De formule-Jordan B. Peterson: schijnbaar wetenschappelijk, stiekem religieus

Bregje Hofstede
Correspondent Nieuwe goden
Illustraties door Raman Djafari (voor de Correspondent)

Wat is de aantrekkingskracht van de Canadese professor Jordan B. Peterson, lieveling van (ultra)conservatieven? Op het eerste gezicht is hij een toonbeeld van ratio en logica. Maar wie beter kijkt, ziet een kandidaat-profeet die maar al te goed weet: zijn volgelingen willen geen feiten. Ze willen emotie.

Telkens als de jonge Jordan Peterson – dan nog student psychologie – in de collegezaal vlak achter iemand zit, voelt hij de aandrang om zijn pen in de blote nek van degene vóór hem te rammen.

Het brengt hem van zijn stuk. Welk verdorven wezen voelt zoiets? Jordan houdt zich voor zijn studie bezig met de psyche van moordenaars. En als hij eerlijk is, kan hij zich best in hen verplaatsen. Blijkbaar zit het kwaad in iedereen. Kijk maar naar de geschiedenis, denkt hij: de goelags, Auschwitz, de Koude Oorlog.

Hij is romantisch aangelegd – loopt rond in een vintage wollen cape uit 1890 – en hij is vertwijfeld. De wereld is een duistere plek; wat te doen? Het linkse activisme waar hij zich op heeft gestort, Hij gelooft niet meer in God, wiens bestaan hij maar hij mist een bredere filosofie die hem helpt om het volwassen leven het hoofd te bieden.

Van de weeromstuit raakt hij geobsedeerd door sociaal onrecht, de atoomdreiging en de Holocaust. Hij gaat er zelfs van dromen: gruwelijke, apocalyptische dromen zijn het, zo overheersend dat hij het gevoel heeft ‘in twee werelden tegelijk’ te leven: aan de ene kant is er de normale, dagdagelijkse wereld, maar ‘achter de wereld die iedereen kende en als werkelijk beschouwde’

Hij raakt de weg kwijt. Hij krijgt suïcidale gedachten. ‘Wat betekende echt? Waar was het echte?’

Geheel volgens het boekje Grabbelend naar houvast stort hij zich op wereldreligies en mythes. Wat hij leert, verandert hem ingrijpend. Het maakt hem een ander, beter, mens.

Daarmee heeft Jordan Peterson zijn missie gevonden. Hij zal andere mensen uitleggen wat hij heeft begrepen.

Vandaag is de zoekende jongeman De Canadese psycholoog is ‘the most influential public intellectual in the western world right now’, volgens Een internetfenomeen met 7,5 miljoen YouTube-abonnees, vooral geliefd op rechts.

Een religieuze vacature in het Westen

‘Er zijn geen atheïsten’, schrijft Peterson in zijn bestseller 12 Rules for Life. ‘Er zijn alleen mensen die wel of niet weten welke god ze dienen.’

Daar heeft hij een punt. Want het menselijke geloof in een of andere hogere orde is van alle landen en alle tijden. Wellicht is het onontkoombaar.

Eerder schreef ik dat wij mensen per se Vandaar dat sommige religiewetenschappers ons huidige atheïsme beschouwen als een voorbijgaande fase, meer schijn dan werkelijkheid: de religieuze houding is zo diep verankerd in de menselijke aard dat ze altijd

Onze begeestering ligt voor het oprapen, en dat kan gebeuren zodra er iemand opstaat die een Groot Verhaal weet te vertellen dat aansluit bij de tijd. Een moderne profeet, dus. Iemand die uit eerste hand ‘het hogere’ ervaart, en die openbaring aan ons doorgeeft.

De komende tijd ga ik op zoek naar zulke types, en ik begin met Jordan Peterson. Niet alleen omdat hij zo invloedrijk is, maar ook omdat hij heel goed laat zien hoe een profeet anno nu zijn openbaringen moet verpakken in een nieuw jasje om te spreken tot de zogenaamd rationele 21ste eeuw.

Op het eerste gezicht heeft Peterson dan ook weinig spiritueels. Hij is een professor met emeritaat, gekleed in driedelig pak, en hij strooit in zijn lezingen voortdurend met ingewikkelde termen uit de biologie, psychologie en evolutietheorie: een toonbeeld van ratio en logica, zou je zeggen. Terwijl je van een profeet juist verwacht dat die spreekt over wat daaraan voorbijgaat: het bovenlogische, transcendente, en de eeuwige morele en zingevingsvragen die zich niet met logica of technisch vernuft laten oplossen.

