Hoe de strijd tegen IS de Koerdische vrouw emancipeert

Toen Selgan (35) haar ouderlijk huis verliet om zich aan te sluiten bij de rebellen van de YPG, foeterde haar broer tegen haar zus: ‘Wat denkt ze wel van zichzelf? Vrouwen die vechten? Ze maakt de familie te schande!’

Maar ze was het zat om altijd toestemming te moeten vragen aan de mannen in de familie. En ze had boeken gelezen die haar aan het denken hadden gezet. Van Karl Marx, Emma Goldman, de Turks-Koerdische ideoloog Abdullah Öcalan, tot allerlei naslagwerken over het feminisme.

In een trainingskamp, ergens diep in de bergen tussen Syrië en Turkije, leerde ze schieten en sprak ze avonden aaneen over de door haar gedroomde samenleving, waar vrouwen en mannen gelijk zijn. Nu vecht ze in het noorden van Syrië om die samenleving te verdedigen tegen aanvallen van Islamitische Staat (IS).

‘De revolutie gaf me een kans om voor mijn samenleving en mezelf op te komen,’ zegt ze in Deriq, een stadje in Oost-Syrië dat onder controle staat van de Syrische Koerden. Ze herstelt er van een schotwond die ze opliep in het door IS belegerde Kobani, maar ze wil zo snel mogelijk terug naar het front.

‘Ik kan niet blijven stilzitten als ik zie wat ze doen: hoofden afhakken, kinderen vermoorden, vrouwen verkopen. Dat geeft me kracht hen te bestrijden. Juist als vrouw. We laten de wereld zien dat we bestrijden waar zij voor staan. Hun filosofie. De manier waarop ze naar vrouwen kijken.’

Een vrouwelijke revolutie

Koerdische strijders vechten in Syrië en Noord-Irak tegen IS. Een groot deel van die strijders is vrouw. In Syrië, waar de Koerden strijden voor een radicaal linkse staat, bestaat op dit moment ruim 35 procent van de strijders uit vrouwen, wat neerkomt op ongeveer vijftienduizend vrouwelijke strijders. In Noord-Irak, waar Koerdische machthebbers een heel andere ideologie aanhangen, helpen PKK-strijdgroepen, die voor ongeveer de helft uit vrouwen bestaan, de voornamelijk mannelijke peshmerga bij hun strijd tegen IS.

De grootste politieke partij in Noord-Irak keert zich tegen de inzet van vrouwen in de oorlog

Hoewel de Koerden een lange geschiedenis van vrouwelijke strijders hebben, bepalen mannen nog immer het dagelijks leven van de vrouw – wanneer zij het huis mag verlaten, met wie zij trouwt. Daarnaast komt eerwraak geregeld voor en keert de grootste politieke partij in Noord-Irak, de KDP, zich tegen de inzet van vrouwen in de oorlog.

In westerse media worden vrouwen als Selgan vaak neergezet als glamoureuze amazones die onbevreesd vechten voor het voortbestaan van hun volk. Achter dit stereotype gaat echter een heel andere werkelijkheid schuil. Een werkelijkheid waarin vrouwen hun nieuwe toonaangevende rol in de maatschappij aangrijpen om zich van het patriarchale juk te bevrijden.

Het lijkt ironisch, maar de opkomst van het extreem vrouwonvriendelijke IS werkt als een katalysator voor de emancipatie van de Koerdische vrouwen, en ze willen meer.

Tamara Kani (34), een Turkse PKK-strijdster die in Irak vecht tegen IS, noemt de huidige strijd van Koerdische vrouwen tegen IS de grootste revolutie voor en door vrouwen in de geschiedenis van de regio: ‘We openen een nieuwe tuin in het Midden-Oosten. In die tuin hebben we vrijheid en we openen de deur voor alle vrouwen ter wereld.’

Foto boven: YPJ-commandant Gulestan (19) spreekt haar rekruten toe. Foto onder: YPJ-strijders tijdens een training in Deriq, Syrië. Foto’s: Andreas Stahl

Wedergeboorte

Voordat de Koerden in de door hen bewoonde delen van Syrië de macht grepen, had de negentienjarige Gulestan nog nooit van vrouwenrechten gehoord. Haar vrijheid hing af van de gemoedstoestand van haar vader en broers, die een wat zij noemt ‘rode lijn’ trokken tot waar haar vrijheid reikte. Geweld tegen vrouwen was iets waar ze alleen in het geheim met vriendinnen over sprak.

Toen het zich ontluikende Koerdische ministaatje steeds vaker onder vuur van gewapende islamitische groepen lag, sloot ze zich aan bij de YPG, de gewapende tak van de Syrische Koerden.

