De verfstippen voor de zaagploeg staan al op een deel van de bomen langs de lanen van Lochem, in de Achterhoek. Bijna zevenduizend bomen dreigen daar te verdwijnen de komende tien jaar; de gemeenteraad vindt de onderhoudskosten van dit beeldbepalende deel van het landschap te hoog.

Tegelijk roeren de bewoners zich: de geplande kap doet de emoties hoog oplopen. Met een crowdfundingsactie wordt ruim 6.500 euro opgehaald om de bomen te kunnen behouden.

Een heet hangijzer voor de aanstaande gemeenteraadsverkiezingen op 21 maart, zou je denken. Maar niets blijkt minder waar. De onderhoudsvraag van het groen in de gemeente is zelden een speerpunt in de gemeentelijke verkiezingscampagnes, ook in niet. Met een cynische blik zou je kunnen zeggen dat groen onvoldoende geschikt is voor slogans en zwart-witschema’s. Niemand is tegen bomen, totdat ze in de weg staan van andere ambities.

Plus: hoe goed geld voor onderhoud ook besteed is, het is moeilijk om er stemmen mee te winnen. Maar verkiezingen gaan er juist om de meeste zetels binnen te halen.

Pas als de verkiezingen achter de rug zijn, speelt groenonderhoud een rol in de collegeonderhandelingen.

In deze serie onderzoek ik wat de rol is van de gemeenteraadsleden die we op 21 maart mogen kiezen. Welke verantwoordelijkheid hebben zij, in het woud van regels en richtlijnen van het Rijk, de provincie en de Europese Unie?

Hebben lokale politici invloed op onze leefomgeving? Of heeft die andere helft van de Nederlanders gelijk, de groep die elke vier jaar wegblijft bij de gemeenteraadsverkiezingen?

(Als je nu direct denkt aan de bijzondere dingen die jouw favoriete gemeenteraadslid heeft bereikt, laat het dan weten. Jouw input kan ik gebruiken voor het vervolg van deze serie.)

Wat heeft de gemeenteraad met groen te maken?

Groenonderhoud is overal een kostenpost, of het nu om parken in een grote stad gaat of om landgoederen op het platteland. Maar hoe uitgestrekter en dunbevolkter een gemeente is, des te zwaarder drukken de kosten van bomen, struiken en open veld op de lokale schatkist.

Zit Lochem straks met uitgedunde lanen, maar een volle gemeentekas?

En hoewel niemand in de gemeentepolitiek luidkeels zal verklaren dat het groen het verder maar op eigen kracht moet uitzoeken, zoeken steden en dorpen in de praktijk wel naar de grens: hoeveel verwaarlozing kan het landschap hebben voor het pijn doet? Zo ook in

Tegelijkertijd heeft de gemeente veel vrijheid van handelen, niet alleen in onderhoud maar ook in aanleg en inrichting. Daarom kon de iep de beeldbepalende boom van Amsterdam worden terwijl Utrecht juist kiest voor langs grachten en lanen.

Zit Lochem door diezelfde vrijheid straks met uitgedunde lanen, maar een volle gemeentekas?

Wat eraan voorafging...

Op het grondgebied van de gemeente staan ruim 50.000 laanbomen. Het lommerrijke landschap is een van de redenen dat toeristen het stadje bezoeken. Het merendeel is geplant in de eerste helft van de twintigste eeuw en uitgegroeid tot indrukwekkende hoogte. Omdat ze langs wegen liggen, moeten ze af en toe worden gesnoeid. Als de wortels asfalt opzijdrukken of leidingen aantasten is eveneens ingrijpen noodzakelijk.

Vanouds is dat een gemeentelijke taak, maar in de periode van herindeling en bezuinigingen is rond de eeuwwisseling alleen nog geld voor noodmaatregelen gereserveerd in deze plattelandsgemeente.

En als het achterstallige onderhoud gaat knellen, wil de gemeenteraad er nog steeds niets voor opzij leggen – andere uitgaven zijn dringender, de bomen kunnen wachten op een goedkopere oplossing, besluit de gemeenteraad in september 2010.

In 2011 besluit wethouder Thijs de la Court (GroenLinks) om het dan maar aan te pakken. Door gezonde bomen te kappen en het hout goed te verkopen, denkt hij alsnog geld vrij te maken voor het onderhoud van het groen dat zou blijven staan. Het lijkt een echte VVD-oplossing, maar is het niet. Hier wordt de gemeente namelijk zelf een ondernemer in hout in plaats van de laanbomen te privatiseren.

Na veel discussie krijgt hij groen licht. De Bomenstichting Achterhoek, een belangengroep die zich het lot van het coulisselandschap aantrekt, tekent datzelfde jaar in de regionale kranten protest aan tegen wat ze ziet als de verwaarlozing van het groene erfgoed van Lochem. Maar de politieke tanker verandert niet van koers.

