Goede Gesprekken
Lex Bohlmeijer - in gesprek met Jan Kuitenbrouwer
SoundCloud
Interview

Filosoof schetst in zijn boek De structurele verandering van de openbare sfeer (1962) het ideaal van een machtsvrije ruimte – een soort open koffiehuis waar burgers van hoog tot laag via een kritisch-rationeel debat hun mening vormen over de inrichting van de samenleving. Volgens Habermas is zo’n ruimte essentieel voor een samenleving wil die uitgroeien tot een echte democratie.

Twee decennia later ontstond Het leek de perfecte vervulling van die belofte: open, democratisch, egalitair.

Journalist (1955) was er zelf als de kippen bij. In de VS ontmoette hij vroeg in de jaren tachtig een directeur van General Motors die net een computer had gekocht. Voor thuis! Met zijn kinderen had hij een avond lang zitten programmeren. Wat een sensatie!

In zijn dit jaar verschenen essay Datadictatuur. Hoe de mens het internet de baas blijft (aflevering 12 in de filosofiereeks Nieuw Licht) laat Kuitenbrouwer zien wat er van de belofte van het internet geworden is: vrijwel niets.

Hoe het internet zo wetteloos kon worden

Dat heeft alles te maken met de revolutionaire beginjaren, schrijft Kuitenbrouwer, en de partijen die bij de ontwikkeling van het internet betrokken waren. Eigenlijk was er sprake van een soort monsterverbond tussen het Pentagon (verwikkeld in een technologie- en informatieoorlog met Rusland), linkse hippies (fans van geestverruiming) en rechtse, marktfundamentalistische neoliberalen.

Gemeenschappelijke factor: vrijheidsdrang.

Onder de dekmantel van anonimiteit gebeuren er op internet dingen die daarbuiten volstrekt taboe zijn

In die tijd is het idee ontstaan dat het internet een uitzondering is en dat vooral moet blijven. Jongens, geef ons wat ruimte. Ouwe hackers moet je niet aan banden leggen. Het zou onze start-ups maar remmen in onze ontwikkeling. Dat idee. Dat zorgvuldig gekoesterde imago.

Zo kan het dat de internetindustrie geen enkele regulering kent. Onder de dekmantel van anonimiteit gebeuren er dingen die daarbuiten volstrekt taboe zijn. Wangedrag. Piraterij. Schending van het auteursrecht. Beperking van de toegang tot informatie. Monopolisme.

Waarom wordt dat niet aangepakt? De vijf grote bedrijven (Facebook, Amazon, Apple, Microsoft en Google-moeder Alphabet) verzetten zich ertegen omdat hun verdienmodel op die wetteloosheid is gebaseerd. Een leger van juristen zit erop. Een schadeclaim van 4 miljard dollar is voor dit soort bedrijven een lachertje.

Bye bye democratie

Het grootste gevaar is dat het politieke democratische systeem wordt aangetast. Er lopen mensen rond in Silicon Valley die, geïnspireerd door het gedachtegoed van geloven in heroïsch egoïsme. Weg met de overheid. Bye bye democratie. Dat zijn mensen met een ongebreidelde macht over het centrale zenuwstelsel van de wereld.

Zij hebben vrij spel als ze de democratische besluitvorming willen beïnvloeden (en er nog geld mee verdienen ook). Dat bleek uit een onderneming in strategische communicatie voor verkiezingscampagnes, die met name werkte voor de Trump-campagne. Illegale manipulatie, gedekt door anonimiteit. Met hulp van Facebook, dat over een immense hoeveelheid persoonlijke gegevens beschikt.

Er zijn veel meer voorbeelden. Kuitenbrouwer vertelt over het Ierse referendum over de legalisering van abortus. De katholieke kerk zette in om het verbod op abortus in stand te houden.

Maar kunnen we er nog iets aan doen? Ja, dat kan, vindt Kuitenbrouwer. Maar we moeten wel opschieten. En regulering is, leer je van Habermas, al eerder doorgevoerd: bij radio en televisie, in de oliesector.

De wetten zijn er, die liggen klaar. Je hoeft ze alleen maar te gaan handhaven.