Wie in Nederland zijn rekeningen niet kan betalen, wordt beboet, vernederd en gegijzeld

Geen enkele partij stemde ertegen. Waarom zouden ze ook? Het ging immers om het onderbrengen van de ‘Wet aansprakelijkheidsverzekering motorrijtuigen’ in de ‘Wet Administratieve Handhaving Verkeersvoorschriften’. Veel saaier en onbeduidender wordt het niet. Onverzekerd rijden kwam onder het verkeersboeteregime te vallen en de boetes bij te laat betalen gingen omhoog.

Maar de wet was allesbehalve onbeduidend. Honderdduizenden Nederlanders kwamen er zwaar door in de problemen.

Bij De Rijdende Rechter zat zo iemand. Twee verkeersboetes had hij gekregen: hij had een nieuwe auto gekocht die niet APK-gekeurd was en twee van zijn klus-brommers waren onverzekerd. Tweeduizend euro moest hij betalen. Maar dat geld had hij niet, tenminste niet meteen. Hij stelde aan het Centraal Justitieel Incassobureau (CJIB) voor om 1000 euro direct te betalen en de rest in een termijn van twee maanden. Dat mocht niet. ‘Een lang verhaal kort: mijn schuld van 2000 euro is nu 15.000 euro,’ vertelde hij terneergeslagen.

YouTube

Het was een direct uitvloeisel van de nieuwe wet. Een boete voor onverzekerd rijden à 400 euro kon na twee aanmaningen verdrievoudigen tot een boete van maar liefst 1200 euro. Tussen 2011 en 2015 werden ruim een miljoen boetes uitgedeeld voor onverzekerd rijden. Bij de helft (!) van die boetes kwam er een tweede aanmaning. Dat staat in het het evaluatierapport van de wetswijziging. Dat wil zeggen: bij ruim 500.000 boetes verdrievoudigde het boetebedrag door te laat betalen.

The Lion King, maar dan erger

Als journalist krijg je onherroepelijk last van beroepsdeformatie. Miljarden aan belastinggeld die de overheid misloopt door hybride mismatches met commanditaire vennootschappen - het is zo abstract, dat je het nauwelijks meer registreert. Het deugt niet, maar het zal wel.

Maar toen ik de serie Schuldig De documentaireserie Schuldig kun je hier terugzien (en dat is eigenlijk verplicht) zag, zat ik voor het eerst sinds The Lion King weer voor de televisie te huilen. Onze omgang met mensen met schulden is zo bizar, dat ik er woedend van werd. Drie dingen zijn me namelijk duidelijk geworden.

• Mensen met schulden zijn een verdienmodel Mijn artikel over de Nederlandse incasso-industrie. geworden voor een industrie van incassobureaus, deurwaarders, bewindvoerders en ook de overheid.
• Mensen met schulden moeten zich door een Byzantijnse bureaucratie Mijn eerdere artikel over de problemen met de schuldsanering in Nederland banen om van die schulden af te komen.
• En misschien nog wel het ergste: politici boeit dit nauwelijks iets.

Dat laatste zeg ik niet zomaar. De afgelopen weken heb ik gekeken naar hoe de wetten tot stand zijn gekomen die schuldenaren zo in de problemen brengen. Wat opvalt: bij de meeste van die wetten is er nauwelijks een noemenswaardig debat. En dat terwijl de gevolgen enorm zijn. De stille consensus, met name onder de middenpartijen die deze verkiezingen wonnen, is: mensen betalen niet omdat ze niet willen.

Nu ineens wél tegen het stapelen van boetes

Op het podium van theater Diligentia in Den Haag waren diverse Kamerleden het er vorige week opeens over eens: er moest een einde komen aan het stapelen van boetes. ‘Het snijdt mij door mijn ziel,’ vertelde kandidaat-kamerlid Gijs van Dijk (PvdA). ‘Het hele jaar door komen er allerlei nieuwe aanslagen, daar zit een hele industrie achter die daar geld aan verdient. En dan de overheid, die op allerlei mogelijke manieren de schuld wil opeisen.’

