Vandaag is hij precies tien jaar dood. Alex, de grijze roodstaartpapegaai (1976 - 2007): beroemdste vogel op aarde. Die praatte. Nee maar echt, hij praatte.

Want in dertig jaar intensieve training door dierenpsycholoog Irene Pepperberg leerde Alex ruim vijftig objecten, zeven kleuren en vijf vormen herkennen. En telde hij tot acht. Alex begreep ook ‘concepten’ als smaller en bigger, same of different en none.

Allemaal uitingen van intelligentie die voor die tijd voorbehouden leken aan mensapen en dolfijnen. Maar niet alleen kon Alex wat deze dieren ook deden – het balletje veren met een brein ter grootte van een walnoot overtrof ze. ‘Soms kan één individu de wereld veranderen. Zelfs al is het een papegaai,’ zei primatoloog wel over de opmerkelijke Alex.

Of, zoals een rouwbericht in The Guardian stelde: Alex, parrot who was smarter than the average

Pepperberg promoveerde aanvankelijk in de scheikunde, maar toen begin jaren zeventig het veld van de opkwam en bleek dat niemand nog aan vogels werkte, moest ze zich omscholen. Pepperberg groeide op met pratende grasparkietjes en was overtuigd dat er meer achter papegaaibreinen schuilging dan vermoed.

Vele jaren en eindeloos veel frustratie later – in reactie op haar eerste onderzoeksvoorstel werd gevraagd – kreeg Pepperberg gelijk.

Daar zat een kopje op

De eerste vijftien jaar van het onderzoek werkte Pepperberg alleen met Alex – een afkorting voor Avian Language Experiment – die ze kocht bij een willekeurige dierenwinkel in Chicago. Alex was ‘enig vogel’ en eiste alle aandacht. Als Pepperberg niet eerst Alex begroette bij aankomst in het lab, werkte hij de rest van de dag niet mee.

Ze onderwees Alex middels de Dat ging als volgt. De vogel zat op een stok en keek toe hoe Pepperberg een student vroeg naar de kleur, vorm of naam van een object, zoals een sleutel. Bij het juiste antwoord werd de student beloond met nootjes en aandacht. De student was zo het model voor het gewenste gedrag en tevens Alex’ rivaal om aandacht.

Alex doopte een onbekend stukje fruit ‘banerry,’ een combinatie van banana en cherry

Ten slotte kon ook Alex complexe vragen beantwoorden zoals: hoeveel rode blokjes zie je – op een bord gevuld met allerlei kleuren blokjes en Of: van welk materiaal is het oranje stokje?

En langzamerhand werd het cognitieveld minder sceptisch ten aanzien van de capaciteiten der papegaaien.

Maar verreweg het grappigst is wat Alex met taal deed buiten de experimenten om.

Eens geconfronteerd met een stukje fruit dat hij niet kende – een appel – doopte Alex het tot ‘banerry,’ een combinatie van banana en cherry. Bananen en kersen kende hij al. Appel smaakt inderdaad een beetje naar banaan en lijkt op een kers. Alex bleef bij ‘banerry’ en heeft nooit meer willen overstappen naar apple.

Hetzelfde gebeurde bij de introductie van taart. Dat werd ‘yummy bread’ – wederom een combinatie van twee reeds bekende woorden.

Papegaai versus mens

Ook ging Alex de vragen die onderzoekers aan hem stelden – wat is dit, welke kleur heeft dit et cetera – terugstellen, bij elk nieuw object in het lab. Zo vroeg hij op een dag voor de spiegel: ‘What color?’ En hij leerde dat hij grijs was.

Alex commandeerde mensen graag rond en nieuwe mensen – meestal studenten die oefeningen met hem moesten doen – onderwierp hij uitvoerig aan oefeningen in geduld. Dan wilde hij een nootje, dan weer fruit, douchen, naar de stoel of terug naar de kooi. De studenten noemden zichzelf wel ‘Alex’ slaven.’

Maar het omgekeerde gebeurde ook. Pepperberg beschrijft in haar boek Alex & Me hoe een vrouw naast Alex’ kooi gaat zitten en Alex alles uit de kast haalt voor haar aandacht.

A: Wil je een nootje?
V: Nee.
A: Wil je een cashew?
V: Nee.
A: Wil je een kers?
V: Nee.

Tot Alex, de wanhoop nabij, vraagt: ‘What do you want?’ Ze barst in lachen uit.

YouTube
Wetenschapsprogramma Nova ScienceNow over de prestaties van papegaai Alex.

Nadat Alex een tijdje ernstig ziek was begon Pepperberg ook andere papegaaien te trainen, zoals Griffin. Alex nam een actieve rol op zich in Griffins educatie. Hij zei ‘good boy’ bij goede antwoorden, siste bij fouten, zei het maar voor als het allemaal te lang duurde, of zei ‘say better’ als Griffin matig articuleerde.

Uiteindelijk stierf Alex geheel onverwachts op eenendertigjarige leeftijd. (Grijze roodstaarten worden doorgaans zestig.) En zijn laatste woorden waren onderdeel van een vast avondritueel, vlak voor Pepperberg het lab verliet:

‘You be good, see you tomorrow. I love you.’

Geïntrigeerd? Lees het boek The Alex Studies: Cognitive and Communicative Abilities of Grey Parrots (2002) voor een wetenschappelijke verantwoording van het onderzoek, en Alex & Me: How a Scientist and a Parrot Discovered a Hidden World of Animal Intelligence–and Formed a Deep Bond in the Process (2008) voor van Pepperberg of Life with Alex: A Memoir (2012) voor Alex in levende lijve.

Op de hoogte blijven van m’n avonturen in niet-mensland? Ik schrijf over die andere 99 procent van de wereld: van pluizige pauwspin tot mens-varken-hybride. In deze mail houd ik je geregeld op de hoogte van vragen die ik heb, stukken die ik schreef of mooie wetenschapsverhalen van anderen. Schrijf je hier in voor mijn wekelijkse mail

Meer lezen?

Zoenvissen zoenen niet, apen wel (en meer over goede dierwetenschap met Frans de Waal) Stel, dieren zijn slim. Hoe test je dat? Neerlands grootste primatoloog bespreekt allerlei denkfouten in dieronderzoek, aan de hand van deze filmpjes. Lees hier meer over dierwetenschap Deze embryo-expert helpt je doorgronden wat een mens is (@D66 @ChristenUnie) Beste D66 en ChristenUnie, over embryokwesties voer je geen koehandel. Daar kom je alleen uit via publiek debat, aldus rechtsfilosoof Britta van Beers. Maar hoe voer je dat? Waar begin je? Lees hier het interview met Britta van Beers Het gaat niet om reistijd maar om vrijheid: zo lost de fiets de file op Files verhelp je niet met meer (fiets-)asfalt. De vraag moet zijn: hoe zouden we het allerliefste leven en hoe verplaatsen we ons dan? Als je dat weet, verdwijnt het fileprobleem vanzelf. Lees het verhaal van Thalia hier terug