/dc-useruploads-images/bab201a0bec74fc4b973ef60e4950358.png)
In haar nieuwe essay Het tij keren vraagt filosoof en schrijfster Joke Hermsen (1961) zich af wat er aan hoopvols gebeurt in de maatschappij. Ze noemt de stakingen van scholieren. Studenten die protesteren tegen nieuwe bezuinigingen op het onderwijs. De gilets jaunes in Frankrijk. Spontane opstanden, zoals ze al door Rosa Luxemburg meer dan honderd jaar geleden werden toegejuicht.
Het was een ontdekking voor Hermsen, het werk van deze Duitse marxistische revolutionair die in 1919 in koelen bloede is vermoord door rechts-extremisten – maar die ook door links verdacht werd gemaakt en gediskwalificeerd. Luxemburg had namelijk felle kritiek op de revolutie. Ze schreef brieven aan Lenin: hij mocht absoluut niet overgaan op een eenpartijstelsel, moest het niet wagen de verkiezingen en vrijheid van meningsuiting af te schaffen. Ze waarschuwde dat het sociale denken zou uitmonden in terreur en in een totalitair systeem zonder enige vorm van democratie.
Luxemburgs werk is urgent en inspirerend, vindt Hermsen, vanwege haar idee van directe democratie. Ze pleitte voor het instellen van burgerraden. Omdat een parlementaire democratie neigt naar oligarchie, waarbij de belangen van het volk zelf in het gedrang komen.
Onhaalbare dagdromen? Haar gedachtegoed vindt weerklank in de experimenten met directe democratie die David Van Reybrouck op het ogenblik in de praktijk brengt in België. Hermsen zelf deed er positieve ervaring mee op als lid van een wijkraad in Amsterdam.
Alleen een tiran houdt het volk permanent aan het werk
Luxemburg leefde eind negentiende, begin twintigste eeuw. Een tijd van bittere armoede, uitbuiting en onrecht. De tijd van het grootkapitaal. Zijn we honderd jaar later terug bij af? Daar lijkt het wel op, met een onwaarschijnlijke kapitaalaccumulatie: multimiljardairs hebben de touwtjes in handen en knijpen de rest uit. Zie de toplijstjes van rijkste mensen ter wereld.
Het roer moet om, is de stellige overtuiging van Hermsen, die ze in dit gesprek op vlammende wijze verdedigt. Hoe? Door te kiezen voor directere democratie. Door de brieven van Rosa Luxemburg te lezen. En door vaker stil te vallen, de tijd te nemen.
Met een inert volk kun je als machthebber doen wat je wilt
Plato schreef al: een democratisch staatsman zorgt voor voldoende rust, zodat het volk kritisch, alert en creatief blijft. Alleen een tiran houdt het volk permanent aan het werk; voer de werkdruk op en mensen blijven in het gareel.
Onder het hyperkapitalisme is die werkdruk zo groot geworden dat er geen ruimte meer is om in opstand te komen. In plaats daarvan keren mensen zich van de wereld af, ze hullen zich in moedeloosheid en depressiviteit en zoeken een zondebok. Met zo’n inert volk kun je als machthebber doen wat je wilt, schreef filosoof Hannah Arendt in Men in dark times in 1974.
We moeten daarom de tijd serieus nemen. Hermsen pleit in haar werk al langer voor het stilvallen. Rust nemen. Als je maar altijd door blijft jagen kun je best functioneren, maar je dreigt het onverwachte ‘Kairotische’ moment te missen: dat plotselinge werkelijk creatieve ogenblik waarin je nieuwe ideeën toevallen.
Tijd is hoop, echoot Hermsen de filosoof Ernst Bloch. ‘Zo lang er tijd is van leven, is er kans op verbetering, kans op nieuw initiatief.’
Meer luisteren?
Dyab Abou Jahjah: ‘Het systeem dat de wereld beheerst is een barbaarse moordmachine’
Het is tijd om onze maatschappij op een fundamentele manier te bevragen. Die stelling ontvouwt Dyab Abou Jahjah, een Libanees-Vlaamse publicist in zijn essay Pleidooi voor radicalisering. Daarin schetst hij ook een weg waarlangs verandering kan plaatsvinden.
Herman Tjeenk Willink: Nederland wordt geregeerd door spreadsheets. Zó winnen we onze democratie terug
Herman Tjeenk Willink (1942) was veertig jaar lang insider én outsider in politiek Den Haag. Hij is een waarnemer, een luisteraar – en als geen ander in staat de recente maatschappelijke ontwikkelingen te schetsen. Op indringende wijze waarschuwt hij voor de uitholling van onze democratie. En geeft hij een voorzet voor een oplossing.
Dit verhaal heb je gratis gelezen, maar het maken van dit verhaal kost tijd en geld. Steun ons en maak meer verhalen mogelijk voorbij de waan van de dag.
Al vanaf het begin worden we gefinancierd door onze leden en zijn we volledig advertentievrij en onafhankelijk. We maken diepgravende, verbindende en optimistische verhalen die inzicht geven in hoe de wereld werkt. Zodat je niet alleen begrijpt wat er gebeurt, maar ook waarom het gebeurt.
Juist nu in tijden van toenemende onzekerheid en wantrouwen is er grote behoefte aan verhalen die voorbij de waan van de dag gaan. Verhalen die verdieping en verbinding brengen. Verhalen niet gericht op het sensationele, maar op het fundamentele. Dankzij onze leden kunnen wij verhalen blijven maken voor zoveel mogelijk mensen. Word ook lid!
