/dc-useruploads-images/dbf0e507ee0b42eeb786875dc1ebbf0b.png)
Sinds hij de president van de Verenigde Staten is wordt elke stap die hij zet gefotografeerd en gefilmd. Speechend, handenschuddend, vergaderend, zwaaiend. Zo kennen wij Barack Obama. Van de foto’s dan. En verreweg de meeste foto’s die wij zien worden gemaakt door één man: Pete Souza.
De agenda van Obama is de agenda van Souza.
Hij is de fotograaf van het Witte Huis. Wekelijks maakt hij zo’n 20.000 foto’s. Die tonen het vandaag en gisteren uit het leven van de president van de Verenigde Staten. Misschien nog wel interessanter omdat het ook de beelden zijn die over tientallen jaren nog steeds gebruikt zullen worden. Elke president wordt herinnerd vanwege zijn belangrijkste daden, en het zijn de foto’s die die daden iconisch maken. Ons geheugen slaat herinneringen op als stilstaande beelden. En ook omgekeerd: stilstaande beelden zijn medebepalend voor hoe wij ons dingen, en dus ook mensen, herinneren.
Pete Souza heeft dus een machtig middel in handen. Hij is een van de belangrijkste personen in de beeldvorming van Barack Obama. Als achtste fotograaf van het Witte Huis heeft hij toegang tot alle werkgerelateerde momenten van de president, waar bijvoorbeeld ook vrijetijdsbestedingen en feestjes onder vallen. De agenda van Obama is de agenda van Souza. Hij gaat waar Obama gaat. Letterlijk. Waar andere fotografen met tientallen tegelijk staan te dringen om een goede foto te kunnen maken, kan Souza zich vrij bewegen en alle tijd nemen die hij wil.
Pete Souza is geen onafhankelijk journalist, hij is in dienst van Obama.
Obama geeft Souza uitzonderlijk veel vrijheid in wat hij mag fotograferen, zo beamen zij. ‘Toegang en vertrouwen hebben is essentieel, en als je beide hebt kan je hopelijk interessante en historische foto’s maken,’ aldus Pete Souza. Al in 2010 zei Obama: ‘Pete en ik zijn als een oud stel. Hij is echt onderdeel van de familie.’ Ook in het maken van zijn selecties zegt Souza nooit gecontroleerd te worden. Dat wil niet zeggen dat hem geen strenge regels zijn opgelegd over wat hij wel en niet mag laten zien. Maar omdat Souza en Obama hetzelfde belang hebben, namelijk een positief beeld van de president creëren, zal hij zich niet beperkt voelen. Hij is geen onafhankelijk journalist, hij is in dienst van Obama. Dus geen foto’s van de president met zijn ogen dicht, of met een ketchupvlek, of gapend, of als mensen boos op hem zijn. Alles is optimistisch, op z’n Amerikaans. Obama leeft "the American dream".
Souza vervult ook een andere functie. Door altijd aanwezig te zijn, creëert hij fotomomenten voor Obama. Zo kan bijvoorbeeld het handenschudden (zo’n 5 procent van al zijn foto’s) volgens een sociale code verlopen. Na het schudden van de handen, volgt het maken van de foto en kan Obama weer door naar de volgende ontmoeting.
Souza heeft volledige controle over hoe hij een moment fotografeert, in wat hij wel en niet laat zien. Een goed voorbeeld is de foto The Situation Room van 1 mei 2011, waarop het moment te zien zou moeten zijn hoe Obama en zijn team Osama Bin Laden te pakken hebben. Het beeld suggereert veel, maar laat niks zien. Dat is juist wat deze foto zo interessant maakt. Verder laat het zien hoe veel controle er is over foto’s die Souza maakt. In de foto zijn documenten onscherp gemaakt en waarnaar gekeken wordt ligt buiten het kader.
Het beeld heeft een bijna te perfecte compositie, het licht en de kleuren zijn bijna schilderachtig, waardoor het beeld wat ongeloofwaardig overkomt. Het doel van het beeld is van tevoren bedacht, namelijk het bewijs leveren dat Bin Laden gepakt is. En inmiddels is dit het icoon van dat moment geworden. Zoals Obama het zelf drie dagen later uitlegde: ‘Het is belangrijk er zeker van te zijn dat erg gruwelijke foto’s van iemand die in zijn hoofd is geschoten door verspreiding niet aansporen tot extra geweld of worden ingezet als propaganda-instrument. [...] Geen van de Al-Qaeda leden twijfelt eraan dat Osama Bin Laden dood is. Wij denken niet dat een foto daarin verschil zal maken’
Deze uitspraak laat zien hoezeer men zich ervan bewust is dat fotografie niet (meer) de functie vervult van het tonen van een werkelijkheid, maar een visie is op die werkelijkheid. Dat die werkelijkheid maakbaar is en dat fotografie een ideaal instrument is om die werkelijkheid vorm te geven.