Nieuwe verkiezingen, nieuwe standpunten van GroenLinks

Als er in 2014 weer gemeenteraadsverkiezingen zijn, speelt het groen een ondergeschikte rol in de partijprogramma’s. De meeste melden in algemene bewoordingen dat Lochem een groene gemeente moet blijven. Het plan om het onderhoud van laanbomen zichzelf terug te laten verdienen door houtverkoop keert na de formatie terug in een nieuw collegeprogramma, nu onder de naam ‘Vernieuwd laanbomenbeheer buitengebied Lochem.’

Pas in 2016, als de bedenker allang is vertrokken uit de lokale politiek, komt de uitvoering op gang onder een andere wethouder, Jan (CDA). Die kondigt aan dat Lochem jaarlijks gemiddeld 650 bomen zal omzagen, het eerste jaar 683. Ongeveer de helft moet weg wegens ouderdom en gebrek, de andere helft wordt geveld om het hout te verkopen. Met de opbrengst kunnen 11.570 bomen per jaar worden gesnoeid, en het uitgestelde onderhoud zal worden ingehaald.

Door tien jaar op deze manier te werken zullen in Lochem bijna zevenduizend bomen sneuvelen. Herplant van jonge exemplaren vult de gaten, zo veel mogelijk.

In de gemeenteraad hebben alleen de PvdA en GroenLinks (inmiddels met 3 van de 23 zetels een oppositiepartij) bezwaar. Het initiatief mag dan jaren eerder door voormalig GroenLinks-wethouder De la Court zijn bedacht, in zijn partij waait na diens vertrek een andere wind die meer overeenstemt met de natuurwaarden uit de beginselen. De bomen zijn geen onderwerp in de verkiezingen geweest, en het college van Gemeentebelangen, CDA en D66 ziet kappen voor onderhoud nog altijd als de enige werkbare oplossing. De VVD steunt dit.

‘Onze bomen goed onderhouden kost veel minder dan al het geld wat we in wegen steken’

Vanuit de buitenwereld klinkt al vanaf 2011 en ook na deze besluiten luid protest, eerst van de Achterhoek en de stichting

Bomenstichting Achterhoek zamelt met crowdfunding zelfs geld in om de helft van de bomen op de eerste kaplijst te redden. Er zullen prachtige lanen worden verminkt, betogen beide organisaties.

Ze vinden alleen gehoor bij de fractievoorzitter van GroenLinks, Jolande van Borrendam, die in Lochem is komen wonen vanwege het prachtige landschap. Zij zoekt naar kleine stapjes om de schade te beperken.

Meer beeldbepalende bomen behouden, zo veel mogelijk de levensduur van de boom mee laten wegen, in elk geval de leeftijdsgrens voor kappen verhogen van stelt ze voor. Maar haar voorstel, dat 11.000 euro zou kosten, krijgt in de raad geen steun.

Vreemd, vindt Van Borrendam: ‘Onze bomen goed onderhouden kost veel minder dan al het geld dat we in wegen steken. In dezelfde vergadering waar ik geen steun kreeg voor 6.500 euro naar bomen, ging er twee ton extra naar een wegenproject. Wij zijn de enige met bomen in het partijprogramma.’

‘Toch vinden mensen het groen en de natuur het belangrijkste van het wonen hier, dat blijkt uit de antwoorden van ons inwonerspanel. Bomen hebben ecologische, landschappelijke en toeristische waarde. Dat is ook economie. En onze bewoners hebben heel veel ervaring met bomen. Gebruik dat dan als gemeentebestuur.’

Waarom crowdfunding niets uithaalde

Begin 2017, als de verfstippen op bomen verschijnen en de direct omwonenden zich realiseren wat er gaat gebeuren, groeit de weerstand in buurten. Maar over het kappen valt niet meer te praten, merken zij: het besluit is al genomen. Zo gaat dat vaker in de gemeentelijke politiek: de jarenlange voorbereiding in het gemeentehuis komt maar bij een klein deel van de bevolking onder de aandacht, zelfs als de lokale media er wel over berichten. De meesten merken de gevolgen voor hun omgeving pas als de uitvoering op gang komt.

Wel biedt Lochem omwonenden en dorpsraden aan dat zij mee kunnen praten over de verplichte herplant. Meedoen mag ook; daar krijgen de actieve bewoners dan een waardebon voor, in te zetten voor activiteiten in de eigen gemeenschap.