Tegenstanders zijn geneigd om Petersons retoriek met logische argumenten te willen weerleggen. Maar dat heeft geen enkele zin – want daar gaat het niet om. Logica is helemaal niet wat miljoenen mensen bij Peterson zoeken. Hier staat geen paragon van logica, maar een profeet.

Lees je zijn werk aandachtig, dan blijkt dat hij een scherp oog heeft op de religieuze vacature in het Westen – en dat hij er bewust op solliciteert. Hij ziet het godvormige gat, benoemt het expliciet, en probeert het uitdrukkelijk te vullen.

Peterson stelt dat veel westerlingen spiritueel op drift zijn omdat het christelijke verhaal hen niet meer aanspreekt. In een spiritueel vacuüm, schrijft hij, staan er altijd individuen op die worden ‘bezeten’ door archetypische beelden (zoals dat van de Zoon van God, die de mensheid zal verlossen). De bezeten individuen gaan zich vervolgens gedragen volgens dat archetype,

Dat Peterson zelf zo iemand is, blijkt uit het motto dat hij koos voor dit eerste boek, ‘Ik zal bekendmaken wat sinds de grondvesting van de wereld verborgen was.’

Krijg je shit op orde – en geloof

De meeste mensen kennen Jordan Peterson van zijn YouTube-preken en van 12 Rules for Life en Beyond Order; breedsprakige zelfhulpboeken die vooral populair zijn onder jonge mannen, en die Het is niet meteen duidelijk waarom miljoenen jongens warm lopen voor iets wat hun moeder hen ook al vertelt.

Peterson geeft praktisch advies met de strekking: krijg je shit op orde. Maar dat praktische is maar een deel van zijn verhaal, en niet het belangrijkste. Om de kern ervan te begrijpen kun je beter kijken naar zijn allereerste boek; een vuistdikke academische pil uit 1999, getiteld Maps of Meaning: The Architecture of Belief.

Door alle religieuze verhalen die de mensheid heeft opgetekend met elkaar te vergelijken, wil hij een concentraat van al het menselijk denken over zingeving destilleren

Zoals de ondertitel al duidelijk maakt, gaat dat boek over geloof. En de premisse is: de gruwelen van de 20ste eeuw konden gebeuren vanwege een spirituele leegte. Zolang die niet gevuld is, lopen wij mensen gevaar: we weten niet meer waar we in moeten geloven, en dus zijn we vatbaar voor gewelddadige ideologieën. Daarom is het van het grootste belang dat we een nieuw, niet-schadelijk geloof omarmen.

Gelukkig is daar Peterson, die zelf zo’n geloof heeft ontworpen. Hij formuleert een immense ambitie: door alle religieuze verhalen die de mensheid over de afgelopen millennia heeft opgetekend met elkaar te vergelijken, wil hij een grote gemene deler distilleren: een samenvatting die kan dienen als ‘waarlijk universeel systeem van moraliteit’, ‘acceptabel voor zowel empirische als religieuze geesten’. Een concentraat van al het menselijk denken over zingeving, maar dan zó verwoord dat ook de rationele scepticus het kan verstaan. Kortom: een bewust ontworpen, ultieme religie – al gebruikt hij dat woord zelf niet.

Het kruispunt

Al had hij afscheid genomen van zijn geloof, Petersons persoonlijke weg naar inzicht zit vol religieuze accenten. Zo schildert hij als student in een opwelling, zonder te weten waarom, een gekruisigde Christus, en heeft hij In een daarvan, een visionaire droom, zweeft hij in het midden van een kathedraal, hoog boven de grond, precies op de kruising tussen schip en transept (de viering). Hij wil daar niet zijn, maar hij moet. Dat blijkt als hij op de een of andere manier beneden weet te komen: hij ligt net weer lekker in zijn bed als dezelfde wind (pneuma, de Bijbelse Geest) hem terug blaast naar datzelfde punt in de kathedraal.

Als hij zich met grote wilsinspanning wakker schudt, ziet hij, zelfs met wakende ogen, de immense deuren van de kathedraal opdoemen boven zijn bed. De les die hij uit dit visioen trekt: het is zijn taak om te leven op dat kruispunt (‘X marks the spot’),

Het kruispunt interpreteert hij als de plek waar Orde en Chaos elkaar raken.

