Hoe ik 1,5 jaar en 14.075 euro besteedde om Jemen in te komen (en wat dit zegt over oorlogsjournalistiek)

Het verhaal hieronder komt uit mijn tenen. Ik was geschokt en verbaasd – en af en toe woest – over de manier waarop het journalisten onmogelijk wordt gemaakt hun werk te doen. Tijdens mijn pogingen Jemen binnen te komen, overwoog ik geregeld van de hele reis af te zien. Maar ik wist ook: dit is een verhaal dat verteld moet worden. En dus hield ik gedetailleerd bij hoe dat tegenwerken precies verloopt.

Het resultaat is een verhaal dat langer is dan jullie van me gewend zijn. Het bevat ook veel informatie die zo persoonlijk is dat ik jullie er normaliter niet mee zou lastigvallen. Maar dat ik dit toch doe, is niet zonder reden. Oorlogen spelen zich voor een steeds groter deel af in de beeldvorming, en die beeldvorming wordt steeds vaker beïnvloed door gericht beleid om onafhankelijke journalisten buiten de deur te houden.

Het gevolg hiervan is dat vrijwel al het nieuws uit Jemen onderdeel vormt van die oorlog. De strijdende partijen hebben hun eigen mediakanalen, de paar lokale journalisten die nog op onafhankelijke wijze hun werk doen, lopen enorme risico’s en kunnen lang niet alles opschrijven. De enkele buitenlandse journalist die het land de afgelopen jaren bezocht, deed dit veelal noodgedwongen onder streng toezicht van de autoriteiten.

Saoedi-Arabië – een van de invloedrijkste partijen in Jemen – betaalde zelfs miljoenen aan Amerikaanse en Britse pr-bureaus om de beeldvorming rondom zijn deelname aan de oorlog in Jemen positief te beïnvloeden. Onderdeel daarvan was het invliegen van westerse journalisten die embedded met het door de Saoedi’s gesteunde Jemenitische leger verslag van de oorlog mochten doen.

Hierdoor loopt jullie nieuwsvoorziening gevaar. De tientallen pogingen van journalisten uit de hele wereld om zelfstandig naar het land te reizen, strandden vrijwel allemaal in een kafkaëske bureaucratie, en soms zelfs pas in het vliegtuig of op de boot die al onderweg was naar Jemen.

Maar heel soms lukt het toch. Niet omdat de autoriteiten dit toestaan, maar omdat het gelukkig altijd weer mogelijk blijkt de regels te omzeilen. Al gaat dit verre van vanzelf.

Tienduizend WhatsApp-berichten

Het kostte fotograaf Andreas Staahl en mijzelf anderhalf jaar om Jemen in te komen. In die tijd stuurde ik misschien tienduizend WhatsAppberichten naar contacten in Jemen, mailde ik bijna tweehonderd documenten naar allerlei ministeries en organisaties, en gaf ik ruim 14.000 euro uit aan reis- en overnachtingskosten, fixers, visa en steekpenningen. En dan nog is het eigenlijk stom toeval dat het is gelukt.

Was ik hieraan begonnen als ik dit van tevoren had geweten? Waarschijnlijk niet. De tegenwerking was te groot en achteraf gezien was de kans van slagen te klein. En dat is een wrange constatering. Want met mij zijn er honderden journalisten die van crisis naar crisis reizen en zich telkens opnieuw afvragen: is dit alle moeite en geld nog wel waard?

Daarom dit verhaal. Lees het als een verslag vanaf de frontlinie van de strijd om de beeldvorming. Verwacht geen actie en geweld, maar frustratie en eindeloos wachten. Inzet van de strijd is het documenteren van wat lange tijd gold als een vergeten oorlog. Na lezing van dit verhaal begrijp je hoe zo’n oorlog vergeten wordt gemaakt.

Proloog: januari, 2017

Jemen staat al een tijdje op mijn lijst van landen waar ik als correspondent Vergeten oorlogen naartoe wil reizen. In 2015 barst daar een bloedige burgeroorlog uit als leden van de Houthi-stam uit Noord-Jemen met steun van de in 2011 afgezette president Ali Abdullah Saleh de macht in het land overnemen en president Abd Rabbuh Mansur al-Hadi verdrijven.

Dit is tegen de zin van buurland Saoedi-Arabië, dat de Houthi’s beschouwt als een verlengstuk van aartsrivaal Iran. Het tuigt een coalitie van Arabische staten op en schieten president Hadi te hulp.

En zo begint een dodelijke militaire campagne waarin duizenden luchtaanvallen worden uitgevoerd en het land wordt afgesloten van de buitenwereld. Niets en niemand komt er nog in, ook geen journalisten.

De problemen in het toch al arme land nemen snel toe. Er ontstaan voedseltekorten, allerlei ziektes steken de kop op, en overal in het land nemen gewapende groepen het heft in eigen handen. De Jemenitische tak van Al-Qaida (AQAP) krijgt het half 2015 zelfs voor elkaar de oostelijke havenstad Mukalla te veroveren en daar een jaar lang de dienst uit te maken.

Toch is Jemen zelden in het nieuws. Het land is ver weg en onbekend, en de problemen lijken het veilige Westen niet te raken. Maar bovenal: journalisten kunnen ook dan al het land moeilijk binnenkomen. Vliegvelden zijn gesloten, de zeegrenzen in het zuiden en westen van het land worden gecontroleerd door Saoedische straaljagers en de landsgrenzen zijn afgesloten door Saoedische grenswachten in het noorden en AQAP in het oosten.