Obama op Flickr
Begin 2009 heeft Souza een flickrstream aangemaakt. Inmiddels zijn dat bijna vijfduizend foto’s. Dit materiaal mag vrij worden gebruikt voor publicatie bij verhalen over Obama, zolang de context waarin het beeld wordt gebruikt maar niet suggereert dat de (bijvoorbeeld commerciële of negatieve) boodschap wordt ondersteund door het Witte Huis. Ook via fotopersbureaus worden zijn flickr-foto’s ter publicatie aangeboden.
Een goed voorbeeld van beeldvorming is de eerste set foto’s op de flickrstream getiteld First 100 Days . De eerste maanden van zijn presidentschap werden door Obama vooral besteed aan plechtigheden zoals zijn inauguratie en eerste ontmoetingen met andere wereldleiders. Nu, na zes jaar, zijn we gewend aan het beeld van Obama als president, maar in die eerste maanden moest dat beeld nog worden gecreëerd. De eerste 291 foto’s laten nog weinig zien van de persoon Obama zoals we die nu kennen, en tonen de momenten die elke president voor hem ook doormaakte: The Oval Office inrichtend, een boom plantend, vergaderend in het vliegtuig, op oorlogspad, met andere grote leiders, bellend achter het presidentiële bureau. Eerst wordt het bekende beeld ingevuld met een nieuwe president. Daarna kan Souza een uniek, persoonlijk beeld van Obama neer gaan zetten.
In die herhaling beginnen elementen als beeldrijm, ritmes en thema’s op te vallen.
Na die honderd dagen is er ruimte voor het onbekende. Het nieuwe is er vanaf. Geen euforie meer om de overwinning. Plichtmatige plechtigheden blijven zich voordoen, zoals het handenschudden, het zwaaien en het speechen. Dat zullen altijd fotomomenten blijven. Maar er ontstaat ruimte om Obama als persoon neer te zetten, niet alleen in de presidentiële rol die hij vervult. We krijgen meer, voornamelijk positieve, beelden te zien. Hij lacht, hij heeft lief, hij geniet, hij maakt zich zorgen en is bevlogen. Losse flarden beginnen zich te herhalen. In die herhaling beginnen elementen als beeldrijm, ritmes en thema’s op te vallen. Incidenten worden patronen. En die patronen creëren beeldvorming. Het beeld is neergezet en wordt overtuigend als het zich maar blijft herhalen. Want herhaling creëert herkenning.
Analyseren van het Witte Huisarchief
De aanleiding om een foto te maken, zeker in journalistieke context, is actualiteit. In het geval van Obama is alles actualiteit. Als de gebeurtenis niet meer interessant is (soms snel, soms langzaam), wordt de tweede dimensie van een foto zichtbaar. De foto is een herinnering aan iets dat niet meer is. De flickrstream van Souza is een prachtig voorbeeld van een fotoarchief waarbinnen elk afzonderlijke beeld iets zichtbaars toont, en de verzameling iets voelbaars toont- een ontwikkeling.
De komende weken zal ik in mijn tuin verzamelingen publiceren die ik heb aangelegd uit dit archief. In tien verzamelingen zal ik verschillende kanten van de beeldvorming van Obama belichten. Als je die onder de loep neemt, worden zowel mechanismen in onze cultuur als het medium fotografie zichtbaar. Deze verzamelingen vormen goede aanleidingen om het hedendaagse gebruik van fotografie te analyseren.
De valkuil is dat de veelheid en variatie aan beeld suggereert dat je Obama kan leren kennen dankzij deze foto’s. Ze geven een suggestie van intimiteit en transparantie. Van welke kalkoen hij jaarlijks eet met Thanksgiving en de lichaamstaal van gelijkgestemde mannen onder elkaar, tot op welk stukje bankleuning hij het liefst leunt als hij in overleg is in the Oval Office. De foto’s van Souza tonen niet wie Obama is. Ze bepalen wel hoe wij hem als president zullen herinneren.
Dit verhaal heb je gratis gelezen, maar het maken van dit verhaal kost tijd en geld. Steun ons en maak meer verhalen mogelijk voorbij de waan van de dag.
Al vanaf het begin worden we gefinancierd door onze leden en zijn we volledig advertentievrij en onafhankelijk. We maken diepgravende, verbindende en optimistische verhalen die inzicht geven in hoe de wereld werkt. Zodat je niet alleen begrijpt wat er gebeurt, maar ook waarom het gebeurt.
Juist nu in tijden van toenemende onzekerheid en wantrouwen is er grote behoefte aan verhalen die voorbij de waan van de dag gaan. Verhalen die verdieping en verbinding brengen. Verhalen niet gericht op het sensationele, maar op het fundamentele. Dankzij onze leden kunnen wij verhalen blijven maken voor zoveel mogelijk mensen. Word ook lid!