Op zoek naar balans tussen Orde en Chaos

Orde en Chaos vormen de kernbegrippen van Petersons wereldbeeld. Volgens hem draaien alle grote mythen uiteindelijk om een soort titanische strijd tussen deze twee krachten. Er is een Orde, die wordt bedreigd door Chaos, en vervolgens wordt hersteld: nieuwe Orde.

Orde staat voor alles wat we weten: de verzamelde gedragsregels en wetten van onze cultuur, de strenge Vader, discipline, of in het slechtste geval: tirannie. Chaos is alles wat er buiten de Orde ligt: het onbekende, het transcendente, de mogelijkheid, de geboorte, maar ook de destructieve krachten van Moeder Natuur. ‘Chaos is het gevoel dat je los en zonder hulp door de ruimte wordt geslingerd, [een gevoel dat je krijgt] wanneer de routines en tradities die je leidraad waren, instorten.’ Of, voor wie dat te hoogdravend vindt:

De balans tussen Orde en Chaos is nooit stabiel: De rest van zijn werk bestaat er dan ook uit dat Peterson aan andere mensen – met name aan jonge mannen zoals hij zelf was – vertelt waar ze die balans, dat heilige kruispunt kunnen vinden.

Want God zelf gaat de orde niet herstellen. God is doodverklaard door Nietzsche, een van Petersons helden. We zullen de Chaos die ons bedreigt, zelf moeten temmen.

Peterson citeert Nietzsche: ‘We hebben God vermoord […] Is de grootsheid van die daad niet wat te groot voor ons? Moeten we zelf geen goden worden,

De mens, die God heeft weggedaan, moet zijn plaats maar innemen. Dat is wat Peterson predikt: elk individu heeft de Het transcendente Zijn – ja, met hoofdletter – moet vorm krijgen in het individu. Dus, lezer: word een Zoon van God.

De formule-Peterson: schijnbaar wetenschappelijk, stiekem religieus

Peterson heeft uitgebreid bestudeerd hoe religies werken, en hij weet dat het niet genoeg is om een betere, paradijselijke wereld te schetsen (in dit geval: Orde). Een succesvolle religie of mythe moet je ook tonen hoe je je in de praktijk moet gedragen om daar te komen. Hij plaatst je zogezegd in de

Precies dat doet de eerste van Petersons 12 Rules: ‘Sta rechtop, met je schouders naar achteren.’ Want dan zal de serotonine rijkelijk stromen, waardoor je je beter voelt en ook beter functioneert. Succes en status binnen handbereik!

Dat hij nooit duidelijk maakt of hij zijn retoriek metaforisch of echt profetisch bedoelt, is precies Petersons kracht

Maar net als je denkt dat je op het zoveelste pseudowetenschappelijke empowerment-blog bent beland, voegt Peterson hoofdletters toe: ‘Fysiek rechtop staan impliceert ook metafysisch rechtop staan. Rechtop staan betekent: de last van het Zijn vrijwillig dragen […] [I]n de oude taal: handelen zoals God wil.’ Rechtop staan betekent: ‘de ark bouwen’ en ‘het profetische woord spreken’.

Voortdurend bespeelt Peterson op deze manier twee registers tegelijk: het nuchtere en het religieuze. Vrijwel elke hemelse verwijzing kan worden opgevat als beeldspraak of als een term uit de psychologie: ‘Zet je in om het Koninkrijk Gods op Aarde te realiseren. Dat is zowel een staat als een staat van zijn.’ Telkens wanneer Peterson begint te klinken als een mysticus, dekt hij zich ook weer in: ‘Dit is geen theologie. Het is geen mystiek. Het is empirische wetenschap.’

Dat hij nooit duidelijk maakt of hij zijn retoriek is precies Petersons kracht. Hij stoot de atheïst niet voor het hoofd, maar plukt wél aan zijn spirituele snaren.

Zo beschrijft Peterson aan het einde van 12 Rules for Life dat hij van een vriend een pen met een lichtgevend puntje krijgt. Geweldig: nu kan hij lichtende woorden schrijven – want leven we niet allemaal in het duister? Het is typisch Peterson: half grappend, want welke oen neemt zo’n gadget serieus als profetisch instrument? En half serieus, want de woorden uit die pen vallen hem zomaar in, uit een of andere mysterieuze bron. ‘Het antwoord kwam…’ Waarvandaan? Tja. Uit ‘de diepte’. ‘Waar komen nieuwe ideeën vandaan? Wie of wat denkt ze?’ schrijft hij, suggererend dat zijn lichtgevende woorden tóch uit een goddelijke bron kwamen.