In april 2015 reis ik met Andreas Staahl, mijn vaste fotograaf uit Zweden, naar Djibouti in de hoop de smalle zeestraat die het land scheidt van Jemen over te steken.

Het aanvankelijke plan was om met een boot van een hulporganisatie mee te varen naar de zuidelijke havenstad Aden. Toen Houthi-rebellen het schip beschoten, werd het volgende vertrek opgeschort en kregen journalisten te horen dat ze niet meer mee mochten.

We staan op het punt ons naar Jemen te laten smokkelen. Maar de mannen die ons hierbij moeten helpen, klinken ineens heel vaag

In de haven van Djibouti vinden we een smokkelaar die belooft ons naar Jemen te brengen. En dus zitten we op een donkere nacht in een klein bouwvallig huisje in de kustplaats Obock. We staan op het punt ons naar Jemen te laten smokkelen, maar de mannen die ons hierbij helpen, klinken ineens veel vager dan eerder die week.

Zo zouden we voor vertrek een Belgische journalist ontmoeten die ze kort daarvoor hadden overgezet, en ze beloofden ons in contact te brengen met een Houthi-strijder die ons zou opwachten in Jemen. Maar zowel de journalist als de Houthi waren telefonisch onbereikbaar, en nu stellen de smokkelaars dat het beter is die Houthi juist te ontlopen.

We vinden het een slecht plan. Als er geen Houthi-rebel is die onze komst verwacht, is de kans groot dat zijn collega’s ons zullen oppakken of erger. Maar wanneer ik zeg dat we niet vertrekken voordat dit is opgelost, wordt de sfeer grimmig. We moeten rustig wachten op vertrek, wordt ons duidelijk gemaakt. Ik besef dat we ons moeten voorbereiden op een ontsnapping.

Dat gaat gelukkig vrij simpel. Wanneer twee van de vier mannen even weg zijn om sigaretten te halen, pakken we onze tassen en lopen we de nachtelijke sloppenwijk uit.

Achter ons roepen de twee andere mannen ons verwensingen toe, maar ze durven niet achter ons aan te komen. Wanneer we de volgende dag teruggaan om de aanbetaling van de reis terug te eisen, zijn ze verdwenen. Meer opties om het land binnen te komen hadden we niet, dus we reizen verslagen terug naar huis.

In de ‘teller’ hieronder zal ik de gemaakte kosten, het aantal benodigde reisdocumenten en mijn gemoedstoestand laten zien:

euro kosten

documenten

blij

Dodelijke luchtaanvallen

Intussen blijf ik Jemen volgen. Ik lees over dodelijke luchtaanvallen door de door Saoedi-Arabië geleide coalitie, uitgevoerd met Amerikaans en Brits wapentuig. Miljoenen mensen hebben gebrek aan voedsel, er ontstaat hongersnood en een enorme uitbraak van cholera. Maar hoe zorgwekkend de cijfers ook zijn, het blijven statistieken omdat journalisten het land niet in komen om de cijfers een gezicht te geven.

Begin oktober 2016 probeer ik met hulp van een Nederlandse hulporganisatie het land in te komen met een humanitaire vlucht, maar ook dat blijkt een doodlopende weg. Wel kom ik tijdens die poging in contact met een jongen in Jemen die goede contacten onderhoudt met de Houthi-rebellen en voor ons een visum voor de door Houthi gecontroleerde delen van Jemen kan regelen.

Als ik vervolgens word uitgenodigd door een hulporganisatie en kan meevliegen met een vliegtuig van de Verenigde Naties – de enige organisatie die nog vliegt op Jemen – moet het lukken, zegt hij. Klein detail: de VN laat onder druk van Saoedi-Arabië geen journalisten meer toe. Maar dat zal snel veranderen, zegt hij ook.

Ik besluit me weer serieus te richten op Jemen. Ik bel redacties, overtuig hen van het belang van dit verhaal, en schrijf een fonds aan om de reis te financieren. Het zal duur worden, en veel tijd kosten, maar als het lukt, is dit het allemaal waard. Geen oorlog zo vergeten als Jemen. Ik moet dit doen.

Begin januari 2017 is het geld daar en zijn redacties overtuigd. Operatie Jemen kan beginnen.

Journalisten zijn niet welkom
(08-01-2017 tot 28-02-2017)

06-01-17, 11:08 - Mohammed zegt:
Congratulations in advance. First step is done. I called Loay, he said they have send the Ministry of Media’s approval to the National Security. He’ll call me once they get the security clearance. I think by coming week everything will be ready.

Wen er maar aan. Zulke cryptische berichten kwamen de afgelopen anderhalf jaar honderden keren bij mij binnen en vormen de rode draad van dit verhaal.

Mohammed is de afzender. Hij is mijn contactpersoon in Jemen en heeft het in bovenstaand bericht over een visumaanvraag voor het gebied dat in handen is van Houthi-rebellen. Ooit werkte hij voor een lokale partner van een Nederlandse hulporganisatie. Hij spreekt vloeiend Engels, is altijd bereikbaar, heeft op ieder probleem een antwoord en blijft altijd positief en hoopvol (Congratulations in advance…).

Door de oorlog heeft hij geen werk. Mij helpen is een dankbare afleiding. Hij zal talloze ministeries en kantoren afreizen. Ambassades, VN-medewerkers en Houthi-strijders bellen. Samen vinden we uit hoe je als journalist Jemen in komt. Begin januari komen we tot de volgende conclusie.

