‘Veiligheid’ is net zo’n woord als ‘welvaart’ of ‘vooruitgang’: niemand is er tegen. Alle partijen beloven er meer van – alleen de lijsttrekker van de satirische Partij tegen de Burger durft het aan om de burgers een mínder veilig gevoel te beloven: ‘Ik begrijp uw zorgen. Ik wakker ze aan.’
Logisch dus, dat alle partijen in 2012 in hun verkiezingsprogramma’s uitgebreid aandacht besteedden aan veiligheid, opsporing, strafrecht en defensie. Sommige legden meer de nadruk op repressie en een harde aanpak, zoals VVD, PVV en SGP, andere hadden daarbij meer aandacht voor grondrechten, zoals GroenLinks en de Partij voor de Dieren.
Wat is er van hun beloften terechtgekomen? Ik ploegde met hulp van onze parlementaire zoekmachine door Kamerstukken en toetste de partijen op veiligheid. Ik gebruikte daarvoor een andere aanpak dan voor mijn verhaal over de verkiezingsbeloftes over privacy.
Om het overzichtelijk te houden, beperk ik me tot drie terreinen die te maken hebben met veiligheid in de enge zin des woords: AIVD, defensie en politie & justitie. Ik bekijk wat de partijen in 2012 in hun programma’s beloofd hebben en hoe ze daarna gestemd hebben.
Daarbij gaat het vooral om de regeringspartijen PvdA en de VVD. Hoe het veiligheidsbeleid in de praktijk uitpakt, is grotendeels een geldkwestie: zonder geld geen agenten, geen cellen, geen tanks en geen spionnen. De rol van de oppositie is – ondanks een indrukwekkende hoeveelheid moties en amendementen – marginaal.
Wil je direct naar de uitkomst? Klik dan hier.
De AIVD: belangrijk, maar je hoort er geen partij over
De verkiezingsprogamma’s besteedden in 2012 nauwelijks aandacht aan de AIVD. Dat is vreemd, want inlichtingen- en veiligheidsdiensten zijn toch dé organisaties die (potentiële) terroristen opsporen en zodoende aanslagen voorkomen.
- De VVD noemde de AIVD niet en sprak alleen over inlichtingendiensten als het ging om privacy.
- Ook de PvdA zei niets over de AIVD, behalve indirect: ‘gegevensverzameling’ kan ingezet worden tegen terrorisme.
- Het CDA had eveneens niets te melden over inlichtingendiensten.
- De PVV zei in zijn partijprogramma in 2012 (toen nog een kloeke 56 pagina’s) helemaal niets over terrorisme en inlichtingendiensten, laat staan over de AIVD.
- De SGP zweeg ook, al merkte de partij wel op dat als het gaat om terrorisme, veiligheid belangrijker was dan privacy.
- De ChristenUnie had een uitgebreid en genuanceerd verhaal over terrorismebestrijding, maar niets over inlichtingendiensten.
De kritische kiezer die in 2012 op zoek was naar politici met slimme ideeën - of überhaupt ideeën – over inlichtingendiensten, kwam links op het spectrum uit. De Partij voor de Dieren repte er niet over, maar:
- De SP wilde onder meer het toezicht van het parlement op de veiligheidsdiensten verbeteren.
- GroenLinks noemde de AIVD één keer, met de suggestie om taken over te hevelen naar de politie.
- D66 pleitte voor betere samenwerking van inlichtingen- en veiligheidsdiensten.
De AIVD moest het plots met een derde minder doen
Dat de partijen in 2012 duidelijk geen belangstelling hadden voor de inlichtingendiensten, verklaart mogelijk waarom de AIVD in 2012 een enorme bezuiniging van 68 miljoen euro voor zijn kiezen kreeg. Maar liefst een derde van het budget moest gesnoeid. Dat is voor gewone organisaties al bijna niet te doen, maar voor een inlichtingendienst is het rampzalig.
Later zijn de bezuinigingen teruggedraaid, maar het gejojo met de bezuinigingen heeft diepe sporen getrokken in de organisatie, zo constateerde de Rekenkamer in 2015. De gevolgen daarvan zullen nog jarenlang merkbaar zijn, en dat brengt risico’s met zich mee voor de veiligheid. Zo is het Team Financial Intelligence ‘afgebouwd.’ Dat team bestaat dus uit mensen die verstand hebben van terroristische geldstromen.