Maar zat de PvdA de afgelopen vier jaar niet in de regering? Wat hebben ze eraan gedaan?

Het antwoord is simpel: helemaal niks. Sterker nog, de partij stemde een half jaar geleden nog samen met de CDA, VVD, PVV, ChristenUnie, SGP en 50Plus tegen een amendement dat een einde zou maken aan het bizarre ophogen van verkeersboetes. ‘Dat soms de helft of meer van een schuld uit boetes voor te laat betalen bestaat, daar moeten we vanaf,’ zei CDA’er Pieter Heerma die avond in theater Diligentia. Maar een halfjaar eerder ging zijn partij nog akkoord met het verdrievoudigen van verkeersboetes.

Niemand kan nog volhouden dat dit allemaal komt door een slechte betalingsmoraal

En dan zijn er nog deurwaarderskosten. Uit onderzoek van het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC) blijkt dat kleine schulden gemiddeld 2,5 keer zo groot worden nadat er een deurwaarder aan te pas komt. Geen enkele partij heeft geprobeerd daar iets aan te doen. Minister Ard van der Steur (Veiligheid en Justitie, VVD) overwoog de tarieven voor deurwaarders zelfs op te hogen.

En niet alleen bij verkeersboetes gaat het mis. Neem de wanbetalersregeling voor zorgverzekeringen. In 2008 hadden zo’n 240.000 Nederlanders al meer dan zes maanden hun zorgpremie niet betaald. Om dat tegen te gaan stemde de voltallige Tweede Kamer in met een wijziging van de zorgverzekeringswet. Voortaan werd je zorgpremie opgehoogd met 30 procent als je zes maanden niet zou betalen.

Zes jaar na invoering van die wet zitten maar liefst 312.000 Nederlanders in het boeteregime. Meer dan de helft van die mensen betaalt al meer dan twee jaar die verhoogde premie. Niemand kan nog volhouden dat dit allemaal te wijten is aan een slechte betalingsmoraal.

De afgelopen zes jaar zijn er dan ook tal van moties en amendementen ingediend om de wanbetalersboete bij zorgverzekeringen af te schaffen of te matigen . Die sneuvelden allemaal, want de CDA, ChristenUnie, D66, PvdA, VVD en PVV wilden er niet aan. Net als een motie om incassokosten voor rekening van de zorgverzekeraar te laten komen en een motie om alle incassotrajecten van de overheid samen te voegen om stapeling van kosten te voorkomen.

Een betere schuldhulpverlening, nah...

En dan ging het die avond in het Haagse theater nog niet eens over hoe je uit de schulden komt als de boetes en kosten zich eenmaal hebben opgestapeld.

Zo is het al tijden duidelijk dat de schuldhulpverlening niet slaagt in haar taak. Ze moet namens schuldenaren betalingsregelingen treffen met schuldeisers, zodat er weer perspectief komt op een schone lei. Maar voordat je in de schuldhulpverlening komt, moet je aan een waslijst met voorwaarden voldoen. Veel mensen krijgen die hulp dus niet. Een motie van vorig jaar die opriep tot ‘brede toegankelijkheid van de schuldhulpverlening’ haalde het echter niet.

Zelfs als je in de schuldhulpverlening komt, is de slagingskans gering

En zelfs als je in de schuldhulpverlening komt, is de slagingskans gering. Want in slechts een kwart van de gevallen dat er een betalingsregeling wordt voorgesteld aan schuldeisers, slaagt die regeling ook. Die cijfers over de beperkte slagingskans van de schuldhulpverlening komen uit mijn eerdere artikel

Hoe komt dat? We weten het niet, want een motie om dit te onderzoeken, haalde het niet.

En zo gaat het maar door. De VVD vroeg zich bijvoorbeeld af of het wel helpt: al die budgetcursussen voor mensen in de schuldhulpverkening. Dat is een terechte vraag, want we besteden tientallen miljoenen aan dit soort goedbedoelde hulp, die volgens internationaal onderzoek nauwelijks effect heeft. De motie om dat voor Nederland te onderzoeken werd aangenomen , maar staatssecretaris Jetta Klijnsma van Sociale Zaken weigerde hier serieuze uitvoering aan te geven.