Vereist voor een reis naar Jemen:

Visum voor Houthi-gebied (groen licht geheime dienst, heel veel documenten).
Vliegticket UNHAS (waarvoor een visum voor Houthi-gebied nodig is en een uitnodiging van de lokale hulporganisatie, bij elkaar 22 documenten).
Toestemming van Saoedi-Arabië om mee te vliegen met UNHAS (na boeken ticket).
En een beetje geluk. Want UNHAS neemt door druk vanuit Saoedi-Arabië sinds september 2016 geen journalisten meer mee op hun vluchten. Maar de druk wordt opgevoerd en we hopen dat dit snel leidt tot een verandering in het beleid.

Dat geluk lijkt zich al snel aan te dienen. Begin januari keuren de Houthi-rebellen onze visumaanvraag goed, en eind januari mailt UNHAS dat vluchten voor journalisten worden hervat. Slechts een select aantal journalisten die op dat moment in het bezit zijn van een Houthi-visum wordt toegelaten op hun vlucht (onder wie Andreas en ik), weet Mohammed te achterhalen.

Maar dan mailt UNHAS:

Dear Lennart,

Hope this finds you well. Some additional information and requirements have been requested for gaining clearance for journalists on UNHAS flights. These include:

a) An entry visa from the official Government of Yemen. This can be obtained from the embassy in your respective countries.

Om de door Houthi-rebellen gecontroleerde delen van Jemen te bezoeken, hebben we dus zowel een visum van de Houthi nodig als van de officiële autoriteiten. Ik bel direct de Jemenitische ambassade in Den Haag, maar de telefoniste stelt resoluut dat de officiële autoriteiten sinds september geen visa meer uitgeven. In België, Canada en Amerika is het antwoord hetzelfde: geen visa voor journalisten.

Maar Mohammed geeft niet op. Hij kent via via overal belangrijke personen bij ambassades, en gaat aan de slag.

05-02-17, 22:20 - Mohammed: even if it takes me to call the president for you to come, I won’t hesitate 😁😅

Maar al snel ontdekken we dat het personeel van vrijwel alle Jemenitische ambassades ter wereld is vervangen voor medewerkers die verbonden zijn aan de al-Islah-partij, die sympathiseert met Saoedi-Arabië. En zij geven onder druk van de Saoedi’s geen visa aan journalisten. Ik besef: via een omweg worden we zo alsnog tegengehouden.

Ik vraag een ontslagen medewerker van een Jemenitische ambassade ergens in Europa waarom ik volgens hem geen visum krijg. Hij antwoordt onverbloemd dat de autoriteiten niet willen dat journalisten zien wat er aan de hand is in Jemen:

12-02-2017, 21:49 - [anoniem] zegt:
It’s not in the interest of the Saudi coalition to be allow you to go to Yemen because you will see the truth there and you will discover that 27 million Yemeni people are being starved because of the sea, air and land blockade.

Het is nu februari en sinds september is het voor zover ik weet maar één journalist gelukt Jemen binnen te komen om onafhankelijk verslag te doen: Iona Craig. Zij vertelt me telefonisch dat ze heel veel geduld heeft gehad, een beetje geluk, en vooral heel veel heeft moeten smeken.

‘Maar als je de juiste mensen op het juiste moment voor je karretje weet te spannen, is het mogelijk.’

2: Niet goedschiks, dan maar kwaadschiks
(01-03-2017 tot 11-07-2017)

Begin maart heb ik er flink de pest in. Ik ben nu ruim vier maanden intensief bezig met een verhaal dat me tot nu toe alleen maar geld en tijd heeft gekost. Op de meest willekeurige momenten stuurt Mohammed beelden door van luchtaanvallen of van mensen die door het oorlogsgeweld zijn omgekomen, maar waarover journalisten geen verslag kunnen doen.

Als ik Jemen wil binnenkomen, realiseer ik me, moet ik het anders aanpakken. Dan mag niemand weten dat ik journalist ben, vooral niet Saoedi-Arabië.

Ontmoet Lennart Hofman: consultant in waterwerken.

Nederland weet immers veel van water, en in Jemen is het droog, redeneer ik.

Klein detail: bij het Jemenitische ministerie van Buitenlandse Zaken ligt vermoedelijk nog steeds ergens onze visumaanvraag als journalist. We moeten dus een manier vinden om onze visumaanvraag via een ander ministerie te verkrijgen, we hebben alleen geen idee of dit kan.

Een corrupte generaal in Jemen biedt zich aan om ons visum te regelen via een ander ministerie

Half april is het na veel bellen en rondvragen eindelijk raak. Een corrupte generaal in Jemen biedt zich aan om ons visum te regelen via een ander ministerie. Dat kost 400 dollar, maar hij had eerder succes: tien andere journalisten zouden op deze manier het land zijn binnengekomen. Wie dat waren, kom ik nooit te weten.

Halsoverkop breek ik mijn werk af in Tunesië. Ik moet naar huis, om deze kans te grijpen. Maar dan appt Mohammed. De generaal drijft de prijs op, het duurt langer dan afgesproken en zijn verklaringen voor de vertraging van onze visa worden steeds ongeloofwaardiger.

21-04-17, 11:58 - Mohammed:
They said that the visa was issued and the guy who was coming from Aden to Sana’a had an accident. They said blood was all over the visa! (seems like a movie to me).

Vanwege het bloed op het visum moet de aanvraag opnieuw, en moeten we opnieuw betalen. We beseffen dat we zijn opgelicht. Ik barst bijna uit elkaar van frustratie. Maar Mohammed weet wel een deel van het geld terug te krijgen. Dat besteden we aan een volgende poging.