Maar lang voordat de Rekenkamer met zijn kritische rapport kwam, was al duidelijk dat de bezuinigingen onverstandig waren. In juli 2014 dienden Madeleine van Toorenburg van het CDA en Gerard Schouw van D66 een motie in om de bezuinigingen op de AIVD geheel te schrappen. 50PLUS, Bontes/Van Klaveren, CDA, ChristenUnie, D66, Klein, PVV, SGP en SP stemden vóór. Een Kamermeerderheid van de regeringspartijen PvdA en VVD, gesteund door GroenLinks en Van Vliet verwierp de motie.
In 2015 belandde een motie over het instellen van een onderzoek naar de benodigde uitbreiding van de MIVD, het militaire zusje van de AIVD, op een vergelijkbare manier in de prullenbak.
Defensie: de VVD wilde investeren
Alle partijen noemden in 2012 defensie in hun programma’s.
De VVD besteedde er uitgebreid aandacht aan. Defensie moet onze belangen verdedigen en daarmee onze invloed in internationale organisaties verzekeren, vond de partij. De VVD beloofde ‘een krijgsmacht met slagkracht, die beschikt over voldoende eenheden en materieel van hoge kwaliteit, maar bovenal bestaat uit voldoende, goed gemotiveerd, opgeleid en geoefend personeel.’ De VVD verklaarde tegen nieuwe bezuinigingen te zijn en wilde ook meer reservisten inzetten.
- Het CDA wilde niet verder bezuinigen.
- SGP en ChristenUnie pleitten beide voor meer geld.
- De PvdA sprak over ‘onvermijdelijke verdere inkrimping’ en een ‘nieuwe bezuinigingsronde.’
- D66 en GroenLinks pleitten voor inkrimping: niet met de kaasschaaf, maar door te specialiseren en internationaal samen te werken.
- Ook PVV, SP en Partij voor de Dieren wilden een kleinere krijgsmacht.
En, werd de VVD de kampioen defensie?
Over de verkiezingsbeloftes op defensiegebied kunnen we kort zijn: op de VVD na hebben alle partijen zich aan hun woord gehouden. PvdA, GroenLinks, SP, Partij voor de Dieren, D66 en de PVV beloofden verdere bezuinigingen en die heeft het leger gekregen. Alleen ChristenUnie, CDA, SGP en VVD beloofden nieuwe investeringen. De eerste drie partijen hebben daar hun best voor gedaan in de Kamer.
De Nederlandse krijgsmacht is er rampzalig aan toe. De Rekenkamer heeft al meermaals vastgesteld dat de krijgsmacht niet aan zijn NAVO-verplichtingen kan voldoen. Veel eenheden zijn wegbezuinigd of zo uitgekleed dat ze niet operationeel in te zetten zijn. Nederland had vorig jaar nog zes F16’s die operationeel inzetbaar zijn. Dat zouden er volgens de NAVO-norm dit jaar elf moeten worden.
In augustus 2015 onthulde RTL dat het leger tijdelijk helemaal geen kogels meer had. Dat kwam niet als een verrassing. Sinds 2012 heeft de oppositie een hele serie moties ingediend waarin ze meer geld voor defensie vroeg.
Zo pleitte het CDA al in 2014 voor het op peil brengen van de voorraden munitie en reserveonderdelen, gesteund door 50PLUS, Bontes/Van Klaveren, CDA, ChristenUnie, D66, Klein, PVV, SGP en Van Vliet. Maar: PvdA, VVD, GroenLinks, Kuzu/Özturk, Partij voor de Dieren en de SP blokkeerden die motie. Een vergelijkbare motie sneuvelde ook.
Inmiddels heeft het kabinet meer geld beschikbaar gesteld voor defensie. Dat zegt niet zo veel als je zou denken: de Rekenkamer heeft al vaker geconstateerd dat het uit de defensiebegroting niet is af te leiden of dat geld ook goed wordt besteed. En zoals correspondent Marc Chavannes al eens uitgebreid heeft uitgelegd: de zogenaamde extra investeringen in defensie betekenen in werkelijkheid alleen maar dat er minder bezuinigd wordt dan eerst.
