De Correspondent
Lex Bohlmeijer - in gesprek met Jan Leyers
SoundCloud
Interview

Een ‘vlinderkundige die wandelt door de jungle’. Zo ziet filosoof en musicus Jan Leyers zichzelf. Een jaar lang doorkruiste hij Europa, en sprak met tientallen moslims in negen landen. Het leidde tot een indrukwekkende tv-serie die Canvas en de VPRO in het najaar van 2017 uitzonden.

Nu publiceert hij Allah in Europa, een boek over deze zoektocht. Belangrijkste conclusie: de echte strijd speelt zich niet af tussen het Westen en de islam. Maar binnen de islam zelf.

Het is wat de Deens-Syrische politicus Nasser Khader hem toevertrouwt, een ontmoeting die Leyers bij blijft. ‘Niet eerder had ik het gevoel zo dicht bij de kern van de kwestie te zijn gekomen’, schrijft hij in Allah in Europa.

Het is de moslimgemeenschap zelf die ernstig verdeeld is. Aan de ene kant heb je de orthodoxen, de mannen met baarden die de letter van de wet volgen. Die lijn voert terug naar de soenieten, het salafisme en het strenge wahabisme van Saoedi-Arabië. Aan de andere kant staan de liberalen met een verlichte geest, de kunst van het interpreteren, het vermogen te leren. Volg deze lijn en je komt terecht bij de soefi’s en sji’ieten.

Ontroering en ontreddering

Deze breuk loopt ook dwars door Europa. En dus wordt Leyers heen en weer geslingerd tussen ontroering en ontreddering, tussen hoop en vrees. We zouden er goed aan doen vertegenwoordigers van de verlichting binnen de islam te steunen, zegt hij. Maar zij hebben juist vaak het gevoel door het Westen in de steek te worden gelaten.

Leyers is er bepaald niet overtuigd van dat de slinger de goeie kant op zal slaan. Getalsmatig zijn de orthodoxen verre in het voordeel.

Saillant gegeven: Allah in Europa verschijnt in De Stille Week. Voor christenen staan deze dagen in het teken van lijden, erfzonde en offerdood. Een christen kan het eigenlijk nooit helemaal goed doen, is de gedachte.

In de islam heb je vele regels, voor elk aspect van het leven. ’s Avonds kun je afvinken of je het goed hebt gedaan

De weg naar een goed rapport is voor een moslim simpeler. Je hebt vele regels, voor letterlijk elk aspect van het leven. ’s Avonds kun je afvinken of je het goed gedaan hebt en tevreden kunt zijn. Dat is geruststellend omdat je niet hoeft te worstelen met het existentieel tekortschieten. Alleen moet je er wel iets voor teruggeven: je zelfbeschikking.

Dit zijn de twee belangrijkste pijnpunten voor Jan Leyers: de verhouding tussen mannen en vrouwen en het opgeven van de zelfbeschikking. Dat is onverdragelijk voor een man die de bevrijding van de jaren zestig in zijn vezels heeft.

Hij is het kind van een generatie die nog net heeft aangevoeld hoe sterk het katholicisme, met zijn dogma’s en bisschoppen, het leven beheerste en die zich daarvan heeft bevrijd.

Botsing tussen twee soorten vrijheid

Vrijheid dus. Daar gaat het om. Preciezer gezegd: er heeft in Europa op dit moment een botsing plaats tussen twee interpretaties van de vrijheid van godsdienst. Er is de vrijheid van god en gebod, waarin religie een privézaak is - zoals in Frankrijk sterk wordt beleefd. En er is de vrijheid om expliciet uiting te geven aan je geloof, inclusief hoofddoek en keppeltjes, waar het Verenigd Koninkrijk zich sterk voor maakt.

Het is de aloude en fundamentele tegenstelling die de filosoof Isaiah Berlin beschreef als het verschil tussen negatieve en positieve vrijheid: vrijheid ván versus vrijheid óm.

Kortom, het kan geen kwaad om onze grote Europese waarden opnieuw tegen het licht te houden: wat betekent het als we zeggen ‘vrijheid’? Want iedereen zwaait met dezelfde vlag.

Wil je meer horen? Schrijf je in voor mijn nieuwsbrief! Elke 14 dagen publiceer ik een podcast - een gesprek van een half uur à drie kwartier, met een bijzondere gast. Zij delen hun levensverhaal, of hun expertise. Voor mij is het een tweewekelijkse zoektocht naar inspiratie, inzicht, hoop. Wil je mij volgen bij deze ontmoetingen? Schrijf je dan in voor mijn nieuwsbrief Goede Gesprekken! Schrijf je in voor mijn nieuwsbrief

Beluister ook:

Luisteren: Dit is de stichter van het christendom (hint: hij is vandaag niet jarig) De Britse Karen Armstrong (1944) geldt als een van de voornaamste religiewetenschappers ter wereld. Eerder schreef ze al een even beroemde als beruchte biografie van Mohammed. Nu heeft ze een nieuw boek uit, Paulus, onze liefste vijand. Want Jezus mag dan als stichter van het christendom gelden, eigenlijk was het Paulus die hiervoor verantwoordelijk was. Lees het verhaal van Lex hier terug Podcast: Deze agent draagt een hoofddoek. Vandaag won ze een belangrijk geschil Sarah Izat werkt bij de politie in Rotterdam, en wil daar graag een hoofddoek dragen in combinatie met het politie-uniform. De regels van het korps verbieden dat. Ze heeft haar zaak voorgelegd aan het College voor de Rechten van de Mens, dat haar gelijk gaf. Lees het verhaal van Lex hier terug ​