Via via hebben we iemand gevonden bij een toeristenbureau die mensen kent die visa via het ministerie van Binnenlandse Zaken kunnen verstrekken. Dat is hem welgeteld één keer gelukt, onduidelijk is hoe hij dit voor elkaar kreeg. Half mei sturen we alle documenten op. Daarna zet ik het uit mijn hoofd.

Het visum is klaar

Begin juli 2017. Ik lig in een trein in Oekraïne. Het is snikheet. We komen net terug van het front in het oosten van het land en zijn op weg terug naar huis. In het bed onder mij schilt een oude vrouw in een verkleurde bloemetjesjurk een aardappel, Andreas ligt rechts van mij grinnikend te luisteren naar een podcast.

Wanneer we stoppen in Dnipro krijg ik ineens een WhatsAppbericht. Het is Mohammed. Hij weet niet wat hij ervan moet denken, maar de visumaanvraag is gelukt, schrijft hij. Als bijlage stuurt hij een foto van onze visa.

05-07-17, 20:29 - Mohammed: I don’t know: should I be happy or I should cry😂
05-07-17, 20:30 - Lennart: Haha
05-07-17, 20:30 - Lennart: Same here
05-07-17, 20:30 - Lennart: Not again😅

Dit visum blijkt afgegeven door het ministerie van Binnenlandse Zaken in Jemen, maar we kunnen daar niet heen om het in ons paspoort te laten plaatsen. Daarom moeten we een ambassade vinden die dit wil doen.

In Nederland bel ik voor de zoveelste keer naar de Jemenitische ambassade. Opnieuw is de telefoniste erg vriendelijk. Maar ze vindt het ook een vreemd verhaal. Ik moet haar alle documenten sturen die mijn consultant-verhaal bevestigen, dan zal de consul me in eigen persoon terugbellen.

Tot mijn verbazing belt de consul me een week later op. Ik moet op gesprek komen en zo veel mogelijk bewijzen meenemen die mijn verhaal ondersteunen. Online zoek ik alles op over waternetwerken en consultancy, en print ik alle documenten die we hebben gebruikt bij de aanvraag voor ons visum.

Ik bereid ook een needs assessment voor (dat is wat consultants maken, hoor ik van iemand die die wereld goed kent) en regel een paar brieven van Nederlandse hulporganisaties die mijn verhaal bevestigen.

Mohammed heeft zelfs twee vrienden bereid gevonden om de telefoon op te nemen, als de consul iemand in Jemen wil bellen om meer over mij te horen. Ze spreken het accent uit de regio die we zeggen te willen bezoeken, zodat ze daarmee geen wantrouwen zullen wekken.

De avond voor het gesprek appt Mohammed me moed in:

24-07-17, 23:52 - Mohammed: I think you’re now ready to go 😊
24-07-17, 23:53 - Lennart: ✊
24-07-17, 23:59 - Mohammed: Things will go smoothly... Just keep it cool. You have got everything in documents just go with confidence.. 👍👍👍
24-07-17, 23:59 - Mohammed: Wishing you all the best!

De volgende dag stap ik in mijn vers gestreken pak de Jemenitische ambassade in Den Haag binnen. Op de trap kom ik de telefoniste tegen waar ik al een halfjaar mee bel. In het echt is ze ook heel aardig.

Ook de consul is vriendelijk en luistert aandachtig naar mijn verhaal. Nadat ik alle documenten die ik meebracht voor hem op tafel heb uitgespreid, gaat hij rechtop in zijn stoel zitten. Tot mijn verbazing zegt hij vol overtuiging: ‘Jij gaat naar Jemen toe.’ Ik knik en zeg dat ik dankbaar ben.

Twee weken later staan de visa in onze paspoorten (dat kostte wel weer 200 euro). De medewerkster zegt dat we veel geluk hebben gehad. Normaal krijgt niemand een visum.

Buiten stuur ik Mohammed direct een foto via WhatsApp:

07-08-17, 12:01 - Lennart: [foto visum]
07-08-17, 12:02 - Lennart: We are the only ones they provided visa in a year
07-08-17, 13:23 - Mohammed: 😍😍😍😍😍😍😍😍😍😍😍😍😍
07-08-17, 13:23 - Mohammed: Congrats!!!!!!!!!!!
07-08-17, 13:23 - Mohammed: I’m really sooooo happy. you made it!

Tot nu toe gaat alles goed. Maar ergens ben ik bang dat vertegenwoordigers van de coalitie ons nog één keer googelen voor we onze UNHAS-vlucht boeken – en er dan achter komen dat we journalisten zijn. Want zij controleren nog steeds de passagierslijsten van UNHAS en er mogen nog steeds geen journalisten mee.

De New York Times publiceerde eind augustus een opiniestuk van journalist Nicholas Kristof waarin hij schreef dat de VN-vlucht waarmee hij naar Jemen zou vliegen niet mocht opstijgen omdat de Saoedi’s erachter waren gekomen dat er een journalist aan boord zat. Net als wij probeerde hij met hulp van een hulporganisatie het land binnen te komen.

3: Alle neuzen dezelfde kant op
(26-07-2017 tot 05-11-2017)

Toch ziet alles er met het visum in ons paspoort ineens een stuk beter uit. We beginnen er zelfs weer hardop in te geloven.

10-08-17, 19:40 - Mohammed:
At the end of this month you should be here, in Sha Allah

Op dit moment hebben we nodig:

Een hulporganisatie die ons ticket boekt bij UNHAS (maar die toezegging hebben we al).
Een nieuw visum voor Houthi-gebied (het vorige is verlopen).
Niet ontmaskerd worden als journalisten (we nemen aan dat we zijn nagetrokken toen ons visum werd uitgegeven en dat ging goed, dus hopen er het beste van).