Urenlang discussieerde ze over politiek en vrouwenrechten. Openlijk dacht ze na over hoe vrouwen zich kunnen wapenen tegen seksueel misbruik. Het was een soort wedergeboorte, zegt ze. ‘Ik leerde om te laten zien wat ik voel en daarover te spreken. Dat gaf me een doel in het leven.’

In 2013 organiseerden de gewapende Syrisch-Koerdische vrouwen zich in de YPJ, een gewapende militie die enkel uit vrouwen bestaat. Gulestan, tot dan toe een begenadigd sluipschutter, werd commandant van een twintigkoppig bataljon.

Zelfverzekerd roept ze orders naar haar rekruten, die op een boerenerf in de buurt van Deriq geconcentreerd langsmarcheren.

‘Mannen hebben hun emoties vaak niet goed onder controle, rennen soms blind op de vijand af als ze zien dat iemand gewond raakt. Vrouwen denken op die momenten beter na’

‘Mannen hebben hun emoties vaak niet goed onder controle, rennen soms blind op de vijand af als ze zien dat iemand gewond raakt. Vrouwen denken op die momenten beter na en zorgen ervoor dat we als geheel beter georganiseerd blijven,’ zegt ze tussen het roepen van aanwijzingen door.

Haar strijders liggen inmiddels in schiethouding op de grond. Op het slagveld zouden ze nu schreeuwen dat hun tegenstanders het tegen vrouwen opnemen. ‘IS-strijders denken dat ze naar de hel gaan als een vrouw hen doodt,’ lacht Gulestan.

Zelf schoot ze eens op één dag achttien IS-strijders dood. Maar doden is niet waar het haar om te doen is, benadrukt ze: ‘Veel belangrijker is de gedachte dat de vrouw vrij moet zijn. Pas dan kan ze ontdekken wie ze is en werkelijk vrij zijn.’

Facebook – een nieuw gewonnen vrijheid – keert ze inmiddels alweer de rug toe. Het leidt alleen maar af. Make-up – nog zo’n nieuw verworven recht – verfoeit ze als middel om de man te behagen. Westers feminisme noemt ze grotendeels mislukt. Westerse vrouwen kleden zich nog te vaak voor de show. Ze gedragen zich nog steeds als ‘een speeltje van de man.’

Peshmerga aan het front bij Kirkuk in Irak. Foto’s: Andreas Stahl

‘We strijden allemaal als vrouw voor onze rechten’

Kolonel Nahida Ahmed Rachid (47) uit Sulaymaniyah, Noord-Irak, is trots op vrouwen als Gulestan. In de jaren tachtig van de vorige eeuw vocht ze al mee met mannelijke peshmerga tegen Saddam Hoessein, in 1996 besloot Rachid met zestien andere vrouwen om de eerste vrouwelijke peshmergamilitie in Noord-Irak op te richten.

‘Als vrouwen meer rechten willen, moeten ze ook bereid zijn die te verdedigen,’ zegt ze resoluut.

Sommigen steunden haar initiatief, anderen vonden dat vrouwen niet horen te vechten, ervoeren het als gezichtsverlies wanneer een vrouw zonder mannelijke begeleider het huis verliet. Een buurvrouw beschimpte haar toen ze in uniform door de straat liep.

Er is veel veranderd, zegt ze, maar geaccepteerd is het nog niet. Noord-Irak is, ook in vergelijking met Turkije en Syrië, op veel momenten nog uiterst conservatief. Zo is in het westen van de regio het inzetten van vrouwen in de strijd nog steeds ongeoorloofd.

‘De mannen daar kijken mij en mijn soldaten niet aan. Zelfs een hand geven is daar nog een taboe,’ zegt ze geïrriteerd.

Om hen op andere gedachte te brengen blijft ze druk zetten op de conservatieve politieke partijen. Uren blijft ze praten met islamitische vrouwen die het accepteren dat hun mannen met meerdere vrouwen trouwen. Ze onderhoudt nauwe contacten met talloze vrouwenorganisaties om hun krachten te bundelen. Sinds het begin van de opstand in Syrië staat ze ook in nauw contact met de vrouwen die daar vechten.

‘De Koerden in Syrië bezigen een andere politieke ideologie,’ verduidelijkt ze. ‘Maar onze strijd staat daarboven. Het gaat eerst om vrouwen, pas daarna over wat je geloof is, van welke politieke partij je bent of wat je achtergrond is. Wij strijden allemaal als vrouw voor onze rechten en voor onze samenleving. Voor die rechten moet je vechten, want ze komen het niet brengen.’

‘Jullie hebben ons nodig’

‘Wapens zetten onze woorden kracht bij,’ zegt Haibat Hama Shokar Qadir (39), een van de honderden vrouwelijke peshmerga die in Noord-Irak actief zijn tegen IS.

‘Het islamitische denken, de tradities van de gemeenschap, het idee dat we niet naar buiten mogen. Dat bestrijden we door dit te doen.’