‘Biologie’ of de godgegeven waarheid

Op het eerste gezicht beroept Peterson zich dus niet op godgegeven waarheid, maar op een moderne benadering daarvan: een mengelmoes van geschiedenis, biologie, neurologie en evolutietheorie, vakgebieden die vandaag de sterkste waarheidsclaims in pacht hebben. In zijn handen klonteren al die vakgebieden samen tot schimmige dictaten uit ‘het immense, onmetelijke oerverleden […] [De optelsom van] al het leven dat geleefd werd door al je menselijke voorouders, en de

Dit alles om te zeggen dat de status quo niet anders had kunnen zijn dan die nu is, en dat je er dus niet aan moet rommelen. Waarmee we terug zijn bij de godgegeven waarheid.

Stoor je je aan ongelijke machtsverhoudingen? Nou, hiërarchieën zijn overal in het dierenrijk. Kijk maar naar kreeften: de mannetjes strijden om macht, en de vrouwtjes om machtige mannetjes. Al honderden miljoenen jaren. Moeten kreeften hun patriarchaat soms omverwerpen? Moeten we de natuur soms omverwerpen? Sorry, hier valt niet aan te tornen. Wat jij ziet als oneerlijke hiërarchie is

Vind je dat Bijbelverhaal over Eva en de slang vrouwonvriendelijk? Welnee, het is gewoon realisme: oermoeder Eva moest goed op slangen letten, zodat die haar kindjes niet zouden bijten. Logisch dat Dat is geen vrouwonvriendelijke framing, maar de vertaling van een neutrale observatie.

Telkens is zijn premisse: traditie (de Bijbel, of de traditionele cultuur, of een rolpatroon) is zó oud, en leeft al zó lang, dat zij wel moet kloppen, op manieren die wij misschien niet begrijpen, maar die een onwrikbare basis hebben in onze biologie en onze ontstaansgeschiedenis. Don’t mess with it.

We willen geen feiten, we willen emotie

Maar af en toe laat Peterson die ‘logica’ geheel voor wat die is en gaat hij voor wat onbeteugelde mystiek. Met name wanneer hij schrijft over het doel van al zijn tips en adviezen: Betekenis in je leven. (Met hoofdletter, ja.)

Betekenis is een gevoel dat uit het diepste van je Wezen op komt zetten. ‘Betekenis is wat zich manifesteert wanneer de vele niveaus van Zijn zichzelf rangschikken in een perfect functionerende harmonie [...] Betekenis is dat wat prachtig en diepzinnig tevoorschijn komt, zoals een nieuw gevormde rozenknop die zich vanuit het Niets opent in het licht van Zon en God [...] Betekenis is wanneer

Petersons opinies zijn niet origineel; je kunt ze in elke kroeg wel horen. Het geheim ligt in het religieuze gewicht dat hij erachter legt, zonder het expliciet te maken.

Hij presenteert zich graag als held van de ratio, maar Peterson appelleert vooral aan iets dat daaraan voorbijgaat. Hij beroert een onbevredigd verlangen: het godvormig gat. Hij praat voortdurend met een van emotie gebroken stem; tijdens optredens en interviews Hij is niet logisch, maar dat hoeft ook niet. Te midden van zijn evolutionair-neurologische feitenbrij beroept hij zich telkens weer op een onverifieerbare, diepe zielenwijsheid: ‘Je hele Wezen kan je iets vertellen dat je niet kunt verklaren of verwoorden... We bevatten allemaal wijsheid die we niet kunnen bevatten [...] Laat je leiden door je eigen ziel.’

Hij roept op om geloof boven ratio te stellen. ‘Je zou kunnen beginnen met niet te denken [...] door te weigeren je geloof te onderwerpen aan je huidige rationaliteit,

We willen geen feiten, we willen emotie – en dat is wat Peterson biedt.

Hij raakt een snaar. Ja, mensen zoeken naar houvast en betekenis; ja, we begrijpen onszelf maar een beetje. Maar langs die weg opent Peterson, in het hart van zijn ‘universele morele systeem’, de deur voor onderbuikgevoel en vooroordelen – waaronder zijn eigen gekleurde hypotheses over Hoe De Mens (de Man, de Vrouw) Al Sinds De Oertijd Is.

Een profeet voor mannen en conservatieven

De Chaos waartegen Peterson een is vooral: de ontmanteling van bekende verhalen. Want er liggen verschillende oude mythen onder vuur – zoals de mythe volgens welke mannen per definitie superieur zijn aan vrouwen, en wit aan zwart.