Maar uiteraard gaat alles lastiger dan gehoopt. De organisatie die beloofde ons ticket te boeken, twijfelt ineens of het nog wel zo’n goed plan is. Wanneer ze eindelijk akkoord gaat, blijken ze helemaal geen tickets bij UNHAS te kúnnen boeken. En wanneer ook dat probleem is opgelost, trekken ze zich alsnog terug uit angst dat het hun wordt aangerekend als ons iets overkomt.

Inmiddels gaat de oorlog in volle hevigheid verder. Geregeld zit ik met vrienden in de kroeg of loop ik door een supermarkt wanneer ik dit soort onwerkelijke berichten binnenkrijg:

20-08-17, 14:41 - Mohammed:

20-08-17, 14:43 - Lennart: Where did this happen?
20-08-17, 14:45 - Mohammed: Today at 1:am... In Sana’a.
A whole building was destroyed by Saudi airstrikes... all civilians who lived there died
20-08-17, 14:48 -Mohammed: No militias were in that building... all civilians

Het vreet aan me dat ik hier ben, en niet in Jemen om mijn werk te doen. Juist om hierover verhalen te maken, ben ik journalist geworden.

Vrijwel dagelijks zoek ik contact met hulporganisaties die mogelijk een ticket voor me kunnen boeken, maar niemand durft het aan. Sommige zijn bang dat Saoedi-Arabië hun de toegang tot het land helemaal ontzegt als blijkt dat ze journalisten helpen. Andere vrezen dat zij aansprakelijk zullen zijn als ons iets overkomt.

Een organisatie vreest dat het vliegtuig aan de grond wordt gehouden als ik meereis, zoals de columnist van de New York Times overkwam.

Maar net als ik de moed begin op te geven, is het raak. Een Nederlandse hulporgansatie met een kantoor in Jemen belooft ons te helpen. Ze kent de risico’s, maar vindt het belangrijk dat de verhalen uit Jemen naar buiten komen. Ons visum is dan nog een maand geldig.

Ik app Mohammed meteen:
11-10-17, 00:49 - Mohammed: I can’t believe what I read😁
11-10-17, 00:49 - Lennart: Me neither
11-10-17, 00:51 - Lennart: Maybe the luck finally arrived

Maar in de weken die volgen, gaat er weer van alles mis. Houthi-ambtenaren vragen ineens veel meer smeergeld om simpele taken uit te voeren. UNHAS weigert ons ticket te boeken omdat de organisatie die op ons Houthi-visum staat, niet dezelfde is als die ons ticket wilde boeken. En zo begint het hele tijd- en geldrovende proces opnieuw.

Pas op het moment dat ik in het vliegtuig naar Jordanië stap, vanwaaruit we zullen doorvliegen naar Jemen, appt Mohammed dat alles is gelukt. Ons visum van de Houthi-rebellen was net op tijd klaar, het vliegticket van UNHAS is geboekt en bevestigd, en ons visum van de regering is nog exact twee dagen geldig als we arriveren (met een visum dat geldig is bij binnenkomst, mag je dertig dagen in het land blijven).

4: Alles of niets
(04-11-2017 tot 08-12-2017)

Om drie uur ’s nachts vallen we uitgeput in ons bed in Amman, Jordanië. Wat we dan niet weten, is dat op dat moment een door de Houthi-rebellen afgeschoten ballistische raket richting de Saoedische hoofdstad Riyad vliegt. Vlak voordat hij inslaat, wordt het projectiel uit de lucht geschoten.

De volgende dag slaat Saoedi-Arabië meedogenloos terug. De hele nacht en dag regent het bommen in door de Houthi-rebellen beheerst gebied in Jemen. Het is de ergste dag in de oorlog tot nu toe, schrijven media overal ter wereld.

Wij volgen alles op onze laptops. Aan de ene kant is dit een belangrijk moment om te gaan. Zo kunnen we direct verslag doen van de oorlog op zijn hevigst. Maar we voeren ook koortsachtig overleg met de redacties in Nederland en Zweden, waar Andreas vandaan komt, die vooral willen weten of het nog wel veilig is om te gaan.

Die avond beginnen we ons vooral zorgen te maken over de vraag of we nog wel kúnnen gaan.

05-11-17, 22:24 - Mohammed: I hope they don’t cancel the flight 🤞
05-11-17, 22:30 - Lennart: Do you think thats possible?
05-11-17, 22:31 - Mohammed: No
05-11-17, 22:32 - Mohammed: But they usually postpone it for one hour

Rond halfzes ’s ochtends vertrekken we in grote onzekerheid naar het vliegveld. De zon komt op, Arabische muziek schalt uit de luidsprekers van de taxi. Zonder slaap en op van de spanning staar ik voor me uit.

De bewakers bij de ingang van het vliegveld wijzen ons vriendelijk de weg naar de vertrekhal. Volgens hen is er geen vuiltje aan de lucht. Maar het geeft me een slecht voorgevoel dat we de enigen zijn.

Niet veel later volgt het bericht waar we zo bang voor zijn: de vlucht is gecanceld

Een uur voor vertrek zegt een medewerker dat er problemen zijn met de toestemming voor vertrek van de door Saoedi-Arabië geleide coalitie. Niet veel later volgt het bericht waar we zo bang voor zijn: de vlucht is gecanceld. Als we geluk hebben vertrekt er morgen een andere vlucht.

