De Correspondent
Lex Bohlmeijer - in gesprek met Maxim Februari
SoundCloud
Interview

Wij willen begrijpen wat er gebeurt. Zo zit de mens in elkaar, volgens schrijver en columnist Maxim Februari (1963). Maar in deze tijd dóen we steeds meer, en begrijpen we steeds minder. Zonder ook maar een flauw idee te hebben van de gevolgen.

Ja, wat dreigt, volgens deze scherpzinnige filosoof en jurist, is dat we geregeerd gaan worden door een intelligentie die is gericht op weten, niet op begrijpen. In zijn woorden: ‘We geraken tot knechtschap, met behoefte aan zingeving, en de bazen doen heel andere dingen.’

Dat is het scenario van zijn nieuwe roman Volgens de schrijver (die nooit verstoken is van ironie) geen zwart scenario, geen schrikbeeld, nee, want het is al het geval.

Daarover hebben we het in deze editie van de podcast Goede Gesprekken.

Het gevaar van regels en modellen

Wat we in de podcast zoal bespreken? Bijvoorbeeld dat het nu, meer dan ooit, voor ons als politieke wezens een uitdaging is om opnieuw morele keuzes te gaan maken. We moeten weer iets willen, namelijk de fundamentele levensvragen stellen, met lust en met plezier; dat kun je niet overlaten aan zogenaamd onafhankelijke meetsystemen. Het gaat daarbij in feite helemaal niet over technologie, maar over de vraag hoe we willen leven.

Daarom pleit Februari in zijn nieuwe boek voor de kracht en de waarde van de roman. En bij uitbreiding voor de kunst in het algemeen. Want daar worden die vragen juist wel gesteld.

Fundamentele levensvragen kun je niet overlaten aan meetsystemen

Waar we nu voor staan, is volgens Februari vergelijkbaar met het klassieke probleem van de spanning tussen orde en chaos. Je moet ordenen, je hebt regels nodig. Rules are tools, zeggen ze in de luchtvaart. Maar de piloot kan zich niet altijd aan de regels houden, want die zijn niet gericht op het onvoorstelbare. Als een piloot daar niet naar kan handelen, stort hij neer.

Elk model heeft zijn beperkingen. Het leven, het echte leven, woelt daaromheen en zindert eronderdoor. Dat kun je nooit helemaal in de greep krijgen.

Er doemt volgens Februari onvermijdelijk een ander scenario op, en dat is wel inktzwart. Als je alleen strikt de regels volgt en het morele denken afschaft, dan marcheer je met zijn allen richting ravijn.

Houd daarom op met pretenderen dat bigdataverzamelingen waardenvrij zijn, zoals wel wordt gesuggereerd. Wij máken data. Daar zit politiek in, ideologie, ethische keuzes.

Het besef dat dit zo is, zou al een eerste stap zijn. Er zijn voorbeelden genoeg van bedrijven die alternatieve oplossingen hebben ontwikkeld. Software waarmee je als burger wel zeggenschap houdt over je eigen gegevens, bijvoorbeeld. Wat let de overheid om te gaan werken met die programma’s?

Redenen genoeg om in zien dat het tijd is voor een ethisch gemotiveerde strijdlust. Now is the time.

Meer luisteren?

Podcast: De moderne mens is te veel met zichzelf bezig, zegt Marja Pruis De mens is niet toegerust om te overleven in een geseculariseerde samenleving, zegt schrijver en columnist Marja Pruis. Zonder God moet-ie alles uit zichzelf halen. Maar wat als je je niet zo geweldig voelt? Luister de podcast hier terug Luisteren: Hoe onze rijke, maar zieke samenleving er weer bovenop kan komen Volgens de Vlaamse psychiater Dirk De Wachter zijn we door al onze aandacht op consumeren, carrière, genot en ikkigheid te richten het belangrijkste uit het oog verloren: zingeving. Gelukkig zijn er remedies. Luister de podcast hier terug