Wie heeft er fictie nodig als er een waargebeurd avontuur van Dave Eggers in je koffer kan?

Als ik een boek van Dave Eggers lees, vraag ik me altijd af waarom er nog zoiets als fictie nodig is. Zijn verhalen over echte mensen die de meest onvoorstelbare dingen meemaken zijn minstens zo wonderlijk als de romans van zijn literaire collega’s.

De ingrediënten voor zijn nieuwste boek bestaan uit een vergeten oorlog, de beste koffie ter wereld en een hoofdpersoon met een slecht plan. Ik las het weg als een cowboyverhaal uit mijn kindertijd.

Maar waar de boeken uit mijn jeugd tot mijn afgrijzen veelal verzonnen bleken, is dit allemaal echt gebeurd. Een selfie op Mokhtars Twitterfeed toont hem in een speedboot terwijl hij het door oorlog verscheurde Jemen verlaat. Een brede glimlach op zijn gezicht omdat hij nog leeft, niet in beeld de koffiesamples die hij in Jemen had verzameld. En die koffie zou uiteindelijk uitgroeien tot de beste ter wereld.

Van de straat in San Francisco naar koffieproductie in Jemen

Mokhtar groeit op in de migrantenwijk Tenderloin, die bekendstaat als een van de grootste probleemwijken van San Francisco. Zijn moeder is huisvrouw, zijn vader buschauffeur. Tijdens zijn ritten door de wijk speurt hij de straten wantrouwig af naar zijn zoon. Want die houdt zich vooral bezig met dingen die niet deugen, zoals spijbelen, wiet roken, drinken en rondhangen op straat.

Diezelfde straat leert Mokhtar ook lessen die later belangrijk blijken. Zo wordt hij een meester in bluffen en leert hij zich snel aan te passen. Als hij op een dag een baan krijgt in een kledingzaak ontpopt hij zich al snel als geslepen verkoper met een uitmuntend voorkomen. Als hij als autoverkoper aan de slag gaat, wordt hij in korte tijd zelfs vrij rijk.

Veel meer dan praatjes heeft Mokhtar niet. Met de leerschool van de straat kan je bij een baas of investeerder niet aankomen

Maar die baantjes kunnen hem nooit echt bekoren. Mokhtar vindt dat hij voorbestemd is voor een grotere toekomst. Of spreekt hier nou zijn eigen fantasie? Want wat kan hij nou? Veel meer dan praatjes heeft hij eigenlijk niet. Met die leerschool van de straat kan je bij een baas of investeerder niet aankomen.

Op zijn vijfentwintigste is hij portier in een dure flat in San Francisco. Aan de overkant van de straat staat een beeld van een Jemeniet die een grote kop koffie drinkt. Het blijkt er lang geleden te zijn geplaatst door een bedrijf dat koffie uit Jemen importeerde, maar inmiddels allang is overgenomen door grotere bedrijven.

Maar het beeld maakt iets diep in Mokhtar wakker en hij gaat op onderzoek uit. Al snel komt hij erachter dat Jemen ooit de beste koffie ter wereld produceerde. Hij raakt vastbesloten die oude koffieglorie in ere te herstellen. Zijn doel: zelf koffie uit Jemen halen en deze weer de beste ter wereld maken.

Mokhtar wordt een koffie-expert (en neemt je daarin mee)

Op dat moment verandert het boek in een soort naslagwerk over koffie. Want Mokhtar zuigt alle informatie over koffie die hij kan vinden op, en Eggers deelt dit tot in detail met de lezer. Omdat koffie drinken én een boek lezen tot mijn favoriete bezigheden behoren, herinner ik me die delen van het boek als de meest gelukzalige momenten.

Je droomt weg bij de bitterzoete beschrijvingen van koffiebonen met een ‘nootachtige citrussmaak’, of beeldend beschreven verhalen over avontuurlijke koffiehandelaren die de wereld afreisden op zoek naar de beste soorten.

Wist je bijvoorbeeld dat de Nederlanders in de achttiende eeuw een koffiemonopolie hadden en ervoor zorgden dat niemand anders zaailingen in handen kreeg om die positie te behouden? En dat dit in 1713 teniet werd gedaan toen - dom, dom, dom - de burgemeester van Amsterdam de Franse koning Lodewijk XIV een koffieplant cadeau deed?

Koffie groeide uit tot een miljardenhandel. Maar het belangrijkste sneeuwde eigenlijk onder: de smaak. Die is vaak wel goed, maar niet perfect. De markt voor kwalitatief hoogwaardige koffie (‘specialty-koffie’) is klein, en wordt beheerst door slechts een paar mensen.

En het is precies die markt waar Mokhtar zich op stort, ervan overtuigd dat die koffie ergens in Jemen nog steeds te vinden moet zijn.

Zo’n koffieparadijs is Jemen niet meer

Het probleem is alleen dat niemand anders er zo over denkt. En inmiddels is de productie van koffie vrijwel volledig vervangen door een ander product: qat. Half Jemen zweert bij dit licht hallucinerende plantje. Nadeel is dat de productie veel water kost, en de effecten op de bevolking niet echt positief zijn: gebruikers worden vooral moe en het spul is enorm verslavend.

Daarnaast is de koffie die er nog wel geproduceerd wordt, doorgaans van slechte kwaliteit. Boeren hebben niet de kennis, noch de kunde om op een effectieve manier te produceren. Ze weten vaak ook niet hoe ze het goed moeten verwerken. Daardoor smaakt de koffie soms naar ‘bloempot’ of een beetje ‘modderachtig’, zoals koffiekenners dat zo beeldend omschrijven. En niet ‘koperachtig’ met een ‘hint van Fuji-appel’, bijvoorbeeld.

Dit soort beschrijvingen, en waar die vandaan komen, leert hij van de Nederlandse koffiekenner Willem Boot, die hij op een beurs ontmoet. Boot leert hem alles over proeven, malen, productie en opslag, en bereidt hem zo voor op zijn reis naar Jemen.

Maar de politieke situatie in het land verslechtert snel. In de nasleep van de Arabische Lente wordt president Ali Abdullah Saleh afgezet, maar de overgangsregering onder leiding van de nieuwe president Abd Rabbuh Mansur al-Hadi weet het land niet op de rails te krijgen. En precies in die onrustige maanden begint Mokhtar aan zijn onwerkelijke zoektocht naar de perfecte koffie.

Hoe Mohktar een soort Indiana Jones wordt

En zo ontpopt Mokhtar zich tot een soort van Indiana Jones op zoek naar de heilige graal onder de koffiebonen. Terwijl de bommen om hem heen beginnen te vallen en zwaarbewapende strijders het bergachtige landschap onveilig maken, banen Mokhtar en zijn lokale gidsen zich een weg door het onberekenbare gebied.

Ze ontmoeten oude wijzen die het telen van koffie tot in de puntjes beheersen, en moeten het hoofd bieden aan allerlei lastige tribale en familiaire kwesties. Maar wat het meeste bijblijft is de schoonheid van het land en de mensen die hij ontmoet. Zonder hen zou Mokhtar het niet eens hebben overleefd, laat staan dat hij dit wonderlijke, maar belangrijke verhaal had kunnen navertellen.

Want bedenk je wel: de beste koffie ter wereld komt uit Jemen. En het is dankzij Mokhtar, en Dave Eggers die het opschreef, dat de wereld dit nu weet.