Verslagen brengen we die dag door in een Jordanees koffiehuis. Al ons geld en ruim een jaar werk zit in deze reis. En op de dag dat we eindelijk kunnen vliegen, gebeurt dit…

Mohammed zet al zijn hoop op de bevestiging van de volgende vlucht:

06-11-17, 21:59 - Mohammed:
However, I will stay up all night long ... Just like last night.. to wait for unhas confirmation

Maar die bevestiging komt niet. En ook de volgende nacht wachten we voor niets. Ons visum is inmiddels verlopen – maar dat maakt niet uit zolang onze vlucht wordt verzet, zegt een UNHAS-medewerker. Er zit niets anders op dan te wachten tot het luchtruim weer opengaat.

Tegelijkertijd escaleert de crisis in Jemen volledig. Alle toegangswegen naar het land zijn gesloten, niets of niemand komt het land meer in. Tal van landen en organisaties veroordelen de escalatie van het geweld, er wordt gevreesd voor het leven van miljoenen mensen.

Jemen is eindelijk wereldnieuws. Maar in plaats van dat wij ter plekke zijn om verslag ervan te doen, worden we wakker in een stoffig hotel in Amman en lezen we dit:

Dear All Focal Points,

We apologies for not being able to provide you with a confirmed time for today’s flights, UNO130H and UNO132H/07NOV due to circumstances beyond our control. We will update you about the operation window slot time & clearance as well as the check-in formality for the flights this morning ( subject to receive from Collation) .

We apologize for any inconvenience and rest assured that all efforts are being exerted to obtain clearance for the said flights.

Mohammed appt continu foto’s van verwoeste huizen en dode kinderen. Op een avond kapt hij het gesprek af omdat het huis van zijn oom is geraakt, dat niet ver van een militaire basis ligt. Tot onze opluchting raakt niemand gewond.

Ook het vliegveld van Sana’a wordt gebombardeerd. UNHAS laat weten dat onze vlucht voorlopig is verplaatst naar 27 november, twee weken later. Maar na tien dagen mailt UNHAS dat de regels zijn aangescherpt waardoor we toch een nieuw visum moeten aanvragen.

Omdat ons visum op een ongebruikelijke (want onjuiste) manier is verkregen, zijn we ervan overtuigd dat dit niet gaat lukken. Toch nemen we een taxi naar de Jemenitische ambassade in Amman. We printen alle brieven uit die ons verhaal ondersteunen en repeteren ons toneelstukje dat we consultants zijn opnieuw.

De eerste twee dagen wimpelt een medewerker van de ambassade ons weg, maar de derde dag weten we de kamer van de consul binnen te komen. Ze kijkt ons onderzoekend aan, wij glimlachen terug.

Nadat ze de papieren een voor een heeft bestudeerd, vraag ik of ze dit zo snel mogelijk kan regelen, zodat ik met kerst bij mijn familie kan zijn. Wie weet roept het medelijden op. Ze kijkt me recht in mijn ogen, alsof ze wil testen of ik de waarheid spreek. Ik zie kort haar twijfel. Met een beetje geluk is alles volgende week klaar, misschien over twee weken, zegt ze. Maar ik geloof er eigenlijk niet in. Bovendien is ons geld op.

Buiten app ik Mohammed:

29-11-17, 12:31 - Lennart: We give up.
29-11-17, 12:31 - Lennart: Embassy said it can take two weeks
29-11-17, 12:31 - Lennart: We cant wait that long
29-11-17, 12:42 - Lennart: Very sorry we ll not meet. I looked very much forward to meet you. You cant imagine how much we appreciated your help. Theres still a small chance we try again later if we get the visa. Maybe in january. But i dont think that will happen...

5: Alles of niets, deel twee
(01-12-2017 tot 23-01-2018)

Begin december zijn we weer thuis. De chaos in Jemen neemt alleen maar toe. Inmiddels hebben de Houthi-rebellen hun bondgenoot Abdullah Saleh omgebracht, en heeft Saoedi-Arabië het luchtruim weer gesloten.

Ik lig wakker van de zorgen. Meer dan een jaar werk is voor niets gebleken, al mijn geld is op. Wanneer we horen dat ons visum toch wordt verlengd, weet ik niet of ik blij moet zijn. Want er komt vast weer iets tussen. En hoe kom ik zo snel aan geld?

Toch schrijf ik opnieuw een journalistiek fonds aan. Zo opgewekt mogelijk leg ik uit dat ik een van de weinigen (zo niet de enige) ben met een visum voor Jemen, en zodoende dit enorm belangrijke verhaal kan maken. De beslissers geloven me, en keuren de subsidieaanvraag tot mijn verbazing goed. Ik krijg bijna spijt, want zelf geloof ik er eigenlijk niet meer in. En als het weer mislukt, zit ik alleen maar dieper in de financiële problemen.

Aan de andere kant kan ik eigenlijk niet meer terug. Alles wat ik heb, en eigenlijk ook alles wat ik ben, zit hierin. Ik hou al meer dan een jaar vol dat dit kan lukken. Er is maar één uitweg uit deze ellende: het opnieuw proberen.

Dus zitten we begin januari weer in Amman. Zelfde hotel, dezelfde kamer.

Ik app Mohammed:

07-01-18, 19:42 - Lennart: new year, new chances 😂
07-01-18, 19:42 - Mohammed: 😅new hope
07-01-18, 19:43 - Lennart: haha
07-01-18, 19:46 - Mohammed: The first story you should work on once in Yemen is your very long and hard journey you went through to get to Yemen 😊

Na een paar dagen krijgen we goed nieuws. Het luchtruim gaat weer open. Terwijl Mohammed aan de slag gaat om ons visum voor Houthi-gebied te verlengen, gaat de hulporganisatie waarmee we werken ons ticket boeken.