Controversieel: het bestaansminimum

Nee, dan het paradepaardje van deze kabinetsperiode. Staatssecretaris Klijnsma was er vorige week in Diligentia maar wat trots op: het vereenvoudigen van de beslagvrije voet.

Zelfs als je tot je nek in de schulden zit heb je - in theorie - recht op een minimuminkomen waar geen beslag op mag worden gelegd (de zogenaamde ‘beslagvrije voet’). De wet die dat bepaalt, bestaat al decennia, maar was zo goed als onuitvoerbaar geworden.

Toch duurde het lang voordat de Tweede Kamer besefte hoe groot het probleem was. In 2012 stemden nog bijna alle partijen tegen een amendement dat de overheid verplichtte de beslagvrije voet te respecteren. Pas in 2016 was er een ruime Kamermeerderheid voor een soortgelijk amendement. Vorige maand werd de vereenvoudiging van de beslagvrije voet zonder discussie aangenomen door de Tweede Kamer.

Eén van de problemen was bijvoorbeeld dat er geen zicht is op wie precies waarop beslag heeft gelegd. Elke schuldeiser huurt zijn eigen deurwaarder in, waardoor gezinnen met problematische schulden vaak met tal van deurwaarders te maken hebben. Die wisten van elkaar niet wat ze aan het doen waren. Doordat beslagleggingen zich opstapelden, hielden gezinnen zo weinig geld over dat ze onder het bestaansminimum terechtkwamen.

‘Een landelijk beslagregister kost geld, dus op dit moment ontraad ik deze motie’

Deurwaarders stelden daarom voor een register aan te leggen waarin alle beslagleggingen staan. Zo kunnen ze beter zien of iemand wel genoeg inkomen overhoudt. Nu lijkt dat misschien een relatief oncontroversieel voorstel. Maar dat bleek het niet te zijn - de regeringspartijen VVD en PvdA blokkeerden moties om zo’n register op te zetten. ‘Een landelijk beslagregister kost geld, dus op dit moment ontraad ik deze motie,’ verklaarde staatssecretaris Jetta Klijnsma (PvdA) nog eind 2012.

Toen de overheid in 2014 eindelijk overstag ging, diende zich het volgende probleem aan. De overheid heeft namelijk vaak haar eigen incassotrajecten voor boetes en belastingen en die stonden nog niet geregistreerd in het beslagregister. Dus: graag aansluiten bij dat register, zou je zeggen. Opnieuw stemden PvdA en VVD in 2014 tegen het deelnemen aan een pilot waarbij overheidsinstellingen mee zouden doen in het beslagregister. Pas vorig jaar veranderde de PvdA van mening. Als alles volgens plan gaat, zullen de eerste overheidsinstanties zich nu in 2019 aansluiten bij het beslagregister.

Dus, even voor de goede orde, het kabinet heeft alleen een wet die er al was eindelijk uitvoerbaar gemaakt. En zelfs dát was controversieel. Laat dat even op je inwerken: mensen een wettelijk bestaansminimum garanderen, was controversieel.

Armoedebeleid op een A4-tje

Vorige week interviewde Joris Luyendijk Erwin van Dalen. Erwin kon ook de vierhonderd euro voor een verkeersboete niet betalen; ook de zeshonderd euro na de eerste aanmaning niet en al helemaal de 1.200 euro na tweede aanmaning niet. ‘Tegen de tijd dat ik de boete bij elkaar had, was ‘ie alweer verhoogd wegens te late betaling,’ vertelde hij Luyendijk. Het interview van Joris Luyendijk met Erwin van Dalen

Betaal je dat ook niet, dan komt de overheid je gijzelen. Hier kun je Erwins verhaal lezen. Je komt in de gevangenis, twee op één cel tussen drugsdealers, moordenaars en andere mensen met schulden.