Het is geen wonder dat van het defensiepersoneel twee derde de legertop niet meer vertrouwt en dat maar liefst 87 procent zegt dat de minister er niet in geslaagd is dat vertrouwen te herstellen. Pijnlijk voor een partij die in 2012 beloofde voor ‘voldoende, goed gemotiveerd, opgeleid en geoefend personeel’ te zorgen. Wat daarbij niet geholpen heeft, is dat de VVD in 2012 beloofd had meer reservisten in te zetten, maar – je raadt het al – daar op heeft bezuinigd.
Politie: de misdaad daalt, maar de bereidheid aangifte te doen ook
Politie en justitie kregen (en krijgen) in de verkiezingsprogramma’s veel meer aandacht dan defensie of terrorisme. Opvallend is dat partijen het van links tot rechts behoorlijk met elkaar eens zijn: goed dat er een nationale politie is, maar de politie moet vooral ook lokaal goed zichtbaar zijn. En: weg met bureaucratie, meer blauw op straat, betere opsporing en hogere pakkans. Daarnaast beloofden rechtse partijen, zoals VVD en PVV, strengere straffen.
Is dat allemaal gelukt? Op het eerste gezicht heeft de politie het de afgelopen vier jaar goed gedaan. Volgens de net verschenen Veiligheidsmonitor is Nederland veiliger geworden: de misdaad is gedaald, onveiligheidsgevoelens zijn licht afgenomen en de tevredenheid over de politie is licht toegenomen. Dat is goed nieuws, totdat je leest dat de aangiftebereidheid van burgers weer gedaald is, van 29 procent in 2012 tot 25 procent in 2016.
Bij driekwart van alle misdrijven nemen burgers niet eens de moeite om aangifte te doen. Bij mishandeling stapt slechts één derde van de slachtoffers naar de politie, bij cybercrime nog geen acht procent. De vraag is dan of de misdaad echt daalt of dat het alleen zo lijkt, omdat burgers geen aangifte meer doen.
Criminologen zijn daar nog niet uit. Feit is dat de geregistreerde misdaad in vrijwel alle westerse landen al zeker tien jaar daalt. De daling van de misdaad in Nederland heeft in ieder geval weinig te maken met de prestaties van de politie. De sterke arm heldert ieder jaar minder misdrijven op.
Van de stoere belofte van Mark Rutte – ‘meer straf en minder begrip voor criminelen’ – is niets terechtgekomen. De politie levert ieder jaar minder zaken aan bij het Openbaar Ministerie en de rechter en er verdwijnen steeds minder criminelen achter de tralies.
En: als ze opgesloten worden, zitten ze gemiddeld steeds korter vast.
Dat is niet de schuld van softe rechters. Dit kabinet heeft zeer zwaar bezuinigd op gevangenissen - er zijn er 26 gesloten. In 2011 zaten er gelijktijdig gemiddeld 10.914 gedetineerden vast, in 2015 8.245. Nederland heeft, na Finland, met 57 gevangenen per 100.000 inwoners de laagste detentiegraad van West-Europa.
Voor de tevredenheid van de burger over de politie en het veiligheidsgevoel maakt het trouwens niet uit. Die zijn de afgelopen vier jaar allebei gestegen.
Dus: hoe doet de politie het?
Al die statistieken leveren een nogal verwarrend beeld op. De politie vangt ieder jaar minder boeven en het aantal straffen daalt. Tegelijk nemen de gevoelens van onveiligheid af en neemt de waardering voor de politie toe, ook in de rol als crimefighter. Zoals ik al eens schreef: hoe meer ik leer over de politie, hoe minder ik ervan snap.
Bij de politie zelf zijn ze in ieder geval niet gelukkig, merk ik als ik er rondloop. De reorganisatie is nog steeds niet voltooid, de opsporing kan veel beter, de nieuwe basisteams functioneren nog niet goed, de wijkagenten zijn ontevreden en er is intern nog veel onvrede.
‘De Nationale Politie is ziek, zwak en misselijk,’ zo schrijft de Nederlandse Politiebond op zijn site. Volgens een andere bond, de ACP, heeft negentig procent van de politiemensen geen enkel vertrouwen meer in de politiek. Een getal dat akelig veel lijkt op de 87 procent van de militairen die geen vertrouwen meer hebben in hun politieke top.