Maar dan zit het opnieuw tegen. Iemand binnen die organisatie wil niet meer dat we komen. Hij vreest dat ze problemen zullen krijgen met de officiële autoriteiten als uitlekt dat wij journalisten zijn.

In een Skypegesprek probeer ik voor de zoveelste keer uit te leggen dat we met een humanitair visum reizen wat door de officiële autoriteiten is goedgekeurd, en dat we alles tot in detail hebben doorgesproken. Maar we verstaan elkaar slecht en de kwestie is zo ingewikkeld dat niemand het nog lijkt te begrijpen. Dan valt ineens de verbinding weg.

Ik blijf achter met een haast gekmakend gevoel van frustratie. Van alle stappen die in 1,5 jaar namen, gaat de allerlaatste mis

Ik blijf achter met een haast gekmakend gevoel van frustratie. Van alle stappen die we de afgelopen anderhalf jaar namen om hier te komen, gaat de allerlaatste mis.

Ik leg mijn telefoon op het nachtkastje, en voel me zwak. Jemen is een obsessie geworden. Anderhalf jaar bleef ik hopen er te komen, terwijl ik ergens allang wist dat het uiteindelijk zou mislukken.

Andreas voelt ‘duisternis’: een mix van woede en depressie. Hij wil stoppen met journalistiek. ‘Shitty job’, schreeuwt hij, en hij loopt boos weg om te gaan roken.

Ik blijf achter in de mistroostige kamer. Op de grond liggen kleren, lege waterflessen, plastic tasjes met lege zakken chips en overal boeken en geprinte rapporten over Jemen. Ik haat het.

Ik loop de trap op. Op het dakterras staat Andreas te roken. Achter hem zie ik het helverlichte Romeinse amphitheater fel afsteken tegen de zwarte nacht.

‘Het is mislukt’, zeg ik voor het eerst in vijf jaar samenwerken. Het voelt onwerkelijk dat de grootste humanitaire crisis ter wereld zo gemakkelijk kan worden afgeschermd van de buitenwereld. Maar de krachten die ons tegenwerken, zijn te groot. We hebben verloren.

Zelfs Mohammed kan niets meer doen.

23-01-18, 19:58 - Mohammed: I really feel so sorry for you
23-01-18, 19:59 - Mohammed: But may be God chose a better decision for you
23-01-18, 19:59 - Lennart: I doubt it...😞

6: Alles of niets, deel drie
(23-01-2018 - 12-02-2018)

Maar voordat we naar huis vliegen, besluiten we nog een keer te checken of we naar het zuiden van Jemen kunnen vliegen, waar het regeringsleger aan de macht is. Ons visum van de regering is immers nog drie weken geldig.

Er is welgeteld één vliegmaatschappij die vanuit Amman (Jordanië) en Caïro (Egypte) naar de Zuid-Jemenitische havenstad Aden vliegt. Deze vlucht is vooral bedoeld voor Jemenieten die medische hulp nodig hebben, en er gelden strenge eisen voor passagiers. Zo moet je toestemming hebben van het Jemenitische ministerie van Buitenlandse Zaken en worden passagiers grondig gecheckt.

Als ze er al niet achter komen dat we journalisten zijn wanneer we het ticket boeken, zal de douane in Jemen dat wel doen

Eigenlijk is dit meer een laatste stuiptrekking van een geobsedeerde journalist dan een realistische poging. Als ze er al niet achter komen dat we journalisten zijn wanneer we het ticket boeken, zal de douane in Jemen wel vragen wat we komen doen. En als we ook die weten te passeren, lijkt het nog vrijwel onmogelijk ongehinderd ons werk te doen in een gebied dat onder strenge controle staat van het regeringsleger.

Aan de andere kant is dit onze laatste optie en loopt alles altijd anders dan we denken. Dus zitten we de volgende dag in een Starbucks in een grote shoppingmall en belt Andreas de vliegmaatschappij. Twee retourtickets kosten 4.800 euro, maar de veiligheidscheck door het ministerie van Buitenlandse Zaken blijkt een week eerder te zijn afgeschaft. Met een geldig visum kun je nu gewoon een ticket boeken, zegt de telefoniste.

We glimlachen. No way. Dit gaan we niet proberen. We hebben niet eens 4.800 euro. En hoe denken we als journalisten ons werk te doen op het visum van een consultant? Toch bellen we nog een keer.

Deze keer zegt de medewerker dat het 2.400 euro is voor twee personen, maar dat we wel toestemming nodig hebben van het ministerie. Andreas belt een derde keer en krijgt een vreemde blik in zijn ogen: ‘Duizend euro per persoon retour vanuit Caïro. Geen extra check…’

Opnieuw weet ik niet of ik hier blij mee moet zijn. Maar we moeten dit tot op de bodem uitzoeken. Ik app alle contacten die ik de afgelopen anderhalf jaar opdeed die meer kunnen vertellen over de situatie in het zuiden van Jemen. Belangrijkste vragen: kunnen we met de papieren die we hebben het land binnenkomen? En als dat kan, wat kunnen we er dan doen?