Inmiddels is er wel iets aan gedaan, maar in 2013 deed de overheid nog zo’n 118.000 verzoeken tot gijzeling. De Nationale Ombudsman schreef een belangrijk rapport over het gijzelingsbeleid van de overheid Niet alleen is dat onmenselijk, het is ook peperduur. Zo’n gijzeling kost de overheid alleen aan bewaringskosten al 1.985 euro, bleek uit een recent evaluatierapport. Dat staat in deze evaluatie van de wet Aansprakelijkheidsverzekering Motorrijtuigen. Een recente motie om onderzoek te doen naar de negatieve gevolgen van de incassobevoegdheden van de overheid haalde het niet.

Erwin stemde nu op Geert Wilders. ‘Voor mij is Geert een breekijzer.’

Het tragische is natuurlijk: ook Geert heeft maling aan mensen zoals hij. De partij stemde zelfs tegen een motie die opriep tot overheidsincassobeleid ‘met oog voor de menselijke maat.’ Toen Eva Jinek aan PVV-Kamerlid Fleur Agema vroeg waarom er eigenlijk zo weinig over armoede in het PVV-programma stond, antwoordde Agema dat dit was omdat het programma maar één A4’tje beslaat. Het fragment met Eva Jinek die Fleur Agema vraagt over het armoedebeleid van de PVV

Och, wat hebben we daar als redelijke mensen hard om zitten lachen zeg, die Agema. Maar waar waren we toen bijna de volledige Tweede Kamer instemde met marktwerking voor deurwaarders, waardoor er nu niet één, maar veertien deurwaarders een brief in de bus komen gooien voor tachtig euro? Toen de Tweede Kamer instemde met het uitbreiden van overheidsincassobevoegdheden, waardoor geld rechtstreeks van de bankrekening afgeschreven mag worden (zelfs als dat betekent dat iemand rood komt te staan)? Toen de Kamer zorgverzekeringsboetes invoerde, toen ze verkeersboetes ophoogde?

Deze verkiezingen ging het daar allemaal niet over.

Meer boetes uitdelen

Aan het eind van de avond in Den Haag kwam vertrekkend D66-Kamerlid Fatma Koser Kaya nog naar me toe. Ik had de Kamerleden er die avond op gewezen Bekijk mijn gesproken column van die avond hier. dat ze -vrijwel allemaal - tegen het afschaffen van wanbetalersboetes hadden gestemd. ‘Over welke motie had je het dan?’ vroeg ze zich af. Ik liet haar zien welke motie. ‘Ja, het kan dat die motie qua tekst net niet was wat wij beoogden.’ Ik vertelde dat er nog drie moties waren ingediend die allemaal net wat anders deden.

‘Nou, in ieder geval, ik wilde even zeggen dat ik het heel goed vind dat jij je hier zo mee bezighoudt.’

Ik vervolgde beleefd het gesprek, maar dit is echt niet goed genoeg. Echt niet.

De komende regering mag dit onderwerp niet opnieuw laten liggen. Onze schuldenindustrie heeft geen enkele menselijke maat. En dat is de schuld van bijna iedereen in de Tweede Kamer.

Kon je er maar een boete voor geven.

Meer lezen?

Onze incassoindustrie: eerst maken we schulden tot 2,5 keer hoger, dan sturen we dure hulpverleners op je af Na zijn tussenkomst kan een kleine schuld gemiddeld tweeënhalf keer groter worden: de deurwaarder. Als érgens uit blijkt hoe bizar schulden in Nederland geregeld zijn, dan is dat wel bij hem. Waarom regelen we onze aflossing niet zoals in Zweden? Lees het verhaal van Jesse hier terug De schuldsanering is vernederend, duur en ineffectief. Maar het kan anders In Nederland is de schuldhulpverlening uitgegroeid tot een bizarre industrie. Een bureaucratisch moeras waarin de schuldenaar niet geholpen wordt, de schuldeiser zijn geld zelden terugziet en de belastingbetaler voor de kosten opdraait. Gelukkig kan het ook anders. De schuldsanering is vernederend, duur en ineffectief. Maar het kan anders