Terwijl oude machtsstructuren en rolpatronen ter discussie staan, beloven AI en de klimaatcrisis de wereld ingrijpend te veranderen. Geen wonder dat het verlangen naar houvast zich aandient. Geen wonder dat mensen het oude bekende geruststellend vinden. Tenminste: de mensen die baat hadden bij dat oude bekende, en die nu ontredderd op zoek zijn naar hun plek in de maatschappij. Witte jonge mannen vormen het leeuwendeel van Petersons publiek:

Peterson ziet mensen met een baarmoeder niet als volledige individuen. Ze blijven minder. Of juist meer: chaotisch, onbeheerst, gevaarlijk

Nadat Peterson je honderden pagina’s lang heeft doorgezaagd over de goddelijke rol van het individu, sluit hij, heel terloops, de helft van de mensheid uit van die rol. Aan het einde van 12 Rules for Life begint hij over de rol van man en vrouw. ‘Een vrouw moet voor haar kinderen zorgen’, schrijft hij, ‘al is dat niet alles wat ze moet doen. En een man moet voor zijn vrouw en kinderen zorgen – al is dat niet alles wat hij moet doen. Maar een vrouw hoort niet voor een man te zorgen, want ze moet al voor kinderen zorgen, en een man hoort geen kind te zijn. Dit betekent dat hij niet afhankelijk mag zijn.’

Blijkbaar moet er voor een vrouw wél gezorgd worden. Blijkbaar hoort zij wél afhankelijk te zijn, en dus ‘een kind’. Is zij dan geen individu, geroepen om het heroïsche Pad te betreden dat Peterson zo gloedvol beschrijft? Kennelijk niet. Peterson ziet mensen met een baarmoeder niet als volledige individuen. Ze blijven minder. Of juist meer:

Vrouwen moet je goed behandelen, aldus Peterson, opdat ze de ‘Zoon van God’ Dochters moet je aanmoedigen om kinderen te krijgen; zoons moet je aanmoedigen om de Zoon van God te zijn. Vrouwen hebben, kortom, geen deel aan de grote missie van de mens, behalve dan als

Geen wonder dus dat Petersons publiek met name uit mannen bestaat. Hij heeft oprechte empathie – – voor jongens die twijfelen aan hun rol in deze nieuwe wereld. Ga maar na: ze doen het ze zijn seksueel verdacht sinds #MeToo, hun competenties worden toegeschreven aan de oneerlijke werking van het patriarchaat, en met ‘mannelijkheid’ geassocieerde eigenschappen zoals dominantie en agressie staan in een kwaad daglicht. Zijn ze nog welkom?

Er zijn ongetwijfeld mensen die Er bestaan al boeken met de verzamelde getuigenissen van mensen – voornamelijk mannen – wier leven erdoor getransformeerd is. ‘Deze man is een geschenk van God’, Bewonderaars vertellen hoe zijn werk hen ervan heeft weerhouden om zelfmoord te plegen. Anderen, hoe ze van hun christelijke geloof vielen, en

Maar haters heeft Peterson ook.

Wie verkondigt dat je eerst je eigen huis perfect op orde moet hebben voor je anderen de les kan lezen, krijgt het natuurlijk te horen als hij YouTube-video’s opneemt in een chaotisch rommelhok. ‘Haha! Zijn eigen kamer is niet opgeruimd!’ En trouwens, zijn eigen dochter is gescheiden, daar was hij toch zo tegen? En trouwens, hij is zelf verslaafd geraakt aan benzodiazepines; gaat lekker met die Orde.

Toen Peterson begon, leek hij oprecht gedreven door een visioen van vrede en balans. Hij pleitte met overtuiging voor een middenweg tussen orde en chaos, oftewel, tussen behoudendheid en vernieuwing. Als de oude orde niet meer werkt, moet je die aanpassen, schreef hij; je moet altijd ‘wakker’ blijven, zodat je niet rigide en dogmatisch wordt. Dat klinkt eigenlijk wel ‘woke’. Zeker omdat Peterson ook opriep om een echt gesprek te voeren met andersdenkenden: geen discussie die je moet ‘winnen’, maar een uitwisseling, waarna je iets nieuws hebt geleerd.

Maar dat is onwaarschijnlijk als de grote profeet het zelf niet meer doet. Met de jaren raakt Petersons oorspronkelijke ideaal steeds verder uit zicht: hij trekt zich steeds meer terug in tribaal denken en geeft zijn publiek dat wat hem de meeste aandacht oplevert. De plotselinge roem, op latere leeftijd, lijkt te groot voor Peterson. Leg je zijn eerste werk naast zijn laatste tweets en video’s, dan zie je hoe hij, volgens zijn eigen maatstaven, afglijdt.

