Beloftes op de bonnefooi: BBB presenteert praatjes zonder prijskaartjes

In een wereld zonder schaarste zouden politici ons een eindeloos menu van beloftes kunnen voorschotelen: eerder met pensioen, onmiddellijke zorg, kinderopvang zonder prijskaartje, gratis openbaar vervoer, gratis musea, gratis ijs op warme dagen, en betrouwbare wifi in de trein (stel je voor!).

In zo’n sprookjeswereld zitten we niet; politiek draait om afwegen, prioriteren, kiezen tussen kwaden. Het gros van de partijen doet dat keurig in hun verkiezingsprogramma’s.

Maar de BoerBurgerBeweging (BBB)? Mwah. Want de BBB, zo las ik vorige week in De Telegraaf, legt haar partijprogramma dit jaar niet voor aan het Centraal Planbureau (CPB). ‘Totaal geen tijd voor’, zegt een partij die toch al tweeënhalf jaar in het parlement vertoeft en de grootste werd tijdens de Provinciale Statenverkiezingen. In de trein hoor je creatievere smoesjes.

Gisteren kondigde de SP aan hetzelfde te doen. ‘We hebben nu een ideeënstrijd nodig’, zei lijsttrekker Lilian Marijnissen, ‘en geen boekhoudersdebat’. Als je nooit meeregeert en altijd langs de kant staat, zoals de SP al ruim een halve eeuw doet, dan kun je je zulke valse tegenstellingen misschien veroorloven.

Maar de partij van Caroline van der Plas zet in op kabinetsdeelname, en dus is het achterhouden van de financiële gevolgen van haar plannen tot na de verkiezingen onverantwoord. Dat zit hem vooral in de budgettaire doorrekening: het CPB dwingt partijen niet alleen om nauwkeurig te zijn in hun plannen en beloftes, maar ook om te laten zien of deze gedekt zijn door belastingen of leningen. Is dat niet het geval, dan laat het CPB zien wat dat doet met de staatsschuld.

Loze beloftes, ongelijk speelveld

Kun je als partij keuzes maken tussen wat mogelijk en betaalbaar is, of ben je gewoon een waslijst van ronkende beloftes aan het verkopen? De budgettaire doorrekening is de bullshitdetector. Een sanity check die aangeeft of de plannen wel geloofwaardig zijn.

Als je dat inzicht weghoudt bij je kiezer, kun je van alles beloven: minder inkomstenbelastingen, meer geld naar de zorg, een lagere AOW-leeftijd, hogere pensioenen, iedereen een alpaca. Partijen die wél een haalbaar programma hebben samengesteld steken er al snel bleekjes bij af – een ongelijk speelveld bij verkiezingsdebatten.

En BBB heeft ambitieuze plannen: de partij wil de pensioenleeftijd terugschroeven naar 65 jaar voor mensen die veertig jaar gewerkt hebben, eindelijk die hogesnelheidslijn tussen de Randstad en Noord-Nederland aanleggen, de accijns op benzine verlagen, investeren in betere en bredere snelwegen, en ‘meer handen aan het bed’ in de zorg (hoeveel, waar, hoe – typisch zo’n onnauwkeurige belofte die je concreet maakt voor het CPB). De kiezer mag raden waar het geld vandaan komt, of wat de partij nou het belangrijkst vindt.

De berekeningen van economen zijn geen luchtkastelen, maar een ruwe weerspiegeling van de werkelijkheid

Kijk naar het Britse eiland. Daar beloofde de oud-premier Liz Truss vorig jaar 45 miljard pond aan belastingverlagingen, zonder uit te leggen waar dat van betaald zou worden. Had ze vast totaal geen tijd voor. Ze wilde de vennootschapsbelasting verlagen en de belastingschijf voor de hoogste inkomens schrappen, maar waar kwam de poen vandaan? Nog voor ze de vraag beantwoord had, kondigde ze de maatregelen aan.

Een ‘nieuw tijdperk’ noemde ze het. De markt dacht daar anders over. Het pond maakte een duik, de rentes op overheidsleningen schoten omhoog en de centrale bank moest ingrijpen om pensioenen te beschermen. En Liz Truss? Die werd na 49 dagen uit Downing Street gebonjourd, en is daarmee de kortstzittende Britse premier aller tijden. Haar plannen gingen de geschiedenisboeken in als het ‘kamikazebudget’.

De les van Liz: de berekeningen van economen zijn geen luchtkastelen, maar een ruwe weerspiegeling van de werkelijkheid. Het is geen glazen bol, maar wel een richtingwijzer. Zeker als het om budgettaire gevolgen gaat. Begrotingstekorten en de staatsschuld zijn geen neoliberale abstracties, maar hebben gevolgen voor iedereen.

En dus leggen partijen die willen regeren vrijwel altijd hun plannen voor aan het CPB. In de afgelopen 37 jaar zaten maar liefst 33 deelnemers aan de formatietafel. Raad eens: hoeveel van die deelnemers hun programma doorrekenen? 32! Uitzondering: de LPF in 2002. Het kabinet dat uit deze onderhandeling voortvloeide, Balkenende I, hield het slechts 87 dagen vol. Het was het kortstzittende kabinet sinds de Tweede Wereldoorlog.

Als de BBB serieus is over regeringsdeelname, dan moet ze tijd maken voor een doorrekening. Zo niet, dan is Van der Plas straks een eenvoudig doelwit in de debatten. Nederlanders houden niet van verrassingen, zeker niet als die ons in de portemonnee raken.