De crowdfunding van de Bomenstichting Achterhoek heeft op dat moment voldoende opgeleverd om de helft van de bedreigde bomen te redden en de gemeente wil dat geld best in ontvangst nemen. Maar als de gemeente bekendmaakt welk groen nu wel mag blijven, blijkt dat de 6.500 euro geen 330 bomen zal redden, aldus Marjan Houpt, secretaris van de Bomenstichting.

Vraag politici naar hun diepste wens, en een favoriet antwoord is: betrokken burgers die zich inzetten voor hun omgeving. Maar als die burgers dat doen, komt dat in de praktijk niet altijd goed uit, zoals het vervolg van de gebeurtenissen in Lochem laat zien.

De stichting stelt vast dat ze eigenlijk alleen aan tafel zit voor de bühne en stapt uit het overleg.

De meerderheid van de gemeenteraad wijst alle suggesties af om het rustiger aan te doen.

De houthakkers komen in actie voor de eerste ronde kapwerkzaamheden, ook het snoeien gaat verder.

En het opgehaalde bedrag van de crowdfunding, dat naar de donateurs, omdat er geen boom mee te redden valt.

En nu?

Toch niet alles is verloren voor de laanbomen van Lochem. In september 2017 moet alweer een andere wethouder, Bert Groot Wesseldijk (Gemeentebelangen), een tekort van bekendmaken op het project. Het kappen van bomen blijkt veel duurder dan verwacht en de verkoop van het hout levert ook nog eens minder op. Alleen het snoeien (20 euro per boom) is binnen het budget gebleven.

De wethouder reageert op de kostenoverschrijding met een gebruikelijke gemeentelijke reflex: hij laat alle werkzaamheden direct stopzetten in afwachting van nader onderzoek, maar gaat wel door met het onderhoud op aandringen van GroenLinks en de PvdA.

‘De bomen blijven nog even staan, al blijft een paar jaar respijt een schijntje in het leven van een eik of beuk’

Zo is de financiële tegenvaller onverwacht omgeslagen in een herkansing voor de bomen waar de dreigende stip verf al op staat – hangende het onderzoek én met de verkiezingen in het vooruitzicht blijven de bomen nog even staan, al blijft een paar jaar respijt een schijntje in het leven van een eik of beuk.

Hebben de bomen een slag gewonnen?

De verkiezingsprogramma’s zeggen dit jaar iets meer over het onderwerp dan in 2014, toen er alleen algemeenheden in stonden over het behoud van het groene karakter. Drie partijen in Lochem noemen de laanbomen nu expliciet: ,

De houdt het op een algemene observatie. Ook Meer met Lochem, D66 en het CDA spreken in algemene termen over bescherming en de aantrekkelijkheid van het Lochems landschap.

De coalitieonderhandelingen na de verkiezingen van 21 maart zijn dan ook bepalend hoe het boomonderhoud eruit komt te zien. Wie om de laanbomen geeft, houdt de adem in. Hoeveel speelruimte krijgt de volgende wethouder in het collegeprogramma?

Wat denken jullie?

Onderhoud van groen en landschap is een van die dossiers waar altijd emoties van bewoners spelen. Als bomen, parken en plantsoenen er slecht aan toe zijn, komen er steevast inwoners in actie. En dan blijkt dat aan het probleem in de eigen buurt een politieke afweging vooraf is gegaan: kan er meer geld naar groen, of moet het goedkoper worden ingericht?

Hoe komt dat, denken jullie? Delft groen vaak het onderspit in de politieke arena? En met welke onderwerpen maken gemeenteraadsleden in jouw omgeving dan wel het verschil? Marjan Houpt van de Bomenstichting Achterhoek en Jolande van Borrendam van GroenLinks praten mee.

Lees verder:

Stem Lokaal - Wat je wil weten over de gemeenteraad We delen onze verkiezingsverhalen ook in een speciaal online evenement: Stem Lokaal. Wil je als eerste een seintje krijgen, meld je dan aan op Facebook. Bonus: op die manier help je onze journalistiek te verspreiden! Meld je hier aan. Zo gebruiken politieke partijen jouw data om je stem te winnen Nieuw deze Nederlandse verkiezingen: microtargeting. Aan de hand van data berekenen partijen de stemkansen van groepen mensen. Deze schotelen ze vervolgens op maat gesneden boodschappen voor. Een goed idee, gebakken lucht of een democratische nachtmerrie? Lees het verhaal van Maurits hier terug Laurens, burgemeester van Lopik, vindt het allemaal ‘heel leuk’ Het systeemplafond is Nederland in een notendop: saai, efficiënt en gemakkelijk om dingen in te verbergen. Samen brengen we het Nederland eronder in beeld. Vandaag zijn we op de nieuwjaarsreceptie van de gemeente Lopik. ‘Steek die maar in je broekzak, Lopik.’ Lees het verhaal van Marcel hier terug