De macht lonkt – en het geld ook

Peterson is inmiddels multimiljonair. Er is een heel Peterson-imperium ontstaan, met podcasts, maar ook bijvoorbeeld een en een Daarnaast heeft hij een enorme fanbase op Patreon (een website waar je creatievelingen of contentmakers kunt sponsoren met een donatie) en 7,5 miljoen YouTube-abonnees. Volgens schattingen verdient hij alleen al aan de daarbij horende advertenties en dus kan het niet anders of hij ziet controverse onmiddellijk terug in de vorm van klinkende munten.

Kun je je nog opwerpen als universeel leiderschapsfiguur, of hebben sociale media zo’n grote middelpuntvliedende kracht dat iedereen vroeg of laat extreem en polariserend wordt?

Dat lijkt ongemakkelijk, voor iemand die het opus christi op zich wil nemen. Wat was het ook weer, met handelaars in de tempel? Geen probleem voor Peterson, die hiërarchie en het nastreven van dominantie onderdeel heeft gemaakt van zijn theologie – de kreeften deden het immers ook.

Maar het samenvallen van inkomsten en ophef drukt een steeds grotere stempel op zijn stellingnames. Wat Peterson aanvankelijk zo’n interessante conservatief maakte – zijn oproepen voor nuance, voor nederigheid in je standpunt, en tegen elke vorm van dogmatisme – is vervangen voor behoorlijk dogmatische en ongenuanceerde uitingen over alles waar zijn rechtse fans het liefste op klikken: gender, diversiteit, trans-bashing (gendertransitieoperaties noemde hij laatst het bloedbad in Israël en Gaza (‘give ‘em hell, en het

Het roept de vraag op: kun je je vandaag nog opwerpen als verzoenend, universeel leiderschapsfiguur, of hebben de algoritmes van sociale media zo’n grote middelpuntvliedende kracht dat iedereen vroeg of laat extreem en polariserend wordt?

Behalve het geld lonkt ook de macht.

Op het internet zwerft een foto van een 14-jarige Peterson, genomen op een conferentie van de New Democratic Party, met daaronder zijn uitspraak: Misschien heeft hij zijn jeugddroom nog niet begraven.

Petersons visie wordt steeds duidelijker politiek gekleurd. De laatste tijd is hij bezig om een alternatief op te zetten voor het World Economic Forum in Davos, die Het alternatief voor WEF moet ARC gaan heten, Alliance for Responsible Citizenship; begin november was de eerste conferentie, ARC moet gaan lobbyen voor ‘ander beleid’, gebaseerd op ‘traditionele familiewaarden’. Met ARC lijkt Peterson koers te zetten naar directe politieke invloed,

‘Onze samenlevingen staan op een keerpunt’, ‘en nu is het moment om een beter verhaal te ontwikkelen.’ Een bijbehorend filmpje vertelt ons dat onze gemeenschap verbrokkelt, maar dat er ‘hoop’ ligt in onze tradities: we zien bloemenvelden, spelende witte kindjes, een man die op een bergtop het landschap overziet, afgewisseld met beelden van pittoreske kerkjes en hoogtepunten uit de christelijke kunst. Het filmpje wordt afgesloten met een shot van Jordan Peterson die recht in de camera kijkt en zegt:

Macht en profeetschap Denk aan koning David, koning Salomon, of aan de profeet Mohammed, die in Medina een staat stichtte, compleet met grondwet. Maar de rechtse stemmingmakerij, en polarisatie waar Peterson nu zo enthousiast aan meedoet, zijn wél in contrast met het universele, vredestichtende verhaal dat hij oorspronkelijk wilde vertellen – die universele synthese van wijsheid waar iedereen zich onder moest kunnen scharen. Misschien voelt hij dat je in het huidige politieke klimaat ook het best scoort met een verhaal dat verdeelt.

Je krijgt niet vaak de kans om van zo dichtbij het ontstaan en de verwording van een profeet mee te maken. Ik ben benieuwd, en huiverig, wat Peterson nog allemaal gaat doen, en welk geurspoor hij besluit te volgen: dat van de Betekenis die zich als een rozenknop in het diepst van zijn Wezen opent, of toch dat van het geld en de macht. Welke vacature wil hij invullen: die van profeet of die van president? Of is de zwakte van de huidige westerse politiek dat die twee door elkaar zijn gaan lopen?