood, dat onlangs 3,4 miljard moest ophalen om overeind te blijven, meer geluk heeft, is nog maar de vraag.

Hoe de tech-industrie de drijvende kracht achter het populisme is geworden

Voor het grootste deel hebben de zoete beloftes van ‘democratisering’ dat rekensommetje naar de achtergrond verdreven – althans op korte termijn. Het geld en de grote woorden hebben er intussen voor gezorgd dat de tech-industrie kon uitgroeien tot de drijvende kracht achter het wereldwijde populisme.

Dat lijkt misschien een boude uitspraak. Normaal gesproken reserveren we het vermaledijde P-woord voor de Bannons, de Orbáns en de Erdogans van deze wereld. Moeten we echt Jeff Bezos of Mark Zuckerberg in hetzelfde licht zien?

Ja, dat moeten we. Terwijl iedereen de blik gericht had op het trumpiaanse populisme – primitief, giftig, eigen-volk-eerst – hebben we compleet gemist welke rol de digitale platforms speelden in de opkomst van een heel ander type populisme: de fijnbesnaarde, kosmopolitische, keurige variant. Dit ‘platformpopulisme’ heeft zijn wortels in Silicon Valley en is groot geworden met vaststellen welke verborgen reactionaire krachten vooruitgang en ‘democratisering’ in de weg staan, om die vervolgens overhoop te gooien – door digitale technologie de vrije loop te geven.

Wat het platformpopulisme drijft

Platformpopulisme wordt voortgestuwd door de bijna samenzwering-achtige overtuiging dat de wereld niet is wat ze lijkt. In dat denken hebben de ‘oude’ bedrijven – taxi’s, hotels, hedgefondsen – de regels van het spel in hun eigen voordeel veranderd, en alleen door ze compleet te ontwrichten, kun je hopen de vruchten te plukken van alles wat digitale technologie mogelijk maakt. Om dat te bereiken beloven de digitale platforms de krachten van het kapitalisme te ontketenen, opdat deze barbaarse overblijfselen van de vroege, pre-digitale samenleving een lesje moderne beschaving wordt bijgebracht.

In het mondiale kapitalisme, dat klem zit tussen de agenda’s van Silicon Valley en Wall Street, speelt het platformpopulisme een nogal ironische rol: het belooft het kapitalisme in te dammen door nog meer en nog wildere vormen ervan de vrije loop te geven – allemaal, zogezegd, voor het welzijn van de mensheid.

Zoals de meeste vormen van populisme is ook deze behoorlijk blind

Zoals de meeste vormen van populisme is ook deze behoorlijk blind – het platformpopulisme heeft geen idee van de politieke economie die eraan ten grondslag ligt. Dat de zo gehate hedgefondsen niet alleen het geld kwijtraken van schenkingen aan universiteiten, maar ook dat van pensioenfondsen, boeit niet: hadden die pensioenspaarders hun fonds maar in de steek moeten laten en voor Robinhood moeten kiezen!

Evenmin relevant is het feit dat veel pre-digitale bedrijven zo rigide zijn omdát ze zich nu eenmaal aan de regels moeten houden die de democratische staat (ook al is die kapitalistisch) hun heeft opgelegd. Maar in de wereld-op-z’n-kop van het platformpopulisme is het ontmantelen van democratische regelgeving – door die te onderwerpen aan de langdurige economische druk van kapitalistische concurrentie, aangejaagd door digitalisering en de oneindig diepe zakken van de financiers – onweerlegbaar bewijs voor ‘democratisering’.

Dat veel van de retoriek van het platformpopulisme nep is en dat types als SoftBank en Saoedi-Arabië uiteindelijk aan het langste eind zullen trekken, doet er ook niet toe. Het platformpopulisme heeft geen coherente eigen politieke ideologie: alles draait om het proces, niet om de uitkomst. Het doel is te bewijzen dat, hoe overheidsbureaucraten de boel ook dichttimmeren met hun irritante regeltjes, we nog steeds zélf kunnen doen wat we willen. Die handelingsvrijheid wordt op geen enkele manier ingezet om wat voor politiek langetermijndoel dan ook te bereiken.

Veel boze kruisvaarders die de hedgefonds-industrie nu aanpakken, weten maar al te goed dat hun eigen winsten tijdelijk en vluchtig zijn. Maar wie misgunt ze het plezier dat ze hun eigen vrijheid van handelen kunnen inzetten om The Man een loer te draaien, ook al weet iedereen dat, op de lange duur, alleen andere hedgefondsen er beter van worden?

Vertaling: HP van Stein Callenfels

Meer lezen?

Tegen dit verhaal over 5G kan geen samenzweringstheorie op Amerika gaat de strijd aan met 5G-bouwer Huawei en andere Chinese technologiebedrijven. China’s antwoord: technologie bouwen die losstaat van de VS. En juist dat kan ervoor zorgen dat China technologisch veel geavanceerder en onafhankelijker uit deze handelsoorlog komt. Lees het artikel hier