In Smoke Sauna Sisterhood zie je zwetende vrouwenlijven in close-up. En dat is heel verfrissend

Smoke Sauna Sisterhood is bijna helemaal opgenomen in een sauna: een houten hut ergens in een bos in het zuiden van Estland. In deze bekroonde documentaire van maker Anna Hints maken we een paar saunasessies mee, van heel dichtbij: het water sist op de stenen, stoom vormt trage lussen in het zachte licht, en langzaam vormen zich zweetparels op de dijen, buiken en borsten van de vrouwen die zich hier hebben verzameld.

Ze wrijven zout over hun huid, zingen bezweringen en slaan elkaar met gebundelde berkentakken; en tussen de rituelen door vertellen ze verhalen met een openhartigheid die je misschien alleen krijgt als je toch al bloot bent.

YouTube

Als meisje wachten tot je borsten krijgt en tot die tijd oefenen met appels onder je shirt. De opmerkingen van familieleden waaruit je al afleidt dat je mooi of lelijk bent – en hoe belangrijk dat is. Menstruatie (‘de ziekte’). Huiselijk en seksueel geweld. Baren. Zogen. De doden verzorgen.

Het hele leven komt voorbij, in verhalen die vaak herkenbaar zijn, soms heel grappig, soms om te huilen. We zien stoom, rook, mist, en lichamen van vlakbij in het strijklicht: deinende heupen, golvende buiken, machtige dijen, en de stemmen die we horen worden begeleid door het gebaren van een hand; gezichten zien we nauwelijks. De opeenvolgende details vloeien samen tot iets elementairs; je ziet en hoort op den duur geen individuele vrouwen, je ziet ‘de vrouw’. Soms verraadt een gellaknagel of gelach over een dickpic de eenentwintigste eeuw, maar verder is dit een verhaal over vrouwelijke lichamen en wat ze al sinds mensenheugenis doormaken.

Nu en dan rennen de vrouwen naar buiten, om te baden in een wak dat ze in het ijs van een meertje hebben geslagen. Later, op een zomerdag, liggen ze in het gras. Ze zingen en slaan het ritme op hun buik.

Het saunaritueel, dat oud is en deel van het UNESCO-werelderfgoed, is bedoeld om de deelnemers te reinigen en hen te verlossen van alles wat weg mag: niet alleen fysiek, maar ook geestelijk. ‘Weg, pijn’, mompelen, zingen, joelen de stemmen, terwijl de voeten ritmisch op het hout stampen zodat het hele huisje galmt.

Na afloop voelde ook ik me ergens van bevrijd: van een klein stuk schaamte. Wat heeft een vrouwenlichaam veel te verduren, dacht ik al kijkend, en wat is het eigenlijk formidabel, wat is het weldadig in de details, en welke gek heeft bedacht dat het mager zou moeten zijn.

Hints nam prachtig materiaal op en wist de vrouwen in ‘haar’ sauna te bewegen tot uitzonderlijke openhartigheid. Maar het is de manier waarop ze hen filmde die deze documentaire zo indrukwekkend maakt. Een vrouw spreekt, eerst over haar verkrachting, dan over haar herstel, en we zien alleen het zweet dat kleine pareltjes op haar huid vormt: beeldvullende, bioscoopzaalvullende huid, die meebeweegt met haar stem en ten slotte schudt van haar lach.