Omringd door een stuk of acht gewapende vrouwen loopt ze over een stuk braakliggend terrein nabij Kirkuk, Irak. Wanneer je de vrouwen aankijkt, kijken ze je recht in de ogen terug. Handenschudden doen ze steviger dan veel mannen dat doen. Niet voor niks: deze details maken deel uit van hun strijd.

‘In onze gemeenschap vinden mensen wat wij doen soms te vrij,’ geeft ze toe. ‘Ik zeg hen dan: op een dag moet een vrouw vrij zijn om jullie huizen en familie te verdedigen. Jullie hebben ons nodig.’

‘Duizenden vrouwen zien ons als voorbeeldfiguren en hopen dat er meer sterke vrouwen opstaan en macht naar zich toetrekken. Dat geeft ons kracht om door te gaan’

Sinds de vrouwen meevechten, verandert de samenleving, merken ze. Broers die voorheen kritisch waren over hun keuze steunen hen nu, moeders fluisteren hun toe dat ze hier jaren op hebben gewacht, tijdens verjaardagsfeesten drommen vrouwen om hen heen met vragen.

‘Duizenden vrouwen zien ons als voorbeeldfiguren en hopen dat er meer sterke vrouwen opstaan en macht naar zich toetrekken. Dat geeft ons kracht om door te gaan,’ zegt Qadir. ‘We doorbreken muren die nooit meer zullen worden opgebouwd.’

Foto boven: Een YPJ- en een YPG-strijder aan het front in Rabia, grens Syrië en Irak. Foto onder: PKK-soldaten aan het front bij Kirkuk in Irak. Op de voorgrond Tamara Kani. Foto’s: Andreas Stahl

Schietles voor vrouwen

Iets verderop staat zo’n spreekwoordelijke muur. Een delegatie soennitische geestelijken komt haar steun betuigen aan een groep PKK-strijders die de peshmerga bijstaan. De mannen groeten iedereen, de vrouwen slaan ze nadrukkelijk over.

Met felle ogen foetert een klein Turks meisje in een nabijgelegen gebouw: ‘Laat ze het vuile werk dan maar zelf opknappen.’ Tamara Kani (34), een tengere Turkse vrouw met een rustige oogopslag, glimlacht. ‘Het is een oude cultuur, die verander je niet van het ene op het andere moment.’

Toch heeft deze op het eerste oog breekbare vrouw een duidelijk doel voor ogen: vrijheid voor alle vrouwen op de wereld, zo nodig afgedwongen met vuurwapens. Om vrouwen in de regio zelfredzaam te maken geeft ze hun schietles.

‘Ik ben een strijder en zo beschouw ik de wereld. Ik wil de wereld veranderen en dan is het noodzakelijk dat je kunt vechten,’ zegt ze.

Wanneer er een helikopter overvliegt die wordt beschoten door nabijgelegen IS-strijders, vertraagt ze geen seconde.

Kani: ‘Als vrouwen werkelijk gelijk willen zijn aan mannen, dan moeten ze bereid zijn om te vechten, want met alleen praten lukt dit niet.’

‘Dat zag je in Mosul, waar het leger alleen uit mannen bestond. Ze renden weg toen IS oprukte en de vrouwen bleven achter en werden aangevallen. In Sinjar gebeurde hetzelfde, maar in Kobani komen vrouwen voor zichzelf op en vechten ze terug. Zij overleven het en laten aan iedereen zien dat vrouwen vrij en sterk zijn. Wanneer de mannen dat zien vertrekken ze ook niet.’

‘We zijn vrij’

Uitgeput zakt Selgan onderuit op haar stoel in het rusthuis in Deriq. Ze wilde ons, gezien haar schotwond, aanvankelijk vijf minuten te woord staan. Dat werden twee uur.

‘Normaal vragen journalisten alleen of ik met een geweer wil poseren. Het gaat mij om veel meer dan om het doden. We veranderen de samenleving,’ zegt ze zacht.

Haar moeder stuurde haar onlangs een brief, waarin ze schreef: ‘Ik ben trots omdat wat jij doet ons het recht geeft om als vrouw in de gemeenschap op te staan en te zeggen: ‘Wij hebben rechten.’’

Ze vervolgt: ‘Mijn vader was getrouwd met twee vrouwen, daar leed mijn moeder ontzettend onder. Haar leven lang zei ze: ‘Als ik zo oud als jullie was zou ik nooit in dit huis leven. Dan zou ik een revolutionair zijn en vechten voor mijn land.’ Ze heeft het nooit gekund.’

Ze slaat haar ogen op, er verschijnt een glimlach op haar vermoeide, bleke gezicht.

‘Mijn broer is nog steeds boos. Heel erg boos. Maar het was mijn keuze om op te staan, en dat was de juiste keuze. Dit is nu de realiteit. We zijn vrij. Nu kunnen we alles doen.’