Terwijl de lege koffiebekers zich om ons heen opstapelen, stromen de nieuwe WhatsAppberichten binnen. Zoals van Ahmed Baider, die eerder ons visum van de overheid regelde:

‎24-01-18, 16:10 - Ahmed Baider: I have hands everywhere mate
‎24-01-18, 16:11 - Lennart: Haha
‎24-01-18, 16:12 - Lennart: Also Taiz?
‎24-01-18, 16:17 - Ahmed Baider: Well😬😬😬
‎24-01-18, 16:17 - Ahmed Baider: Taiz is the place that until know I couldn’t make it
‎24-01-18, 16:17 - Ahmed Baider: Unfortunately

We beginnen er steeds meer in te geloven en besluiten naar Caïro te reizen. Maar tegelijkertijd ben ik bang een enorme fout te maken. Als dit misgaat, zijn we echt ons laatste geld kwijt. Meer zelfs. Andermans geld.

Rebellen & geluk

Maar dan gebeurt er iets wat alles verandert. Zuidelijke separatisten, die sinds het begin van de oorlog in 2015 met het regeringsleger tegen de Houthi-rebellen vochten, keren zich vrij onverwacht tegen het regeringsleger. Ze zijn de enorme corruptie in het land zat en eisen het aftreden van de regering. Na een felle strijd van twee dagen verdrijven ze het regeringsleger uit Aden.

Door het geweld is het vliegveld van Aden gesloten. En zo lijkt ook ons laatste beetje hoop te vervliegen. Maar na een paar dagen keert de rust in de stad enigszins terug en lezen we dat het vliegveld is heropend.

Nu staan de zaken er ineens heel anders voor. We komen er al snel achter dat de douane nog steeds onder controle staat van de regering, maar dat de zuidelijke rebellen de stad in handen hebben. Als zij akkoord gaan met onze komst, kunnen ze ons misschien ook langs de douane loodsen, redeneren we.

Ik stuur direct een bericht naar een Twitteraccount dat de separatisten gebruiken om hun officiële berichten de wereld in te helpen. Iemand in het Verenigd Koninkrijk blijkt het account te beheren. Hij geeft me het telefoonnummer van iemand in Caïro.

Twee dagen later zitten we in Caïro aan tafel bij een van de leiders van de separatisten van Zuid-Jemen

Twee dagen later zitten we aan tafel bij een van de leiders van de separatisten, die net als wij in Caïro is. Hij belooft iemand naar het vliegveld te sturen die ervoor zal zorgen dat de douane ons niet tegenhoudt, en belooft ons vrije toegang in de regio om ons werk te doen.

Ons contact Ahmed Baider is opgewekt. De situatie in Aden is gespannen, maar daardoor ook interessant, zegt hij. En misschien kunnen we zelfs doorreizen naar Taiz, het epicentrum van de oorlog waar nog vrijwel geen journalist is geweest.

Twee weken voor het verstrijken van ons visum beginnen ook de andere puzzelstukjes op hun plaats te vallen. We hebben twee tickets naar Aden bemachtigd door de manager van de luchtvaartmaatschappij wat extra geld toe te stoppen. We landen op een vrijdag zodat de hoge officieren er niet zijn vanwege het weekend, en daardoor ook geen lastige vragen gaan stellen. Buiten het vliegveld wacht onze fixer ons op. Hij is op dit moment bezig de juiste papieren te regelen, zodat we veilig kunnen doorreizen naar de zwaar belegerde stad Taiz.

[15:03, 6-2-2018] Fixer: The trip is safe 100% and I reserved a house in a safe area. No worries at all.
[15:03, 6-2-2018] Lennart: 👌

De dag voor vertrek pinnen we al het geld dat we nog hebben en wisselen dit om in dollars. Onze creditcard staat nu diep in het rood. We sluiten een reisverzekering voor oorlogsgebied af, testen onze gps-tracker en schrijven een gedetailleerd veiligheidsplan.

Vliegen

Rond middernacht nemen we een taxi naar het vliegveld. Terwijl we ons een weg banen door het verkeer, begin ik er eindelijk in te geloven. Deze keer gaat het echt lukken. De bewakers bij de ingang van het vliegveld kunnen amper geloven dat we bij de juiste vertrekhal zijn, maar op ons ticket staat het echt: Jemen.

Rond 2 uur ’s nachts lopen we de trap op van het oudste vliegtuig waarin ik ooit heb gezeten. De stoel zit los, sommige zuurstofmaskers hangen boven de stoelen. Maar de machine doet precies wat we graag willen. Want een paar uur later doemt Jemen onder ons op. Het gele zand, de kleine uit zand opgetrokken huisjes, de eindeloos lange kustlijn: ik kan haast niet geloven dat dit echt is.

Nadat de douane onze visa een kwartier lang aan een grondige inspectie heeft onderworpen, mogen we doorlopen. Buiten is het stil. De zon is net opgekomen, maar het is al aardig warm. Jemenieten met bergen bagage wringen zich in een oude bus die ons buiten de betonnen muren om het vliegveld zal brengen.

Een uur later rijden we de uitgestrekte woestijn grenzend aan de stad in. Wanneer we bij het eerste checkpoint stoppen, gebaart een jongen met bloeddoorlopen ogen en een mond vol qat dat we ons paspoort moeten laten zien. Wantrouwig inspecteert hij onze visa, een kalasjnikov hangt om zijn nek.

‘Nederland’, mompelt hij na een korte stilte. Dan steekt hij zijn duim op, en zegt lachend: ‘Arjen Robben.’ Ik knik en een gelukzalig gevoel stroomt door mijn lichaam. Eindelijk kan ik mijn werk doen.

Deze publicatie is tot stand gekomen met steun van het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten en het Postcode Loterij Fonds voor journalisten, beheerd door Free Press Unlimited.