Het is lastig om de verantwoordelijkheid voor de problemen toe te schrijven aan specifieke partijen. De Kamer is in 2012 unaniem akkoord gegaan met een nieuwe politiewet en is dus ook collectief verantwoordelijk voor de huidige situatie.
Maar: grip heeft ze niet meer. De politie komt langzaam bij van een traumatische reorganisatie, die de slagkracht van zowel blauw op straat als de recherche heeft aangetast. Eventuele verbetering moet van binnen de politie komen, niet van nieuwe drastische ingrepen uit Den Haag.
En toch, zelfs als de reorganisatie vlekkeloos was verlopen, had de Kamer niet veel te zeggen gehad. Het parlement heeft zichzelf bij de nieuwe Politiewet om onduidelijke redenen grotendeels buitenspel gezet. Ze beslist niet langer over hoeveel en wat voor budget de politie krijgt. Een commissie van wijze mannen verbaasde zich er twee jaar geleden al over dat de gekozen constructie ‘het budgetrecht van het parlement beperkt tot een amendering van de omvang van de middelen voor de politie binnen de begroting van Veiligheid en Justitie en niet van de besteding ervan zelf.’
Wat stem je voor meer veiligheid?
De PVV heeft zich aan de beloftes over een kleiner leger en strenger straffen gehouden.
PvdA, SP, GroenLinks, Partij voor de Dieren en D66 beloofden in 2012 een kleiner leger en legden niet of nauwelijks de nadruk op strenger straffen. Aan die beloftes hebben ze zich gehouden.
Maar dan de regeringspartijen. De VVD en PvdA hebben op het gebied van veiligheid een behoorlijke puinhoop achtergelaten. Politie, krijgsmacht en AIVD liepen – ieder op hun eigen manier – flinke schade op. Wie een sterk leger wil en een krachtig optredende politie, moet niet op de VVD stemmen.
Wie daar wel goed scoren? De christelijke partijen: CDA, ChristenUnie en SGP. Zij hebben in 2012 stevige beloftes gedaan over veiligheid en daar ook naar gehandeld.
Meer verkiezingsverhalen?
De Verkiezingsgids van De Correspondent We delen onze verkiezingsverhalen niet alleen op het platform, maar ook in De Verkiezingsgids. Wil je als eerste een seintje krijgen, meld je dan aan voor ons speciale verkiezingsevenement op Facebook. Hoe zorg je dat iedere leerling dezelfde kansen krijgt? In ieder geval niet met het huidige beleid Verkiezingsprogramma’s staan vol met maatregelen om kansenongelijkheid in het onderwijs tegen te gaan. Want: kinderen van lager opgeleide ouders blijven vaker achter. Maar wat moeten we met die verkiezingsbeloftes? Politieke partijen zorgden de afgelopen jaren zelf voor die toenemende ongelijkheid. Welke partijen investeren in de belangrijkste ontwikkelingsperiode van een mens: nul tot vier jaar? Welke kansen benutten politieke partijen om de ontwikkeling van baby'ss en peuters een zet in de goede richting te geven? Ik keek naar de daden van de afgelopen vier jaar én de plannen voor de komende vier jaar. Inclusief stemadvies. Welke partij heeft zijn beloftes over privacy het meest waargemaakt? We hebben alle moties, amendementen en wetten sinds 1995 doorzoekbaar gemaakt. Daarmee krijgen we eindelijk inzicht in wat partijen waarmaken van wat ze beloven. We trappen af met privacy. Wat hebben partijen beloofd in 2012 en wie beschermt ons het beste?
Dit verhaal heb je gratis gelezen, maar het maken van dit verhaal kost tijd en geld. Steun ons en maak meer verhalen mogelijk voorbij de waan van de dag.
Al vanaf het begin worden we gefinancierd door onze leden en zijn we volledig advertentievrij en onafhankelijk. We maken diepgravende, verbindende en optimistische verhalen die inzicht geven in hoe de wereld werkt. Zodat je niet alleen begrijpt wat er gebeurt, maar ook waarom het gebeurt.
Juist nu in tijden van toenemende onzekerheid en wantrouwen is er grote behoefte aan verhalen die voorbij de waan van de dag gaan. Verhalen die verdieping en verbinding brengen. Verhalen niet gericht op het sensationele, maar op het fundamentele. Dankzij onze leden kunnen wij verhalen blijven maken voor zoveel mogelijk mensen. Word ook lid!