Vandaag, op 24 april 2023, is het precies tien jaar geleden dat in Bangladesh 1.134 mensen om het leven kwamen en duizenden anderen ernstig gewond raakten toen het gebouw waarin zij kleren zaten te naaien voor westerse modemerken compleet instortte.
Het was een van de grootste industriële rampen in de geschiedenis. Een die bovendien voorkomen had kunnen worden.
Niet alleen de eigenaar van het gebouw werd schuldig bevonden – hij had illegaal twee extra verdiepingen op het bestaande gebouw gezet, dat niet eens was ontworpen om vijf textielfabrieken met zware en trillende machines te dragen. Ook de 29 bedrijven die er hun kleren lieten maken, waaronder Primark, Benetton, GAP en Mango, waren volgens ngo’s en vakbondsorganisaties ernstig tekortgeschoten in het garanderen van een veilige werkplek voor de mensen in de fabriek.
De ramp legde een structureel probleem in de industrie bloot: door de continue druk op fabrikanten om zo snel en goedkoop mogelijk te produceren, kwam het welzijn van mensen in het geding. Voor investeringen in veiligheid was amper of geen geld. Mede hierdoor waren in de jaren voor Rana Plaza al tientallen dodelijke ongelukken in textielfabrieken voorgekomen.
Tien jaar na dato roept dit de vraag op: is dat nu anders? Is er door de ramp iets veranderd in de kledingindustrie in Bangladesh?
Het kan en moet nog goedkoper
Het korte antwoord is: ja. Veel fabrieken in Bangladesh zijn een stuk veiliger geworden, dankzij bindende afspraken die na de ramp zijn gemaakt tussen kledingbedrijven en arbeidsrechtorganisaties. Vanwege dit succes werkt een deel van die modemerken nu ook aan het verbeteren van de veiligheid in Pakistan, waar vergelijkbare problemen spelen in textielfabrieken.
Maar om erachter te komen of kledingmerken sinds die 24 april werkelijk verantwoorder zijn geworden, moet je de zaak breder bekijken. En dan zie je: de prijsdruk op textielfabrikanten is in de jaren na Rana Plaza alleen maar toegenomen. Merken betalen niet meer, maar juist nog minder voor hun kleren.
Met als dieptepunt de coronacrisis. Door de lockdowns moesten bedrijven hun winkels sluiten, maakten hun verkoopcijfers een vrije val en annuleerden ze massaal hun bestellingen bij fabrikanten in landen als Bangladesh, India en Pakistan. Of ze eisten flinke kortingen op hun orders, tot wel 70 procent. Dit terwijl de materialen soms al waren ingekocht, of de kleren zelfs al klaar lagen om verscheept te worden naar het Westen.
Het had desastreuze gevolgen: alleen al in Bangladesh raakten zo’n miljoen kledingarbeiders hun baan kwijt of kwamen thuis te zitten zonder inkomen.
Regelmatigere of strengere fabriekscontroles kunnen helpen om een ramp als Rana Plaza in de toekomst te voorkomen, maar daarmee ga je voorbij aan de kern van het probleem.
Omdat kledingbedrijven continu blijven pushen op een zo laag mogelijke prijs – wat ze kunnen doordat ze anders dreigen de productie naar een andere fabriek te verplaatsen, waardoor fabrikanten helemaal zonder inkomsten komen te zitten – blijft er voor fabrikanten nauwelijks geld over om arbeiders van een fatsoenlijk loon te voorzien, laat staan te investeren in fabrieksveiligheid.
Bedrijven doen dit niet om de fabrieksarbeiders willens en wetens uit te buiten, maar omdat zij zelf ook onder druk staan; hun aandeelhouders eisen dat ze bovenal winst proberen te maken. En nu grondstofprijzen en transportkosten stijgen, is vaak maar één ding waarop nog bespaard kan worden: productiekosten.
Is het koopgedrag van mensen wél veranderd?
En consumenten? Zijn zij sinds de Rana Plaza-ramp en alle aandacht die erna ontstond voor de gevolgen van onze honger naar spotgoedkope kleren bewuster gaan kopen?
