Vrijdagavond werd de Turkse nationale televisiezender TRT gekaapt door coupplegers. Een zenuwachtige nieuwslezeres las hun verklaring De militairen voelden zich, zo sprak ze, genoodzaakt tot deze actie over te gaan vanwege het autocratisch regime van Recep Tayyip Erdogans AK-partij, het toegenomen terrorisme en de wijdverbreide corruptie in het land. Ze beloofden, als hoeders van de kemalistische, seculiere republiek, de democratie en de mensenrechten te eren.

Dat moest wel even wachten, want er werd direct een avondklok ingesteld.

Kort daarna riep Erdogan het volk op naar buiten te gaan. Ook zei hij: ‘Die minderheid met hun tanks mogen komen. Laat ze doen wat ze willen, ik ken geen sterkere kracht dan de wil van een volk.’

Ik hield op dat moment mijn hart vast.

En wat deed het volk?

Een deel van de Turken – hoofdzakelijk mannen – gehoorzaamde aan deze oproep en liep Allahu Ekber ​(Allah is groot) scanderend en met Turkse vlaggen zwaaiend door de straten. Islamisme en nationalisme sluiten elkaar blijkbaar niet uit in het huidige Turkije; het geloof en het Turkse nationale sentiment gaan hand in hand.

Er zijn beelden van burgers die op tanks gingen zitten, er zelfs voor gingen Burgers die hun leven op het spel zetten terwijl helikopters gericht schoten. Terwijl tanks over hen heen reden.

De bereidwilligheid van grote groepen burgers om te protesteren tegen het machtsvertoon, onderstreept dat militair ingrijpen geen plaats meer heeft in Turkije. De machtsbasis is verschoven, de staatsgreep uiteindelijk mislukt. Maar is hiermee de democratie de winnaar?

Er zijn beelden van burgers die op tanks gingen zitten, er zelfs voor gingen liggen

Zeker niet. Er zijn inmiddels 265 doden gevallen onder burgers, politie en soldaten en ten minste 1.500 Jonge soldaten zijn door een bloeddorstige massa en zelfs omgebracht. Het is niet bij proportioneel verzet gebleven.

De verhalen die nu verteld worden

Wat resteert, is een verscheurd land met waanideeën en samenzweringstheorieën. Er is een coup gepleegd, dus is er – hoe dan ook - sprake van een complot:

  • Eén variant is het verzinsel dat buitenlandse mogendheden niet willen dat Turkije een grote speler wordt in de regio.
  • AKP-aanhangers houden ondertussen vooral de invloedrijke, religieuze Gülenbeweging verantwoordelijk, die met interne en externe krachten zou hebben samengespannen tegen president Erdogan.
  • De seculiere Turken daarentegen poneren dat de staatsgreep is geënsceneerd - ja, dat leest u goed – door de AKP. De geestelijke leider Fethüllah Gülen insinueert inmiddels hetzelfde.

Op dit soort emotioneel ingrijpende momenten stokt bij velen kennelijk het kritisch denken.

Ik wind me dus op over de AKP-sympathisanten die achter een autocraat aanhollen, alsook mijn hoogopgeleide seculiere vrienden die complottheorieën rondbazuinen en neo-oriëntalistische ideeën over Turkije bestendigen door foto’s van onthoofdingen - die zich hebben voorgedaan - te delen op sociale media.

Maar pro-Erdoganaanhangers wegzetten als achterlijk en traditioneel en de betogers op de straten neerzetten als IS-strijders is een oppervlakkige en ideologische analyse van de gebeurtenissen in Turkije.

Want wat zijn de politieke processen die hieraan voorafgingen? En wie gingen er precies de straten op? Waren dit alleen Erdoganvolgelingen? Of ook andere segmenten uit de Turkse samenleving die zich tegen de militaire coup keerden? Het is nog erg onduidelijk. Wel bekend: alle politieke partijen, van de seculieren tot de nationalisten, namen afstand van de coup.

Maar laat ik vooral ook stilstaan bij een deel van mijn Nederlandse landgenoten. Het deel dat zich verlekkerd in de handen wreef vanwege het militair ingrijpen, omdat daarmee een eind zou komen aan een ondemocratisch, islamitisch regime. Met andere woorden: het deel dat er een merkwaardige interpretatie van democratie op nahoudt.

Hoe nu verder?

Want Erdogan is het democratisch gekozen antidemocratische, autoritaire en autocratische staatshoofd van Turkije. De democratie toont hiermee zijn fragiliteit en broosheid, maar een militaire ingreep is niet het politieke antwoord voor een legitieme hervorming van een land. Mocht progressieve verandering enige kans van slagen hebben in dit verdeelde Turkije, dan moet het antwoord van de burgers zelf komen, niet vanuit het leger.

Ik dwing mezelf om naïef te zijn

Erdogan zal de gebeurtenissen van gisteravond gebruiken om zijn politieke macht te consolideren en te vergroten. Zo zijn er 2.700 rechters ontslagen en premier Binali Yildirim zelfs de doodstraf in te voeren. De toekomst ziet er somber uit voor de politieke tegenstanders van de AKP, voor etnische en religieuze minderheden, voor vrouwen en LGBTQIA’s. Een militaire staatsgreep behoort tot het verleden, maar daarmee heeft niet de democratie gewonnen: het ideaal van een progressieve, liberale en pluralistische samenleving lijkt verder weg dan ooit.

Ik dwing mezelf nu om naïef te zijn. Omdat ik zie hoe een absurde episode weldenkende en redelijke mensen verandert in onnadenkende zielen. Omdat ik zie hoe eenvoudige lieden die onrecht worden aangedaan kunnen transformeren in een gewelddadige massa. En in al mijn naïviteit wens ik dat dezelfde Turken - ook in de diaspora - die deze dagen de straten opgingen vanwege de militaire coup, zich even kwaad maken om hun antidemocratische leider en de gevolgen van zijn beleid.

Voor de toekomst van hun geliefde Turkije.

Lees ook:

Hoe jihadisten het vliegveld troffen dat hen ooit zo gastvrij heeft verwelkomd Kort geleden richtten zelfmoordterroristen een bloedbad aan in Istanbul, met meer dan 41 doden en 239 gewonden tot gevolg. Vanuit Istanbul probeer ik de nachtmerrie die Turkije al jaren uit zijn slaap houdt te duiden. Nu IS terrein verliest in Syrië, wijken steeds meer jihadisten naar Turkije uit. Lees het verhaal van Erdal Balci hier terug Turkije wil diens volksdansen afschaffen. Want dat hoort niet bij de cultuur Turkije is de laatste tijd veel in het nieuws vanwege de autoritaire Recep Tayyip Erdogan en diens lange arm in Europa. Maar de Turkse democraten hebben de laatste tijd andere zorgen aan hun hoofd dan de affaire-Ebru Umar. Ze willen de volksdansen afschaffen. Lees het verhaal van Erdal Balci hier terug