Bij de merken die publiekelijk aan de schandpaal werden genageld en als medeverantwoordelijk werden aangewezen door ngo’s, zou je wel een dip in de verkoopcijfers verwachten. Maar dat was dus niet zo. Sterker nog: de vraag naar hun kleding – ook van deze merken – is sindsdien alleen maar gegroeid.
Kortom: zowel consumenten als modemerken hebben hun gedrag sinds de ramp niet veranderd.
Is er dan helemaal niks om optimistisch over te zijn? Jawel.
Rana Plaza maakte pijnlijk duidelijk dat wetgeving op het gebied van verantwoord ondernemen noodzakelijk is
Rana Plaza maakte pijnlijk duidelijk dat wetgeving op het gebied van verantwoord ondernemen noodzakelijk is. In verschillende landen, waaronder in Nederland, en op Europees niveau, is nu wetgeving in de maak om bedrijven die internationaal opereren verantwoordelijk te houden voor misstanden in hun productieketens, en deze tegen te gaan. Het Europees Parlement stemt dit voorjaar over een wetsvoorstel waarin staat dat bedrijven jaarlijks moeten rapporteren over (mogelijke) problemen in hun toeleveringsketen, hoe ze die gaan oplossen en dat als ze dit weigeren vervolgd kunnen worden.
De grote vraag is: had Rana Plaza voorkomen kunnen worden als zo’n wet toen had bestaan?
Honderd procent zeker is dat niet, maar duidelijk is dat bedrijven dan wel verplicht waren geweest om actief onderzoek te doen naar risico’s op problemen rondom mensenrechten, milieu of veiligheid in hun productieketen. In dit geval hadden de modemerken waarschijnlijk eerder opgemerkt dat het gebouw ernstige gebreken vertoonde.
Bovendien was er nu een jarenlange campagne nodig van ngo’s om de betrokken bedrijven over te halen mee te betalen aan de schadevergoeding voor slachtoffers en nabestaanden. In de voorgestelde wet ligt die aansprakelijkheid vast, waardoor alle betrokken partijen compensatie moeten betalen.
Pakt deze wet daarmee de kern van het probleem aan, de prijsdruk? Voor een deel, misschien. Maar om bedrijven te stimuleren om mens én planeet boven winstmaximalisatie te zetten, zijn er waarschijnlijk meer regels nodig. Regels die bijvoorbeeld iets doen aan de manier waarop bedrijven gestuurd worden door hun op winst en groei gerichte aandeelhouders.
Want zo lang er aan de prikkel niks wordt gedaan, blijven de levens van mensen voor het maken van onze spullen op het spel staan.
Meer lezen?
![](https://useruploads.cdn-decorrespondent.nl/image/nP4-GgK0XQPPVkb9MUXd8-8DYcU=/dc-useruploads-images/2977d48d690d458580fee78141d06a91_clone_11148dcc3b0a483fb9decc98b5aa0054.jpg)
![](https://useruploads.cdn-decorrespondent.nl/image/xPp1soPmb3n2DeTuQat8-v9IrsU=/dc-useruploads-images/511c9bf2dcbf4b459450f263f3104edb_clone_8913bfd44706448fbf4508ae53ff2a1e.jpg)
Dit verhaal heb je gratis gelezen, maar het maken van dit verhaal kost tijd en geld. Steun ons en maak meer verhalen mogelijk voorbij de waan van de dag.
Al vanaf het begin worden we gefinancierd door onze leden en zijn we volledig advertentievrij en onafhankelijk. We maken diepgravende, verbindende en optimistische verhalen die inzicht geven in hoe de wereld werkt. Zodat je niet alleen begrijpt wat er gebeurt, maar ook waarom het gebeurt.
Juist nu in tijden van toenemende onzekerheid en wantrouwen is er grote behoefte aan verhalen die voorbij de waan van de dag gaan. Verhalen die verdieping en verbinding brengen. Verhalen niet gericht op het sensationele, maar op het fundamentele. Dankzij onze leden kunnen wij verhalen blijven maken voor zoveel mogelijk mensen. Word ook lid!